Jakub Grzymała
| Inkwizytor | |
| Data i miejsce urodzenia |
(przed 1414?)[1] |
|---|---|
| Data śmierci |
10 października, najwcześniej 1466 |
| Inkwizytor diecezji płockiej | |
| Okres sprawowania |
przed 1 lutego 1454 – po wrześniu 1466 |
| Przeor konwentu płockiego | |
| Okres sprawowania |
1454–1458, 1466 |
| Wyznanie |
rzymskokatolickie |
| Inkardynacja |
Zakon Kaznodziejski |
| Śluby zakonne |
między 1442 a 1447 |
Jakub Grzymała z Dzierżanowa (XV wiek) – polski dominikanin, teolog i inkwizytor.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z Dzierżanowa. W 1442, jeszcze jako osoba świecka, rozpoczął studia na Uniwersytecie Krakowskim i w ich trakcie (najpóźniej w 1447) wstąpił do zakonu dominikańskiego[2]. W latach 1450–1452 kontynuował studia teologiczne w studiach zakonnych kolejno w Krakowie, Paryżu i Florencji, uzyskując ostatecznie stopień bakałarza[2][3]. Po powrocie do Krakowa prowincjał polskiej prowincji dominikańskiej Jakub z Bydgoszczy mianował go inkwizytorem dla północnych diecezji Królestwa Polskiego. Po raz pierwszy wspomniany jest na tym urzędzie w przywileju wydanym dla niego przez króla Kazimierza Jagiellończyka w dniu 1 lutego 1454, w którym król nakazał swym urzędnikom wspieranie go w działalności inkwizytorskiej[4]. W latach 1454–1458 był dodatkowo przeorem konwentu płockiego[3]. W 1458 kapituła prowincjonalna polskich dominikanów ponownie skierowała go do konwentu krakowskiego jako wykładowcę sentencji[2]. W 1461 był definitorem kolejnej kapituły prowincjonalnej obradującej w Łęczycy[2]. Po raz ostatni poświadczony jest we wrześniu 1466 jako inkwizytor i przeor konwentu św. Dominika w Płocku[4]. Jego zgon odnotowano w nekrologu krakowskich dominikanów pod datą 10 października, niestety bez podania roku[5].
Działalność inkwizytorska[edytuj | edytuj kod]
Jakub Grzymała pełnił urząd inkwizytora papieskiego w Polsce w latach najpóźniej od 1454 do co najmniej 1466. Obszar podlegający jego jurysdykcji nie był stały. W dokumencie królewskim z lutego 1454 określony został jako inkwizytor diecezji gnieźnieńskiej, włocławskiej, poznańskiej i płockiej[4]. Kiedy kapituła prowincjonalna w 1461 odnowiła jego mandat inkwizytorski, określiła, że podlegają mu diecezje gnieźnieńska, płocka i chełmińska[3]. Prawdopodobne jest jednak, że ta ostatnia diecezja została wkrótce wyjęta spod jego jurysdykcji, gdyż w aktach kapituły prowincjonalnej z 1465 wspomniany jest przeor i inkwizytor z Torunia Mikołaj Grüneberg[6]. W niektórych dokumentach z epoki Jakub został określony jako "inkwizytor płocki"[4].
W źródłach udokumentowany jest udział Jakuba jako inkwizytora w dwóch postępowaniach o herezję na terenie diecezji płockiej. We wrześniu 1457 roku przeprowadził proces wikarego Mikołaja z Bulkowa i nieznanej z imienia kobiety; wikary został wtrącony do więzienia, natomiast na kobietę nałożono pokutę. W 1466 roku pozwał pod zarzutem herezji księdza Marcina ze Strzegowa, ten jednak zignorował wezwanie i nie wiadomo jaki był dalszy tok tej sprawy[4].
