Great Smoky Mountains

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Great Smoky Mountains
Ilustracja
Widok na Great Smoky Mountains z Mount Le Conte
Kontynent

Ameryka Północna

Państwo

 Stany Zjednoczone

Najwyższy szczyt

Clingmans Dome: 2025 m n.p.m.

Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych
Mapa konturowa Stanów Zjednoczonych, po prawej znajduje się czarny trójkącik z opisem „Great Smoky Mountains”
35,5628°N 83,4986°W/35,562800 -83,498600
Multimedia w Wikimedia Commons

Great Smoky Mountains[1], pot. Great Smokies lub the Smokies[2] – łańcuch górski zachodnich Appalachów, przechodzący w Pasmo Błękitne (ang. Blue Ridge Mountains), na terenie wschodniego Tennessee i zachodniej Karoliny Północnej w USA.

Od 1934 roku objęty ochroną przez Park Narodowy Great Smoky Mountains, który w 1976 roku został uznany za rezerwat biosfery, a w 1983 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Great Smoky Mountains (tłum. dosł. Wielkie Zamglone Góry) pochodzi od mgły spowijającej ich wierzchołki przez większą część roku[3]. Po raz pierwszy nazwa ta wzmiankowana jest w akcie z 22 grudnia 1789 roku, w którym władze Karoliny Północnej przekazały teren obecnego stanu Tennessee rządowi federalnemu i ustanowiły nową granicę Karoliny Północnej na zachodzie[4][5]. Część granicy biegła najwyższymi wierzchołkami łańcucha gór aż do miejsca zwanego „great Iron or Smoaky Mountain”[4]. Nazwa „Smoky M” pojawia się na mapie po raz pierwszy w 1804 roku[6], a przez kolejne pół wieku na mapach stosowano „Smoky Mountains”, „Great Smoaky Mountains”, „Smoky Mountain”[3]. Ostatecznie nazwa „Great Smoky Mountains” została ustabilizowana przez szwajcarskiego geologa Arnolda Guyota (1807–1884), który dokonał pomiaru szczytów Great Smoky Mountains w 1860 roku[3].

Klimat[edytuj | edytuj kod]

Great Smoky Mountains – jeden z najwyższych łańcuchów Appalachów – wpływa na pogodę w regionie[7]. Warunki klimatyczne na wschodnich stokach gór determinują masy powietrza napływające znad Oceanu Atlantyckiego, zachodnie maja klimat bardziej kontynentalny[7].

Szczyty[edytuj | edytuj kod]

Najwyższym szczytem Great Smoky Mountains jest Clingmans Dome (2025 m n.p.m.) – najwyższy szczyt w Tennessee. Najwyższe wzniesienie pod względem wybitności jest Mount Le Conte (2010 m).

Szczyt Wysokość Wybitność Lokalizacja Pochodzenie nazwy
Clingmans Dome 2025 m 1373 m Centralne Smokies Thomas Lanier Clingman (1812–1897)
Mount Guyot 2018 m 482 m Wschodnie Smokies Arnold Guyot (1807–1884)
Mount Le Conte 2010 m 415 m Centralne Smokies Joseph Le Conte lub John Le Conte
Mount Chapman 1960 m 176 m Wschodnie Smokies David Chapman (1876–1944)
Old Black 1939 m 52 m Wschodnie Smokies
Luftee Knob 1894 m 96 m Wschodnie Smokies Rzeka Oconaluftee
Mount Kephart 1895 m 200 m Centralne Smokies Horace Kephart (1862–1931)
Mount Collins 1888 m 142 m Centralne Smokies Robert Collins – przewodnik górski
Marks Knob 1878 m 76 m Wschodnie Smokies
Tricorner Knob 1873 m 48 m Wschodnie Smokies
Mount Hardison 1870 m 41 m Wschodnie Smokies James Archibald Hardison (1867–1930)
Andrews Bald 1801 m 48 m Centralne Smokies
Mount Sterling 1781 m 202 m Wschodnie Smokies
Silers Bald 1706 m 102 m Zachodnie Smokies
Thunderhead Mountain 1684 m 332 m Zachodnie Smokies
Gregory Bald 1508 m 337 m Zachodnie Smokies
Mount Cammerer 1502 m 2 m Wschodnie Smokies Arno B. Cammerer (1883–1941) – dyrektor National Park Service (NPS)
Chimney Tops 1440 m 61 m Centralne Smokies
Blanket Mountain 1404 m 152 m Zachodnie Smokies
Shuckstack 1225 m 91 m Zachodnie Smokies

Geologia[edytuj | edytuj kod]

