Kantyna w Katowicach-Giszowcu
 nr rej. A/69/02 z 7 maja 2002 roku[1]
| |
 Kantyna od strony ul. Radosnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Radosna 35 |
| Architekt | |
| Inwestor | |
| Rozpoczęcie budowy |
1907 |
| Ukończenie budowy |
1910 |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°13′25,6″N 19°03′59,0″E/50,223778 19,066389
| |
Kantyna w Katowicach-Giszowcu – zabytkowy budynek dawnej jadłodajni i kantyny w Katowicach, położony na terenie dzielnicy Giszowiec[1], przy ulicy Radosnej 35, powstały wraz z budową osiedla patronackiego Giszowiec[2] w latach 1907–1910[1]. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów[3].
Początkowo w obiekcie funkcjonowała jadłodajnia i kantyna przeznaczona dla nieżonatych górników mieszkających w pobliskich[4], obecnie nieistniejących, domach noclegowych. W latach międzywojennych funkcjonowała tutaj biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych, a później kolejno: klub Gwarek, bar i restauracja[5]. 7 maja 2002 roku budynek ten został wpisany do rejestru zabytków[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Kantyna powstała do 1910 roku wraz z całym osiedlem patronackim Giszowiec[2] z inicjatywy ówczesnego dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches Erben – Antona Uthemanna. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga koło Berlina[3].
Budynek kantyny powstał pomiędzy domami noclegowymi dla nieżonatych górników, z których większość to byli mieszkańcy spoza Królestwa Prus: głównie z Galicji, Rosji i Węgier. W budynku kantyny działała również jadłodajnia. Nadzór nad nią sprawował zarządca, który wydawał posiłki mieszkańcom domów noclegowych po ustalanych przez Georg von Giesches Erben cenach[4]. Kantyna powstała celem ograniczenia kontaktów pomiędzy mieszkańcami Giszowca a przebywającymi w domach noclegowych pracownikami pobliskiej kopalni „Giesche”[6].
W okresie plebiscytu na Górnym Śląsku w Giszowcu powołano oddział Towarzystwa Czytelni Ludowych, które prowadziło w budynku dawnej kantyny bibliotekę[7].
W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni „Staszic”, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzanie osiedla Giszowiec. Wyburzeniu groziło całe osiedle, dlatego też rozpoczęto działania celem jej uratowania. Przetrwała jedynie jedna trzecia części zabytkowej zabudowy[8]. Ze względu na zły stan techniczny w 1980 roku pobliskie budynki domu noclegowego skreślono z rejestru zabytków i je wyburzono. Zachowano jedynie budynek dawnej kantyny[9].
W 1982 roku, po wcześniejszym przejęciu budynku dawnej kantyny oraz sąsiedniego kompleksu pralni od kopalni Wieczorek przez kopalnię „Staszic”, obiekty te przekazano Związkowi Socjalistycznej Młodzieży Polskiej. W budynkach tych został urządzony klub Gwarek[10]. Po wyburzeniu domów noclegowych w budynku działał bar piwny Gwarek. Opuszczony obiekt zaczął popadać w ruinę, a w pożarze spłonęła część dachu[5]. 7 maja 2002 roku budynek wpisano do rejestru zabytków[1]. W 2009 roku po gruntownej rewitalizacji obiektu uruchomiono w nim restaurację Pod Kasztanami. Przy budynku powstało pole do minigolfa z 18 dołkami. Obiekt ten jest obecnie nieczynny[5].
Architektura i otoczenie[edytuj | edytuj kod]
Budynek dawnej kantyny został zlokalizowany na osiedlu patronackim Giszowiec, przy ulicy Radosnej 35[1]. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga[3]. Zewnętrzna, prosta elewacja budynku ozdobiona jest pilastrami. Dach mansardowy został pokryty dachówką[11].
Jadalnia w kantynie była jasna i przestronna. Podłogi jadalni były betonowe z gładzią asfaltową[4]. Posiłki były przyrządzane w kuchni w obszernych kotłach, którą od jadalni oddzielał duży kredens. W pokoju kredensowym zainstalowano dużą szafę grzewczą do podgrzewania dań[12]. Na parterze znajdował się też przedsionek, spiżarnia oraz pomieszczenie z napojami. W piwnicy znajdował się magazyn, a na piętrze budynku zaaranżowano mieszkanie dla mistrza domów noclegowych[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Narodowy Instytut Dziedzictwa: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. Województwo śląskie. nid.pl. [dostęp 2020-11-04]. (pol.).
- ↑ a b Tofilska 2016 ↓, s. 30.
- ↑ a b c Tofilska 2016 ↓, s. 28.
- ↑ a b c Reuffurth 2006 ↓, s. 40.
- ↑ a b c Paweł Grzywocz: Dawna kantyna. giszowiec.info. [dostęp 2020-11-11]. (pol.).
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 37.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 95.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 138-146.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 145.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 160.
- ↑ a b Reuffurth 2006 ↓, s. 42.
- ↑ Reuffurth 2006 ↓, s. 41.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Hermann Reuffurth, Giszowiec: nowa górnośląska wieś górnicza Spółki Górniczej spadkobierców Georga von Giesche według projektów architektów E. i B. Zillmannów, Charlottenburg, wyd. trzecie, przetł. Bronisław Machnik, Katowice: Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec”, 2006, ISBN 83-918908-4-8 (pol.).
- Joanna Tofilska, Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3 (pol.).
