Jakub Ksawery Potocki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jakub Ksawery Aleksander Potocki
Ilustracja
Herb
Pilawa
Rodzina

Potoccy herbu Pilawa

Data i miejsce urodzenia

26 stycznia 1863
Berlin

Data i miejsce śmierci

27 września 1934
Helenów

Ojciec

Stanisław Potocki (zm. 1887)

Matka

Maria Konstancja z Sapiehów

Odznaczenia
Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej

Jakub Ksawery Aleksander Potocki h. Pilawa (ur. 26 stycznia 1863 w Berlinie, zm. 27 września 1934 w Helenowie) – hrabia, działacz społeczny, filantrop i bibliofil[1].

Pałac Potockich w Raju

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Syn Stanisława (1824 - 1887) i Marii Ksawery z Sapiehów h. Lis. (1837 - 1923)[2]. Z wykształcenia był prawnikiem. Studia prawnicze odbył na Uniwersytecie w Dorpacie. Tam został przyjęty do najstarszej polskiej korporacji akademickiej Konwent Polonia[3]. Należał również do Stowarzyszenia Filistrów Konwentu Polonia w Warszawie.

W 1899 r. poślubił Teresę Zamoyską[4], córkę Zdzisława i Maryi ze Szweykowskich[5], wnuczkę Andrzeja Zamoyskiego. Małżeństwo było bezdzietne[6].

Jego siostra, Izabela (1864 - 1883) wyszła za mąż za Romana Potockiego – III ordynata na Łańcucie. Zmarła po 4 miesiącach małżeństwa[7].

Jeden z najbogatszych ludzi II RP. W 1922 roku posiadał majątki ziemskie o powierzchni 33 680 ha[8]. Ostatni właściciel zamku w Brzeżanach. Ofiarował je zresztą po I wojnie światowej Wojsku Polskiemu. To dzięki inicjatywie hrabiego ocalała część brzeżańskich nagrobków Sieniawskich, które wywieziono do Krakowa. Dziś można je oglądać w Muzeum Zamku Królewskiego na Wawelu oraz w zamku w Pieskowej Skale.

Przez wiele lat wspierał utworzenie w Polsce Instytutu Radowego. Ogromną część swojego majątku, m.in. majątki Brzeżany i Helenów, zapisał utworzonej przez siebie w 1934 roku Fundacji mającej na celu wspierać badania i leczenie chorób nowotworowych oraz gruźlicy. Już wcześniej wspomagał licznymi stypendiami lekarzy i naukowców zajmujących się tą problematyką.

Nie posiadając potomków oraz żyjącego rodzeństwa przekazał Muzeum Narodowemu w Warszawie wiele dzieł sztuki: gobeliny, portrety, obrazy etc. Do zbiorów Ossolineum przekazał m.in. obraz Jana Matejki Unia Lubelska.

Był twórcą kilku wielkich bibliotek, m.in. w Helenowie oraz w Bałabanowce na Ukrainie, którą całkowicie zniszczono w czasie wojny.

Mimo swojego bogactwa był człowiekiem niezmiernie skromnym. Unikał zaszczytów. Jedyny honorowy tytuł jaki przyjął, to honorowy obywatel miasta Brzeżan.

22 września 1934 sporządził testament, którego wykonawcami zostali: wcześniejszy pełnomocnik jego dóbr w Raju, Bronisław Czuruk oraz Kazimierz Moszyński[9][10].

Kondukt żałobny wyruszył z kościoła parafialnego w Brzeżanach do pałacu rodzinnego w Raju, gdzie ciało zostało pochowane. W wielu publikacjach jako miejsce pochówku błędnie podawane są Brzeżany[6].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach Błękitny. Warszawa: 1908, s. 757.
  2. ↑ Tomasz Pawlikowski, Jakub hr. Potocki i jego dar dla Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy z 1934 roku, w: Roczniki Biblioteczne 64, 2020, s. 180-181, ISSN 0080-3626.
  3. ↑ „Album Polonorum” – spis członków korporacji akademickiej Konwent Polonia, tom I, 1828–1940. konwentpolonia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-05)]..
  4. ↑ Teresa Zamoyska (Potocka) b. 1876 - Rodovid PL [online], pl.rodovid.org [dostęp 2023-01-20].
  5. ↑ Zdzisław Zamoyski b. 1842 d. 1925 - Rodovid PL [online], pl.rodovid.org [dostęp 2023-01-20].
  6. ↑ a b Tomasz Pawlikowski, dz. cyt., s. 181.
  7. ↑ Izabela hr. Potocka z Podhajec h. Pilawa (Srebrna) [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-01-20].
  8. ↑ Wojciech Roszkowski, Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r. „Przegląd Historyczny”. 1983, T. 74, Nr 2, s. 283.
  9. ↑ Ogłoszenie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 220 z 26 września 1935. 
  10. ↑ Historia Fundacji im. Jakuba hr. Potockiego. fpotockiego.org.pl. [dostęp 2016-04-06].
  11. ↑ M.P. z 1934 r. nr 225, poz. 290 „za długoletnią działalność obywatelską oraz wielką ofiarność dla kraju”.
  12. ↑ Odznaczenie hr. Jakóba Potockiego złotą odznaką L.O.P.P.. „Świat Zasłużonych”. Nr 2, s. 8, 1934. Warszawa. [dostęp 2020-12-08]. 
  13. ↑ Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 287.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Stanisław M. Brzozowski, Potocki Jakub Ksawery Aleksander, [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. XXVII, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984–1985, s. 23–24.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jakub_Ksawery_Potocki&oldid=73232777”