Gwiazda Bydgoszcz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gwiazda Bydgoszcz
Pełna nazwa

Klub Sportowy Gwiazda

Data założenia

26 kwietnia 1920[1]

Państwo

 Polska

Siedziba

Bydgoszcz

Adres

ul. Bronikowskiego 45

Sekcje
Strona internetowa

Klub Sportowy Gwiazda Bydgoszcz – wielosekcyjny klub sportowy założony 26 kwietnia 1920 roku, najstarszy w Bydgoszczy.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

W 2012 roku klub posiadał ok. 200 wychowanków w 7 sekcjach: piłkarskiej, zapaśniczej, tenisa stołowego, turystycznej, brydżowej, sportów walki i akrobatycznej[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Basen otwarty, istniejący w latach 1952–1993 obok stadionu Gwiazdy
Hala KS Gwiazda, gdzie rozgrywają mecz m.in. tenisiści stołowi

Gwiazda Bydgoszcz jest obok Bydgoskiego Towarzystwa Wioślarskiego najstarszym polskim klubem w Bydgoszczy. Założono go 25 kwietnia 1920 roku przy Towarzystwie Terminatorów – sekcji piłki nożnej Polskiego Związku Uczącej się Młodzieży przy parafii Świętej Trójcy[3]. Towarzystwo założone w 1907 jeszcze pod rządami pruskimi, skupiało młodych polskich rzemieślników[2]. Pierwszym prezesem został Władysław Pazderski. Wśród proponowanych nazw klubu (m.in. „Słońce” lub „Brda”) wybrano „Gwiazda”. Klub utrzymywał się wyłącznie ze składek członkowskich, a zawodnicy rekrutowali się z osiedli zachodniej części miasta (Okole, Wilczak, Miedzyń, Czyżkówko)[2].

Początkowo jedyną uprawianą dyscypliną była piłka nożna. Piłkarze grali w klasie okręgowej C, a od 1930 w klasie B. Z uwagi na specyfikę Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży, przy którym funkcjonował klub, zawodnicy rekrutowali się wyłącznie spośród osób młodych[4].

Od 1924 roku KS Gwiazda stała się klubem wielosekcyjnym. Zainaugurowano wówczas sekcję lekkoatletyczną (specjalnością klubu były biegi przełajowe), w 1926 tenisa stołowego i zapasów, w 1930 szachów, w 1931 kajakarstwa, a w 1935 siatkówki i koszykówki[3]. Wszystkie sekcje miały charakter półamatorski. Do sukcesów sportowych okresu międzywojennego należały tytuły mistrzów Pomorza juniorów w lekkoatletyce (1932, sztafeta 4 x 200 m), w kajakarstwie (1932, wyścig na 1000 m) oraz piłkarskie mistrzostwo Pomorza juniorów w 1938[2].

W latach 1927–1929 przy ul. Nakielskiej ze środków miejskich wybudowano boisko piłkarskie im. Idziego Świtały, które stopniowo rozbudowywano o drewniane trybuny, boiska do siatkówki i koszykówki oraz pawilony dla zawodników[3]. Nad Brdą w tzw. „dzielnicy wioślarzy” zbudowano przystań dla kajakarzy[2].

Po II wojnie światowej klub początkowo korzystał z funduszy prywatnych, zaś od 1947 działał jako Spółdzielczy KS (sekcje: piłki nożnej, tenisa stołowego, szachów, boksu)[5]. W 1947 posiadał 147 członków[5]. W latach 50. po reorganizacji sportu w Polsce na wzór sowiecki, poszczególne sekcje weszły w skład zrzeszeń sportowych „Ogniwo” i „Sparta”[3]. W latach 50. stadion przekazano klubowi na własność oraz rozbudowano kompleks sportowy o salę gimnastyczną, siłownię oraz szatnie[3]. W 1955 obok stadionu na terenie 4 ha otwarto kąpielisko składające się z dwóch basenów z trybuną na 1500 widzów i piętrowym budynkiem z szatniami, biurami, natryskami i barem[6]. Pierwotnie miał to być obiekt przeznaczony do użytku sportowców KS Spójnia (Gwiazda), lecz w trakcie realizacji zmieniono plany i postanowiono stworzyć tu otwarte dla wszystkich kąpielisko miejskie na ok. 3 tys. osób[5]. Wyposażono je m.in. w brodziki dla dzieci, piaskownice, solarium, szatnie i natryski[7]. Basen użytkowany był do 1993 roku i zarządzany był przez służby miejskie[8].

