Gospodarstwo wielkoobszarowe

Gospodarstwo wielkoobszarowe – jednostka gospodarcza dysponująca obszarem większym niż 100 ha powierzchni. Gospodarstwa wielkoobszarowe może być własnością osób fizycznych lub osób prawnych.

Pojęcie gospodarstwo wielkoobszarowe

W polskim systemie prawnym nie istnieje jednoznaczna definicja gospodarstwa wielkoobszarowego. Najczęściej przyjmuje się, iż jest to jednostka o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych.

W powszechnych spisach rolnych nie wyodrębnia się gospodarstw rolnych 100 ha i większych, lecz, zgodnie z przyjętą metodyką, gospodarstwa powyżej 50 ha.

W wyniku realizacji ustawy z 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu państwa wszelkie grunty dawniejszych państwowych gospodarstw rolnych oraz grunty Państwowego Funduszu Ziemi stały się mieniem państwowym w rolnictwie i z mocy ustawy przeszły na stan Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.

W 2011 r. ukazała się ustawa o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu państwa, która miała umożliwić rolnikom indywidualnym powiększenie swoich gospodarstw w ramach limitów określonych ustawą o kształtowania ustroju rolnego.

Według ustawy z 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, za gospodarstwo rodzinne uważane jest gospodarstwo rolne, które prowadzone jest przez rolnika indywidualnego oraz w którym łączna powierzchnia użytków rolnych nie jest większa niż 300 ha.

W Unii Europejskiej obowiązuje wspólnotowa zasada swobodnego zakupu nieruchomości, w tym ziemi rolniczej. W przypadku zakupu gruntów stosowane są środki ochronne w postaci potrzeby legitymowania się odpowiednimi kwalifikacjami i stażem pracy w rolnictwie. W Polsce zgodnie z Konstytucją RP podstawą ustroju rolnego państwa jest rolnicze gospodarstwo rodzinne.

Gospodarstwa wielkoobszarowe w okresie międzywojennym

W okresie międzywojennym funkcjonowało pojęcie „wielka własność rolna”. W ujęciu statystycznym pod pojęciem tym kryły się gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 50 ha.

Wielka własność państwowa stanowiła około 50% użytków rolnych kraju, które stanowiła źródło gruntów, skąd czerpano zapasy ziemi niezbędne do przeprowadzenia parcelacji i osadnictwa rolniczego w ramach reformy rolnej.

Rodzaje wielkiej własności rolnej w okresie międzywojennym

Wielka własność rolna dzieliła się na:

• wielką własność prywatną, która obejmowała 73,9% użytków rolnych;
• wielką własność państwową, która obejmowała 23,6% użytków rolnych;
• wielką własność kościelną, która obejmowała 1,6%;
• wielka własność pozostałą – 0,9%.

Charakterystyka wielkoobszarowych rolnych w świetle powszechnego spisu rolnego z 1996 r.

Według danych powszechnego spisu rolnego z 1996 r. liczba gospodarstw wielkoobszarowych o powierzchni ponad 100 ha wynosiła:

Grupy obszarowe gospodarstw rolnych	Liczba gospodarstw rolnych	Powierzchnia gospodarstw rolnych w ha	Średnia wielkość jednego gospodarstwa w ha
100–200 ha	1969	173 485	138,9
200–500 ha	2029	666 398	328,1
500–1000 ha	1147	795 140	693,2
1000 i więcej ha	465	817 719	758,5
Razem (średnio)	5610	2 452 742	437,2

W 1996 r. liczba gospodarstw wielkoobszarowych w układzie wojewódzki przedstawiała się następująco:

Województwo	100–200 ha	200–500 ha	500–1000 ha	1000 i więcej ha
dolnośląskie	266	260	126	49
kujawsko-pomorskie	108	172	118	24
lubelskie	80	57	39	15
lubuskie	121	125	95	42
łódzkie	66	59	7	–
małopolskie	28	19	5	2
mazowieckie	121	98	31	10
opolskie	71	90	87	25
podkarpackie	81	58	16	3
podlaskie	124	99	48	26
pomorskie	152	150	83	29
śląskie	88	99	30	11
świętokrzyskie	24	30	6	2
warmińsko-mazurskie	165	195	154	44
wielkopolskie	234	341	157	67
zachodniopomorskie	240	177	144	116
ogółem	1969	2029	1146	465

Liczba i powierzchnia wielkoobszarowych gospodarstw rolnych w 2003 r. i 2010 r.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2013 r. liczba gospodarstw wielkoobszarowych stanowiła:

• 2003 r. – 6,6 tys. jednostek, co stanowiło 0,3% ogólnej liczby gospodarstw rolnych w kraju;
• 2010 r. – 9,7 tys. jednostek, co stanowiło 0,6% ogólnej liczby gospodarstw rolnych w kraju.

Powierzchnia gospodarstw wielkoobszarowych wynosiła:

• 2003 r. – 2 7752,6 tys. ha, co stanowiło 19,1% powierzchni gospodarstw rolnych w kraju;
• 2010 r. – 3 120,9 tys. ha, co stanowiło 21,6% powierzchni gospodarstw rolnych w kraju.

Średnia wielkość jednego gospodarstwa wielkoobszarowego wynosiła:

• 2003 r. – 412,1 ha;
• 2010 r. – 372,9 ha.

Wstrzymanie sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa

Ustawą z 2016 r. została wstrzymana na 5 lat sprzedaż nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, którą ustawą z 2021 r. przedłużano do 10 lat. Regulacje powyższe przerwały naturalny proces koncentracji ziemi i politykę kształtowania struktury agrarnej. Dotychczasowe pozytywne kierunki przemian agrarnych opierały się w głównej mierze na gruntach będących w dyspozycji Skarbu Państwa.

Według danych Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa stan gruntów pozostających w Zasobie WRSP w 2021 r. wynosił ogółem 1355,5 tys. ha, w tym grunty znajdujące się w dzierżawie stanowiły 1073,7 tys. ha, w trwałym zarządzie 17,7 tys. ha, w użytkowaniu wieczystym 52,5 tys. ha, w dożywotnim użytkowaniu 2,3 tys. ha, a w bezumownym użytkowaniu 11,1 tys. ha.