Historia Monako

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Teren Księstwa Monako ma długą historię poświadczoną w źródłach archeologicznych i historycznych. Nazwę to niewielkie państwo zawdzięcza greckiej kolonii Monoikos założonej w VI wieku przed Chr. Proces narodzin współczesnego Monako rozpoczął się wraz z budową zamku przez Genueńczyków w 1215 i przejęciu go przez ród Grimaldich z początkiem XIV stulecia. Nieduże państwo, od 1633 księstwo, utrzymywało niepodległość dzięki sojuszom z silniejszymi sąsiadami, przede wszystkim z Francją. W połowie XIX wieku Monako utraciło większość swojego terytorium, ludności i źródeł dochodów, utrzymując jedynie 1,5 km² powierzchni. W celu ratowania budżetu powołano kasyno, kraj szybko przemienił się w hazardową stolicę Europy czasów Belle époque, a popularność państewka wśród bogatych elit całego świata trwa do dziś.

Monako do XIII stulecia[edytuj | edytuj kod]

Najstarsze szczątki ludzkie znalezione na terenie dzisiejszego księstwa pochodzą sprzed 300 tysięcy lat. W VI wieku przed Chr. Grecy z Marsylii założyli kolonię Monoikos, na terenie której rozwinął się silny kult Herkulesa. W czasie podbojów Galii tereny wokół Skały Monakijskiej opanowali Rzymianie, którzy panowali nad nimi do upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego[1]. W czasie wędrówek ludów okolice Monako wyludniły się; ponowny wzrost zaludnienia datuje się dopiero na koniec X wieku w związku z przybyciem Ligurów. W 1191 cesarz Henryk VI oddał tereny dzisiejszego księstwa we władanie bogatej Genui[2]. Fulco de Castello, członek stronnictwa gibelinów, rozpoczął budowę zamku na Skale Monakijskiej (fr. Rocher de Monaco) 10 czerwca 1215, w ten sposób zakładając dzisiejsze Monako[2].

Monako w latach 1297–1861[edytuj | edytuj kod]

Rainier I Grimaldi

Według legendy, popierający stronnictwo gibelinów kuzyni Franciszek i Rainier I z genueńskiego rodu arystokratycznego Grimaldich zajęli podstępem, w przebraniu franciszkańskich mnichów, fortecę Monako 9 stycznia 1297. Źródła historyczne potwierdzają jedynie utratę kontroli nad zamkiem 10 kwietnia 1301. Syn Rainera I, Karol I, uzyskał oficjalnie tytuł „Pana Monako” w 1314, choć faktyczną władzę nad Skałą Monakijską ugruntował dopiero szesnaście lat później. Ten sam możnowładca uzyskał w 1346 tytuł Pana Menton, a w 1355 tytuł Pana Roquebrune[3].

Przez dwa stulecia historia Monako składała się z serii wojen z Genuą, próbującą odzyskać kontrolę nad swoimi byłymi posiadłościami. Z tej przyczyny Grimaldi sprzymierzali się z Francją, która chętnie korzystała z ich zdolności żeglarskich, później także Sabaudią, która w 1388 przejęła Hrabstwo Nicei graniczące od północy i zachodu z włościami rodu. Francja uznała Monako za niezależne terytorium w 1489, zaś Genua podjęła w 1509 ostatnią, nieudaną próbę zajęcia go.

Honoriusz II Grimaldi

W 1524 niepodległość Monako została uznana de jure przez Cesarza Karola V[4]. Monako do 1641 będzie pod protektoratem Królestwa Hiszpanii[4]. W tym czasie Honoriusz II uzyskał tytuł książęcy, uznany przez Hiszpanię w 1633. Ze względu na konflikty ze swoim protektorem, Honoriusz II podpisał 14 września 1641 traktat z Francją, dzięki któremu udało mu się wypędzić garnizon hiszpański i nabyć nowe tytuły szlacheckie[5]. Księstwo prosperowało głównie dzięki uprawie cytryn w Menton.