W latach 50. zawodnicy kluby odnosili sukcesy sportowe, zwłaszcza w szachach, kajakarstwie i zapasach[3]. W latach 70. sekcja szermiercza, a od lat 90. sekcja zapasów były jedynymi tej klasy w Bydgoszczy. Drużyna piłkarska występowała w klasach na poziomie regionalnym. Od 2011 roku sukcesy w skali krajowej odnosi sekcja tenisa stołowego (Zooleszcz Gwiazda Bydgoszcz).

Nazwy[edytuj | edytuj kod]

  • 1920–1937 – Klub Sportowy Gwiazda przy Towarzystwie Terminatorów (potem przy Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży)
  • 1937–1939 i 1945–1946 – Klub Sportowy Gwiazda
  • 1947–1949 – Spółdzielczy KS Gwiazda
  • 1949–1953 – Związkowy Klub Sportowy Spójnia
  • 1953–1956 – sekcje działają w ramach Zrzeszeń sportowych Ogniwo i Sparta
  • od 1956 – Klub Sportowy Gwiazda

Barwy klubowe[edytuj | edytuj kod]

Barwy klubu ustalono w momencie powstania klubu w 1920 roku. Były to kolory niebieski i biały        . Przez wiele lat (co najmniej od 1922) charakterystyczną cechą strojów zawodników były pionowe biało-niebieskie pasy.

Kompleks sportowy Gwiazdy Bydgoszcz[edytuj | edytuj kod]

Boisko piłkarskie
Marina Gwiazda na Kanale Bydgoskim obok kompleksu sportowego KS Gwiazda

Początkiem kompleksu sportowego KS Gwiazda było wybudowane w latach 1927–1929 boisko piłkarskie im. Idziego Świtały, otoczone bieżnią lekkoatletyczną[2]. Infrastrukturę w późniejszych latach stopniowo wzbogacano o nowe obiekty. W 2010 klub dysponował sześcioma boiskami piłkarskimi, trzema do siatkówki, ścieżką maratonowi, halą sportową[2]. Kompleks znajduje się w zachodniej części miasta przy ul. Nakielskiej / Bronikowskiego, nieopodal VI śluzy Kanału Bydgoskiego. Na nabrzeżu Kanału Bydgoskiego obok stadionu w 2009 roku oddano do użytku marinę Gwiazda.

W 2018 kosztem ponad 3 mln zł powstało nowe, pełnowymiarowe boisko ze sztuczną murawą, oświetleniem[9], piłkochwytami i ogrodzeniem. Otwarcie obiektu nastąpiło 10 października 2018[10].

Sportowcy Gwiazdy Bydgoszcz[edytuj | edytuj kod]

Mistrzowie świata[edytuj | edytuj kod]

Osiągnięcia drużynowe[edytuj | edytuj kod]

  • piłka nożna – mistrzostwo Pomorza juniorów (1938)
  • szachy – brązowy medal mistrzostw Polski (1952)
  • tenis stołowy – Akademickie Mistrzostwo Polski (2014), Drużynowy Puchar Polski (2015), 3. miejsce w Pucharze Polski (2014, 2016)

Osiągnięcia indywidualne[edytuj | edytuj kod]