Niepotwierdzona natomiast pozostaje opisana przez siedemnastowiecznego historiografa dominikańskiego Vincenzo Marię Fontanę rzekoma działalność inkwizytorska Jakuba w 1453 w Krakowie. Według Fontany Jakub Grzymała miał wykryć w tym mieście tajne zgromadzenia sympatyków husytyzmu, z których wielu miało zostać następnie spalonych na stosie w publicznych egzekucjach[7]. Procesy te, ani tym bardziej egzekucje, nie zostały jednak odnotowane w źródłach piętnastowiecznych[8]. Dodatkową wątpliwość budzi fakt, że Jakub Grzymała nigdy nie był inkwizytorem krakowskim, a funkcję tę w latach 50. XV wieku sprawował nieprzerwanie inny dominikanin Mikołaj z Brześcia, który w 1453 był przeorem konwentu krakowskiego[9]. Inspiracją dla opowieści Fontany mogła być dość enigmatyczna wzmianka piszącego w 1606 polskiego dominikanina Abrahama Bzowskiego, że w konwencie krakowskim przechowywany był jeden tom akt procesowych inkwizytora Jakuba Grzymały[10]. Dokumentacja taka nie została jednak jak dotąd odnaleziona, a sam Bzowski nie omówił zawartości tych akt[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jedyną wskazówką dla określenia jego daty urodzenia jest fakt, że najpóźniej na przełomie 1453/54 został mianowany na urząd inkwizytora. Zgodnie z ówcześnie obowiązującym prawem kanonicznym nominację na to stanowisko mógł otrzymać jedynie duchowny, który miał skończone co najmniej 40 lat. Całkowitej pewności jednak nie ma, gdyż sporadycznie Stolica Apostolska udzielała dyspensy od tego wymogu, a w przypadku Jakuba Grzymały nie zachował się dokument nominacyjny, z którego mogłaby ewentualnie wynikać taka okoliczność. Zob. Michael Tavuzzi: Renaissance Inquisitors. Dominican Inquisitors and Inquisitorial Districts in Northern Italy, 1474–1527. Leiden – Boston: BRILL, 2007, s. 39. ISBN 978-90-04-16094-1.
- ↑ a b c d Krzysztof Kaczmarek: Wykształcenie średniowiecznych inkwizytorów dominikańskich z ziem polskich. w: Paweł Kras (red.): Inkwizycja papieska w Europie środkowo-wschodniej. Kraków: Esprit SC, 2010, s. 210. ISBN 978-83-61989-33-2.
- ↑ a b c Wacław Bucichowski, Lista lektorów dominikańskich prowincji polskiej od erygowania prowincji (1225) do roku 1525, „Przegląd Tomistyczny”, t. 6-7 (1997), s. 120 nr 350.
- ↑ a b c d e Szymon Wrzesiński: Inkwizycja na ziemiach polskich. Zakrzewo: Wydawnictwo REPLIKA, 2009, s. 167-170. ISBN 978-83-7674-011-9.
- ↑ Nekrolog ten wydrukowany został w Archiv für österreichische Geschichte, Bd. 55 (1877), s. 139-163.
- ↑ Wacław Bucichowski, Lista lektorów dominikańskich prowincji polskiej od erygowania prowincji (1225) do roku 1525, „Przegląd Tomistyczny”, t. 6-7 (1997), s. 173 nr 746.
- ↑ Vincenzo Maria Fontana: Monumenta Dominicana Breviter in Synopsim Collecta. Rzym: 1675, s. 348.
- ↑ a b Paweł Kras, Dominican Inquisitors in medieval Poland (14th-15th), w: Praedicatores Inquisitores. Vol. 1: The Dominican and the Mediaeval Inquisition. Acts of the 1st International Seminar on the Dominicans and the Inquisition (Rome; 23-25 February 2002). Rzym: Istituto Storico Domenicano, 2004, s. 268, 283.
- ↑ Maciej Zdanek: Inkwizytorzy dominikańscy w diecezji krakowskiej w średniowieczu. w: Paweł Kras (red.): Inkwizycja papieska w Europie środkowo-wschodniej. Kraków: Esprit SC, 2010, s. 231 nr 5. ISBN 978-83-61989-33-2.
- ↑ Abraham Bzowski: Propago divi Hyacinthi thavmatvrgi Poloni, seu De rebus praeclare gestis in Prouincia poloniae Ordinis Praedicatorum commentarivs. Wenecja: apud Societam Minimam, 1606, s. 70.