W 1793 rewolucyjna Francja zajęła księstwo, zmieniając nazwę miasta na Skale Monakijskiej na „Fort Herkulesa” (fr. Fort d’Hercule). W wyniku ustaleń kongresu wiedeńskiego Grimaldi odzyskali swoje terytorium, które stało się protektoratem Królestwa Sardynii.

Utracone de facto w 1848 a de jure w 1861 tereny Księstwa Monako – Menton i Roquebrune

Pierwsza połowa XIX wieku dla księstwa była okresem trudności ekonomicznych, którego finanse opierały się głównie na uprawie cytrusów i oliwek w Menton. Sytuację księstwa utrudnił bunt Menton i Roquebrune w okresie wiosny ludów, w wyniku którego Monako utraciło kontrolę nad 95% swojego terytorium, 80% ludności i niemal całym potencjałem rolnym. Receptą na trudności gospodarcze i ryzyko bankructwa miało być powołanie kasyna w 1856, które zakończyło się fiaskiem. Zmiany nastąpiły w wyniku traktatu francusko-monakijskiego z 1861, w ramach którego Roquebrune i Menton przyłączono do Francji (za czym opowiedziało się 80% ich mieszkańców w plebiscycie), w zamian za co Napoleon III zobligował się do zapłacenia Karolowi III 4,1 milionów franków w złocie, budowę linii kolejowej z Nicei do Włoch i uznał pełną niepodległość księstwa.

Współczesne Monako[edytuj | edytuj kod]

Monako w 1870

Zmiany jakie nastąpiły były największymi w historii księstwa od czasów przejęcia rządów przez Grimaldich. Książę Karol III miał pod swoimi absolutnymi rządami 1,5 km² terenu z mniej niż 1,5 tys. mieszkańców, głównie żyjących w ufortyfikowanym miasteczku na Skale Monakijskiej. Mając jednak sporą sumę od Francji zainwestował, za namową swojej matki Karoliny, 1,7 milionów franków w złocie w Towarzystwo Łaźni Morskich w Monako (fr. Société des Bains de Mer et du Cercle des Étrangers à Monaco), a zarząd nad nim i prawa monopolu gier hazardowych na 50 lat oddał Franciszkowi Blancowi, zarządcy kasyna w Homburgu – wówczas największego w Europie. W zamian państwo miało mieć 10% z dochodów spółki.

Monako u schyłku XIX wieku

Sprawny zarząd Blanca i jego żony Marii, budowa linii kolejowej (ukończonej w 1868), rozwój turystyki oraz fakt, że w większości państw ówczesnej Europy gry hazardowe były zabronione spowodowały, że niewielkie księstwo szybko zrobiło karierę. Dochody były na tyle duże, że Karol III zniósł w państwie wszelkie formy podatku dochodowego. Ponadto rodzinie książęcej i obywatelom Monako zabroniono wstępu do kasyna. Obok niego w Monte Carlo (nazwanym na cześć Karola III) powstała opera, luksusowe hotele, tramwaje, a okazałe budynki projektowali najwybitniejsi architekci Paryża, z Karolem Garnierem na czele. Niewielki kraj stał się jednym z symboli Belle époque; gośćmi księstwa były liczne głowy koronowane i elity z całego kontynentu. W 1911 odbył się pierwszy rajd Monte Carlo[6].