  • kajakarstwo
    • Daniela Walkowiak – potrójna mistrzyni Polski juniorek (1951), potrójna mistrzyni Polski (1954), brązowa medalistka Igrzysk Olimpijskich w Rzymie 1960 (w barwach Sparty Warszawa), uczestniczka olimpiad w Melbourne 1956 (6 m., w barwach Ogniwa Warszawa) i w Tokio 1964 (7 m. w barwach Zawiszy Bydgoszcz)
    • Sabina Delik – mistrzyni Polski
  • lekkoatletyka
    • Jerzy Kordas – przedwojenny reprezentant Polski w rzucie młotem, rekordzista i mistrz kraju
  • szachy
  • zapasy
    • Stanisław Sokołowski – mistrz Polski (1948) w kat. 52 kg (styl klasyczny), brąz (1947)
    • Damian Świetlik – mistrz Polski (2000) w kat. 69 kg (styl wolny)
    • Kazimierz Polec – wicemistrz Polski (1969) w kat. 48 kg (styl wolny)
    • Agnieszka Butor – wicemistrzyni Polski (1997) w kat. 68 kg (styl wolny)
    • Bartłomiej Bartnicki – wicemistrz Polski (2000) w kat. 97 kg (styl wolny)
    • Adrian Mazan – wicemistrz Polski (2001) w kat. 54 kg (styl wolny)

Sekcje[edytuj | edytuj kod]

Piłka nożna[edytuj | edytuj kod]

Gwiazda Bydgoszcz
Przydomek

Niebiesko-Biali
Gwiazdeczka

Barwy

       

Państwo

 Polska

Prezes

Robert Sikorski

Stroje
domowe
Stroje
wyjazdowe
Strona internetowa
Stefan Majewski – wychowanek KS Gwiazda, wielokrotny reprezentant Polski, selekcjoner reprezentacji Polski (2009), działacz PZPN

Piłka nożna była pierwszą dyscypliną sportu uprawianą w KS Gwiazda. Mecze rozgrywano na placu przy VI śluzie Kanału Bydgoskiego, w ogrodzie Patzera lub na placu Ułańskim na Błoniu. Od 1924 klub uczestniczył w rozgrywkach o mistrzostwo miasta i w ramach Okręgowego Związku Piłki Nożnej[2]. Początkowo piłkarze grali w klasie okręgowej C, a od 1930 w klasie B. W 1933 zdobyli mistrzostwo tej grupy rozgrywkowej, lecz przegrali w barażach awans do klasy A z TKS Toruń i Unią Tczew[2]. W 1935 roku z okazji 15-lecia klubu B-klasowa Gwiazda Bydgoszcz rozegrała mecz towarzyski z ekstraklasową Legią Warszawa, przegrywając 2:7[4].

Po wojnie piłkarze grali w klasach na poziomie regionalnym. W latach 50. XX w. pod nazwą ZS Spójnia Bydgoszcz występowali w klasie A (liga wojewódzka). Klub specjalizował się w szkoleniu młodzieży. Juniorzy kilkakrotnie zdobywali tytuł najlepszej drużyny w okręgu bydgoskim[3]. Po 2010 roku drużyna została wycofana z rozgrywek seniorskich. Jednak dzięki zaangażowaniu wielu osób i samych piłkarzy od 2011 roku drużyna seniorów Gwiazdy została reaktywowana i przystąpiła do rozgrywek od najniższej klasy B, a w sezonie 2011/12 i ponownie awansowała. Po zakończeniu sezonu 2014/2015 Gwiazda wycofała zespół seniorski z B klasy, skupiając się na szkoleniu młodzieży[11]. W 2017 podpisała umowę partnerską z Pogonią Szczecin[12]. Drużyny KS Gwiazda występują w wojewódzkiej lidze juniorów starszych oraz w ligach i klasach juniorów młodszych, trampkarzy i młodzików. W klubie trenuje ponad 250 dzieci. W 2018 roku, reaktywowano drużynę seniorów.