Great Smoky Mountains zostały wypiętrzone podczas orogenezy Appalachów (orogenezy hercyńskiej), ok. 200 milionów lat temu pod koniec paleozoiku[8]. Większość skał w łańcuchu Great Smoky Mountains to skały osadowe z późnego prekambru[9]. Materiał ten uległ przeobrażeniu podczas fałdowania – najczęściej spotykane skały na obszarze Great Smoky Mountains to metapiaskowce, łupki, fyllit i kwarcyt[10]. Krystaliczny fundament zbudowany jest z gnejsów, łupków metamorficznych i granitów[11]. Ponadto spotykane są tu skały osadowe z paleozoiku – wapień, dolomity, łupki ilaste i piaskowce[11]. Wśród skał paleozoicznych znaleziono skamieniałości śladowe zwierząt morskich oraz skamieniałości małżoraczek, ramienionogich i trylobitów[11].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Przed 1500 obszar Great Smoky Mountains zamieszkiwali rdzenni Amerykanie – Czirokezi[5][2]. W 1540 roku w pobliże gór dotarła wyprawa Hernando de Soto, a w latach 1566–1567 również wyprawa Juana Pardo[5]. W 1673 roku region Great Smoky Mountains badali odkrywcy James Needham i Gabriel Arthur – wzmianka o ich wyprawie znalazła się w liście Abrahama Wooda (1610–1682)[5]. W 1790 roku w góry przybyli pierwsi osadnicy a rok później, na mocy traktatu z Holston regulującego relacje Czirokezów z rządem USA i granice terytorium Czirokezów, Czirokezi zrzekli się roszczeń do ziemi w regionie, m.in. do obszaru Great Smoky Mountains na wschód od Mount Collins[5][12]. W 1797 roku pułkownik Benjamin Hawkins sporządził mapy regionu Great Smoky Mountains i wyznaczył granicę pomiędzy Czirokezami a białymi osadnikami zgodnie u ustaleniami traktatu z Holston[5]. Czirokezi odzyskali część gór po podpisaniu traktatu z Tellico – addendum do traktatu z Holston[13]. W 1802 roku ponownie wyznaczono granicę – nazywaną linią Meigsa-Freemna od nazwisk wyznaczających ją urzędników[5]. Na mocy kolejnego traktatu w 1819 roku Czirokezi zrzekli się wszystkich ziem w regionie na rzecz rządu USA[5][14]. W latach 50.–60. XIX wieku szwajcarski geolog Arnold Henry Guyot (1807–1884) zbadał góry i dokonał pomiaru szczytów Great Smoky Mountains[6]. W latach 80. XIX wieku pojawiły się pierwsze sugestie objęcia gór ochroną i założenia parku narodowego[15]. Petycję do władz federalnych w sprawie założenia parku przedstawiły w 1899 roku władze towarzystwa parku narodowego w Appalachach[15]. Po wykupieniu ziemi, park powstał ostatecznie w 1934 roku[16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Nazewnictwo Geograficzne Świata. Zeszyt 1. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych, 2004, s. 93. ISBN 83-239-7552-3.
  2. ↑ a b Great Smoky Mountains, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-01-24] (ang.).
  3. ↑ a b c Anne Bridges, Russell Clement, Ken Wise: Terra Incognita: An Annotated Bibliography of the Great Smoky Mountains, 1544-1934. Univ. of Tennessee Press, 2013, s. 125. ISBN 978-1-57233-478-6. [dostęp 2016-01-25].
  4. ↑ a b Anne Bridges, Russell Clement, Ken Wise: Terra Incognita: An Annotated Bibliography of the Great Smoky Mountains, 1544-1934. Univ. of Tennessee Press, 2013, s. 124. ISBN 978-1-57233-478-6. [dostęp 2016-01-25].
  5. ↑ a b c d e f g h Anne Bridges, Russell Clement, Ken Wise: Terra Incognita: An Annotated Bibliography of the Great Smoky Mountains, 1544-1934. Univ. of Tennessee Press, 2013, s. xxi. ISBN 978-1-57233-478-6. [dostęp 2016-01-25].
  6. ↑ a b Anne Bridges, Russell Clement, Ken Wise: Terra Incognita: An Annotated Bibliography of the Great Smoky Mountains, 1544-1934. Univ. of Tennessee Press, 2013, s. xxii. ISBN 978-1-57233-478-6. [dostęp 2016-01-25].
  7. ↑ a b George Wuerthner: Great Smoky Mountains: A Visitor’s Companion. Stackpole Books, 2003, s. 15. ISBN 978-0-8117-2498-2. [dostęp 2016-01-25].
  8. ↑ Harry L. Moore: A Roadside Guide to the Geology of the Great Smoky Mountains National Park. Univ. of Tennessee Press, 1988, s. 26. ISBN 978-0-87049-558-8. [dostęp 2016-01-24].
  9. ↑ Harry L. Moore: A Roadside Guide to the Geology of the Great Smoky Mountains National Park. Univ. of Tennessee Press, 1988, s. 13. ISBN 978-0-87049-558-8. [dostęp 2016-01-24].
  10. ↑ Harry L. Moore: A Roadside Guide to the Geology of the Great Smoky Mountains National Park. Univ. of Tennessee Press, 1988, s. 27. ISBN 978-0-87049-558-8. [dostęp 2016-01-24].
  11. ↑ a b c Harry L. Moore: A Roadside Guide to the Geology of the Great Smoky Mountains National Park. Univ. of Tennessee Press, 1988, s. 31. ISBN 978-0-87049-558-8. [dostęp 2016-01-24].
  12. ↑ Oklahoma State University Library: INDIAN AFFAIRS: LAWS AND TREATIES – TREATY WITH THE CHEROKEE, 1791.. [dostęp 2016-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-20)]. (ang.).
  13. ↑ Oklahoma State University Library: INDIAN AFFAIRS: LAWS AND TREATIES – TREATY WITH THE CHEROKEE, 1798.. [dostęp 2016-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-13)]. (ang.).
  14. ↑ Oklahoma State University Library: INDIAN AFFAIRS: LAWS AND TREATIES – TREATY WITH THE CHEROKEE, 1819.. [dostęp 2016-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-04)]. (ang.).
  15. ↑ a b Anne Bridges, Russell Clement, Ken Wise: Terra Incognita: An Annotated Bibliography of the Great Smoky Mountains, 1544-1934. Univ. of Tennessee Press, 2013, s. xxiii. ISBN 978-1-57233-478-6. [dostęp 2016-01-25].
  16. ↑ National Park Service: Creating a National Park. [dostęp 2016-01-27]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Great_Smoky_Mountains&oldid=68751588”