Następca Karola III, rządzący od 1889 Albert I interesował się nauką, w szczególności oceanografią, antropologią i paleontologią. Ufundował on m.in. słynny Instytut Oceanograficzny, Ogród Egzotyczny, odbył liczne podróże morskie, wspierał liczne akcje pacyfistyczne[7]. W czasie jego rządów nastąpiły dwa poważniejsze kryzysy polityczne. W 1911 w wybuchła rewolucja przeciw władzy książęcej. Jej podłożem było faworyzowanie Francuzów w wielu instytucjach krajowych, a efektem powołanie konstytucji, która m.in. ograniczała władzę absolutną księcia i wymusiła rozdział finansów państwa od finansów rodziny książęcej. Drugim kryzysem było narzucenie Monako przez Francję w lipcu 1918 traktatu, w którym księstwo stało się de facto jej protektoratem[8]. Przyczyną tego było ryzyko przejęcia tronu przez niemieckiego księcia Wilhelma II Wirtemberskiego-Urach, co w sytuacji toczącej się wojny było niedopuszczalne dla władz w Paryżu.

Większość okresu międzywojennego i czas II wojny światowej Monako rządził książę Ludwik II, który służył w trakcie I wojny światowej w armii francuskiej i był określany jako „Książę-Żołnierz”[9]. W 1933 we Francji złagodzono przepisy antyhazardowe, co w kontekście światowego kryzysu finansowego wzmogło trudności budżetowe państwa, czerpiącego większość swoich zysków z gier pieniężnych. Stąd Ludwik II uprzywilejował rozwój infrastruktury sportowej i turystycznej, a kraj zaczął przyciągać coraz więcej obcego kapitału dzięki niskim podatkom.

W czasie II wojny światowej Monako było oficjalnie neutralne, ale Ludwik II prowadził politykę naśladującą rząd Vichy, m.in. zgodził się na deportację Żydów[10]. Powojenna krytyka „dziwnej neutralności” groziła nawet utratą niepodległości i aneksją maleńkiego księstwa przez Francję. Niezależność państwa została utrzymana w głównej mierze dzięki postawie wnuka Ludwika II, przyszłego księcia Rainiera III, który wstąpił jako ochotnik do armii francuskiej, gdzie brał aktywny udział w walkach[11].

Rodzina książęca w 1966

Za rządów Rainiera III nastąpił boom na rynku nieruchomości powodując zabudowę terytorium państwa w niemal 100%. Co więcej, w wyniku pozyskiwania ziemi od morza udało się zwiększyć terytorium kraju o 25%, z 1,5 km² do 2 km². Małżeństwo księcia z gwiazdą Hollywood Grace Kelly przyciągnęła do księstwa wielu filmowców i inwestorów zza Atlantyku[12]. Pierwsze 15 lat rządów Rainiera III było jednocześnie świadkiem kryzysu dynastycznego związanego z pretensjami do tronu Aynarda Guiguesa de Moreton de Chabrillan oraz kryzysu w relacjach z Francją, zakończonego wprowadzeniem nowej konstytucji w 1962 (która m.in. przyznała prawo głosu kobietom) i nowego traktatu międzypaństwowego 18 maja 1963, gdzie w zamian za zniesienie części warunków narzuconych w traktacie 1918 Monako zgodziło się na znaczące ustępstwa fiskalne[13]. W 1993 Monako przystąpiło do Organizacji Narodów Zjednoczonych[14]. W 2002 doszło do podpisania nowego traktatu między Francją a Księstwem, w wyniku którego zniesiono klauzulę o utracie niepodległości przez państwo w wyniku wygaśnięcia dynastii Grimaldich. Książę Rainier III zmarł 6 kwietnia 2005, a jego miejsce na tronie przejął jego syn Albert II, który w 2011 poślubił południowoafrykańską pływaczkę Charlene Wittstock.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 387.
  2. ↑ a b Brzeziński 2002 ↓, s. 389.
  3. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 392.
  4. ↑ a b Brzeziński 2002 ↓, s. 401.
  5. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 407.
  6. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 440.
  7. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 439.
  8. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 442.
  9. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 443.
  10. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 447.
  11. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 449.
  12. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 451.
  13. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 454-455.
  14. ↑ Brzeziński 2002 ↓, s. 460–461.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Historia państw Europy
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_Monako&oldid=72000311”