Drużyna seniorów[edytuj | edytuj kod]

Sezon Liga Miejsce Mecze Z R P Bramki Punkty Uwagi
2002/03 V liga (kuj-pom I) 3
2003/04 V liga (kuj-pom I) 12
2004/05 V liga (kuj-pom I) 16 30 2 8 20 23:67 14 spadek do klasy A
2005/06 klasa A (Bydgoszcz I) złoto 26 18 4 4 76:21 58 awans
2007/08 IV liga (kuj-pom) 9 30 12 6 12 52:43 42
2008/09 IV liga (kuj-pom) 8 30 13 6 11 52:48 45
2009/10 IV liga (kuj-pom) 12 30 8 10 12 33:44 34 wycofała się po zakończeniu rozgrywek
2011/12 klasa B (Bydgoszcz III) złoto 20 16 3 1 84:20 51 awans do klasy A
2012/13 klasa A (Bydgoszcz I) 12 26 6 4 16 32:68 22 spadek do klasy B
2013/14 klasa B (Bydgoszcz III) 4 18 10 2 6 50:28 32
2014/15 klasa B (Bydgoszcz III) 9 26 9 4 13 44:55 31 wycofała się po zakończeniu rozgrywek
2018/19 klasa B (Bydgoszcz III) złoto 24 20 1 3 116:26 61 awans do klasy A
2019/20 klasa A (Bydgoszcz I) 8 13 6 0 7 25:30 18 Rozgrywki przedwcześnie zakończone
2020/21 klasa A (Bydgoszcz I) 5 28 13 7 8 55:45 46
2021/22 klasa A (Bydgoszcz I) 8 28 11 8 9 61:50 41
2022/23 klasa A (Bydgoszcz I) 7 28 14 2 12 81:66 44

Uwaga!

W 2008 roku dokonano reformy rozgrywek piłkarskich, w wyniku czego każda liga okręgowa "spadła" o 1 poziom rozgrywkowy (np. IV liga zmieniła się z IV na V szczebel rozgrywkowy).

Źródło: 90minut.pl


Znani zawodnicy[edytuj | edytuj kod]

Tenis stołowy[edytuj | edytuj kod]

Zbigniew Leszczyński

Sekcję tenisa stołowego w KS Gwiazda założono w 1926 roku. Zawodnicy uczestniczyli w wewnętrznych zawodach, a od 1931 także turniejach o mistrzostwo miasta[13]. Po II wojnie światowej zawodnicy klubu grali w wojewódzkiej klasie A lub B, a w latach 90. XX w. w II lidze tenisa stołowego mężczyzn[3]. Wysoki poziom sportowy dyscypliny osiągnięto po 2010 roku. W ciągu 3 lat (2011–2014) tenisiści Gwiazdy awansowali z III ligi do ekstraklasy. W pierwszym sezonie w Superlidze (2014/2015) wywalczyli 8. miejsce[14]. W 2015 w Bydgoszczy odbył się turniej finałowy Drużynowego Pucharu Polski mężczyzn, w którym zwyciężyła drużyna Zooleszcz Gwiazdy[15].

Klub posiada szeroką kadrę młodzieżową, która uczestniczy w rozgrywkach od II do VI ligi, a drużyna seniorów w Superlidze Tenisa Stołowego mężczyzn posiada w swoim składzie m.in. zawodników zagranicznych. Mecze ligowe odbywają się w hali przy ul. Bronikowskiego 45 w Bydgoszczy

Osiągnięcia[edytuj | edytuj kod]

  • Od 1990 do 2008 roku drużyna Gwiazdy grała w rozgrywkach II ligi. W czerwcu 2009 roku spadła do III ligi.
  • 2010 – awans do II ligi
  • 2011 – 3 miejsce w rozgrywkach II ligi, Gwiazda II Bydgoszcz awansowała do V ligi
  • 2012 – Gwiazda Bydgoszcz awansowała do I ligi, a Gwiazda II awansowała do IV ligi
  • 2014 – awans do Polskiej Superligi Tenisa Stołowego, III miejsce w rozgrywkach Pucharu Polski
  • 2015 – 8. miejsce w rozgrywkach Superligi, zdobycie Pucharu Polski
  • 2016 – 8. miejsce w rozgrywkach Superligi, III miejsce w Pucharze Polski, Gwiazda II występowała w II lidze, sformowano drużynę Gwiazda III
  • 2017 – brązowy medal drużynowych Mistrzostw Polski
  • 2018 – 8. miejsce w rozgrywkach Superligi
  • 2019 – 8. miejsce w rozgrywkach Superligi
  • 2020 – 7. miejsce w rozgrywkach Superligi

Zawodnicy[edytuj | edytuj kod]

Zawodnicy w sezonie 2013/2014:

  • Mihai Bobocica – dwukrotny olimpijczyk (Pekin 2008, Londyn 2012), pięciokrotny mistrz Włoch
  • Leonardo Mutti – mistrz Europy kadetów (2010), reprezentant kadry Włoch
  • Łukasz Nadolski – akademicki mistrz Polski, multimedalista MP juniorów
  • Alan Woś – multimedalista MP juniorów
  • Patryk Jendrzejewski – brązowy medalista mistrzostw Europy Juniorów, multimedalista MP juniorów
  • Artur Białek – brązowy medalista MP Juniorów

W sezonie 2019/2020 barw Gwiazdy reprezentowali m.in.: Wiaczesław Burow i Minhyuck Cheon.

Zapasy[edytuj | edytuj kod]

Sekcja zapasów powstała w 1926, ale jej działalność rozwinięto dopiero w 1951 roku. W czołówce polskich zapaśników przez wiele lat utrzymywali się wychowankowie Gwiazdy: Stanisław Sokołowski, Zbysław Baumgart, Alfred Bieleń (lata 60.), Kazimierz Polec (w 1969 wicemistrz Polski w kat. 48 kg w stylu wolnym). Od 1966 przy klubie działał ośrodek Polskiego Komitetu Olimpijskiego dla zawodników stylu wolnego[3]. Poziom szkolenia podniesiono w latach 90. XX w., kiedy pojawiło się grono zawodników, medalistów mistrzostw Polski w zapasach w stylu wolnym, m.in. Damian Świetlik, Bartłomiej Bartnicki (lata 90.), Norbert Świerblewski, Agnieszka Butor i Justyna Mróz (I dekada XXI w.) W 1994 powstała w klubie unikatowa sekcja zapasów dziewcząt[3].

Ogółem w latach 1945–2012 zawodnicy klubu zdobyli 6 medali mistrzostw Polski seniorów w stylu klasycznym (1 , 5 ), 10 medali w MP w stylu wolnym (1 , 4 , 5 ) oraz medal w MP kobiet w zapasach ()[16]. Medalistami byli m.in.: w stylu klasycznym: Stanisław Sokołowski, Ludwik Budzyński, Helmut Łoboda, Zygmunt Ładziński, Marian Buczkowski, a w stylu wolnym: Zdzisław Kępski, Kazimierz Polec, Krzysztof Dyka, Damian Świetlik, Bartłomiej Bartnicki, Adrian Mazan, Norbert Świerblewski, Agnieszka Butor. Wychowankiem bydgoskiej Gwiazdy (1999–2000) jest Bartłomiej Bartnicki – mistrz (2004) i wielokrotny wicemistrz Polski (2000–2006), olimpijczyk z Aten 2004 oraz Pekinu 2008. W sekcji zapaśniczej prowadzi się również zajęcia w sumo. Zespół nie uczestniczy jednak w rozgrywkach Krajowej Ligi Zapaśniczej.

Kajakarstwo[edytuj | edytuj kod]

Daniela Walkowiak – wychowanka KS Gwiazda, na podium Igrzysk Olimpijskich w Rzymie 1960 (po prawej)

Sekcję kajakową założono w 1931 roku i była ona jedną z pierwszych w Bydgoszczy[17]. Korzystano z przystani w bydgoskiej „dzielnicy wioślarzy”. Największe sukcesy kajakarzy przypadły na pierwszą połowę lat 50 XX w.[3]. Odnowiono wówczas przystań na Babiej Wsi i rozpoczęto pracę z młodzieżą. Do wybitnych wychowanek klubu należały: Danielą Walkowiak oraz Sabina Delik (mistrzyni Polski). Zawodniczka KS Gwiazda (1950–1956), a potem Zawiszy (1961–1964) Daniela Walkowiak była ówcześnie najlepszą polską kajakarką – zdobyła 32 tytuły mistrzów Polski, była trzykrotną olimpijką, medalistką z Rzymu 1960[18].

Szermierka[edytuj | edytuj kod]

Sekcję szermierczą założono w 1970 na bazie zawodników przejętych od KS Związkowiec[3]. W 1968 zamieszkał w Bydgoszczy i szkolił młodzież w KS Gwiazda Adam Papée – jeden z najsłynniejszych szermierzy i działaczy tego sportu (czterokrotny olimpijczyk 1924–1936, dwukrotny brązowy medalista IO)[19]. Największym sukcesem było zdobycie przez wychowankę klubu Grażynę Staszak wicemistrzostwa świata juniorek w 1972[19]. W 1974 była pierwszą w historii polskiego floretu zawodniczką, która zakwalifikowała się do ścisłego finału Pucharu Świata, a w 1976 reprezentowała Polskę na Igrzyskach Olimpijskich w Montrealu, gdzie zdobyła drużynowo 6. miejsce. Do innych wyróżniających się zawodników należeli m.in. florecista Marian Sypniewski – wielokrotny mistrz Polski, trzykrotny olimpijczyk (Moskwa 1980, Seul 1988, Barcelona 1992) i zdobywca 2 brązowych medali IO, mistrz świata (1978), Wiesław Głon (szabla) oraz szpadzista Adam Siudziński – czwarty na mistrzostwach świata w Paryżu (1964). Wszyscy wyróżniający się zawodnicy w latach 70. kontynuowali swoje kariery poza Bydgoszczą, osiedlając się w innych ośrodkach, przede wszystkim na Śląsku i w Warszawie. Po likwidacji sekcji w 1981 roku nie było już w Bydgoszczy liczącej się sekcji szermierczej, co uległo zmianie dopiero pod koniec lat 90. XX w.

Szachy[edytuj | edytuj kod]

Sekcję szachową założono w 1930 roku. W okresie międzywojennym zaliczała się ona do wyróżniających się w mieście. Po II wojnie światowej w sekcji grał Henryk Szapiel – medalista MP, reprezentant Polski i najlepszy szachista bydgoski w latach 1945–1955[18]. 6-krotnie startował w finałach mistrzostw Polski, a w 1954 zdobył tytuł wicemistrzowski. Drużyna szachowa Gwiazdy-Spójni w 1949 i 1952 uczestniczyła w rozgrywkach ekstraklasy szachowej, uzyskując brązowy medal (1952)[20]. Poza tym w 1947 i 1948 zawodnicy Gwiazdy pod szyldem Okręgu Pomorze zdobyli 2 srebrne medale DMP. Z racji wysokiej klasy zawodników (Henryk Szapiel, Antoni Jurkiewicz, Jerzy Bratoszewski, Jan Kowalski Waldemar Jagodziński)[3], do połowy lat 50. KS Gwiazda był czołowym bydgoskim klubem szachowym[21].

Brydż sportowy[edytuj | edytuj kod]

Sekcję brydżową zorganizowano w 1970 roku. Zawodnicy uczestniczyli m.in. w mistrzostwach Bydgoszczy, Pomorza i Kujaw. W 2012 sekcja Gwiazdy była obok Chemika Bydgoszcz jedną z dwóch licencjonowanych bydgoskich sekcji brydżowych Kujawsko-Pomorskiego Związku Brydża Sportowego[22].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Historia klubu
  2. a b c d e f g h i http://www.gwiazdabydgoszcz.pl/historia-klubu dostęp 2-03-2017
  3. a b c d e f g h i j k l m Encyklopedia Bydgoszczy. t.1. praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Jastrzębskiego. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. ISBN 978-83-926423-3-6, str. 250
  4. a b Piotr Fiutak: Piłka nożna w Bydgoszczy (1920–1939) kluby i towarzystwa sportowe [w:] Kronika Bydgoska XIX
  5. a b c Kultura fizyczna w Bydgoszczy (1945–1956). [w:] Historia Bydgoszczy. Tom III. Część pierwsza 1945–1956. Praca zbiorowa. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe Bydgoszcz 2015. ISBN 978-83-60775-44-8, str. 493-522
  6. Jastrzębska-Puzowska Iwona: Architektura i urbanistyka Bydgoszczy w latach 1945–1956. [w:] Kronika Bydgoska XXXIV
  7. Umiński Janusz: Bydgoszcz – przewodnik. Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy” w Bydgoszczy 1996. ISBN 83-905282-0-7
  8. Szumska Ewa: Bydgoskie Balatony. [w:] Kalendarz Bydgoski 1975
  9. Nakielska do przebudowy za 40 mln złotych
  10. Bydgoska Gwiazda na Miedzyniu ma boisko co się zowie
  11. http://www.expressbydgoski.pl/sport/pilka-nozna/a/gwiazda-bydgoszcz-potrzebuje-sztucznego-boiska,10833544/ dostęp 2-03-2017
  12. http://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,35591,21372426,gwiazda-bydgoszcz-podpisala-umowe-z-ekstraklasowa-pogonia.html dostęp 2-03-2017
  13. Konrad Mrozik: Osiągnięcia bydgoskiego sportu w czasach II Rzeczypospolitej [w:] Kronika Bydgoska XIV
  14. https://web.archive.org/web/20160408195517/http://sportowabydgoszcz.pl/news/Porazka-na-zakonczenie-sezonu-%5Brelacja%5D-14336 dostęp 15-11-2016
  15. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2017-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-21)].
  16. Polski Związek Zapaśniczy: Historia polskich zapasów 1922–2012. Warszawa 2012. ISBN 978-83-62045-13-6
  17. Encyklopedia Bydgoszczy. t.1. praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Jastrzębskiego. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. ISBN 978-83-926423-3-6, str. 252
  18. a b Zbigniew Kuras: Sport wyczynowy w województwie bydgoskim (pomorskim) w latach 1945–1956 [w:] 100 lat sportu na Kujawach i Pomorzu. Praca zbiorowa pod red. Prof. dr hab. Włodzimierza Jastrzębskiego. Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej oddział w Bydgoszczy 1993
  19. a b Tomasz Malinowski, Zbigniew Smoliński, Zbigniew Urbanyi: Ważniejsze osiągnięcia sportowców woj. bydgoskiego w latach 1957–1986 [w:] 100 lat sportu na Kujawach i Pomorzu. Praca zbiorowa pod red. Prof. dr hab. Włodzimierza Jastrzębskiego. Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej oddział w Bydgoszczy 1993
  20. Historia startów klubów bydgoskich w I lidze szachowej w latach 1949–2012 na stronie https://web.archive.org/web/20170402191444/http://kpzszach.pl/images/inne/historia/artykul_I_liga_bydgoszcz.pdf
  21. Jerzy Długosz: Tradycje szachowe Bydgoszczy [w:] Kalendarz Bydgoski 1991
  22. http://kpzbs.host4u.pl/ dostęp 2-03-2017