Kaplicówka
Kaplicówka (ok. 355 m n.p.m.) – wzgórze zaliczane do Pogórza Cieszyńskiego, leżące w granicach Skoczowa w woj. śląskim i dominujące od pn.-zach. nad centrum tego miasta. Właściwie nie jest samodzielnym wzgórzem, a jedynie garbem w krótkim, szerokim, idącym ku wschodowi ramieniu Górki Wilamowickiej (388 m n.p.m.), której wierzchołek leży niespełna 600 m dalej na zachód[1]. Stoki wschodnie owego ramienia opadają łagodnie ku dolinie Wisły.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Już w początkach XIX w. na szczycie Kaplicówki wybudowana została kapliczka, która po wielu przebudowach istnieje do dzisiaj pw. św. Jana Sarkandra (p. niżej). W związku z rozległym widokiem, rozciągającym się ze wzgórza, w 1886 r. wybudowano na nim altanę widokową, którą w tym samym roku odwiedził cesarz Franciszek Józef I (p. niżej). Pod koniec XIX w. u północnych podnóży Kaplicówki powstała cegielnia parowa Juliusza Strizkiego[2]; była ona prowadzona przez rodzinę Strizkich do II wojny światowej. Pamiątką po niej jest biegnąca tam, dolinką drobnego cieku wodnego, ulica Ceglana.
W 1904 na południowym stoku Kaplicówki, powyżej kościoła ewangelickiego, zbudowano stację dla miejskiej sieci wodociągowej[3], ze zbiornikami o pojemności 300 m³ i systemem nowoczesnych filtrów.[4] W pierwszej połowie l. 90. XX w. stacja ta została rozbudowana do pojemności 4 tys. m³ (ówczesna dobowa rezerwa dla gminy) oraz wyposażone w automatyczną pompownię sieciową dla tzw. II strefy zasilania (odbiorcy położeni powyżej poziomicy 330 m n.p.m.)[5].
Do końca lat 60. XX w. stoki Kaplicówki były użytkowane rolniczo, jako pola uprawne, pastwiska bądź łąki kośne. Latem i jesienią dzieci puszczały na łąkach latawce, a młodzież urządzała ogniska.[6] Zimą były one terenem, na którym jeżdżono na sankach, a od lat 30. XX w. również na nartach (p. niżej). Obecnie dolna część tych stoków jest zabudowana, górna bez zabudowy, częściowo zagospodarowana w formie parku miejskiego; jej osią są szerokie schody prowadzące na szczyt do kaplicy pw. św. Jana Sarkandra.
Kaplica pw. św. Jana Sarkandra[edytuj | edytuj kod]
Na wzgórzu znajduje się kaplica pw. św. Jana Sarkandra, należąca do skoczowskiej parafii św. Apostołów Piotra i Pawła. Pierwsza kaplica, istniejąca w tym miejscu już przed 1825 r., była poświęcona Chrystusowi Boleściwemu. Druga, fundacji księdza Jana Michałka, została poświęcona w 1871 r. beatyfikowanemu 11 lat wcześniej Janowi Sarkandrowi. W 1873 r. zawieszono w niej dzwon „Sarkander”. Kolejną kaplicę wzniesiono w 1923 r. staraniem skoczowskiego proboszcza ks. Jana Ew. Mocko. Jednonawowa, nakryta dwuspadowym dachem z naczółkiem od frontu i wydatną sygnaturką na kalenicy, posiadała półkoliście zamkniętą wnękę ołtarzową, której szkielet stanowiły mury najstarszej kapliczki jeszcze z XIX w.[7]
Po tym jak papież Pius XI rozszerzył 16 marca 1932 r. kult bł. Jana Sarkandra na teren całej Polski, w 1934 r. staraniem proboszcza Mocko (pełniącego również funkcję burmistrza miasta) została zbudowana obecna kaplica. Plany budowli wykonał cieszyński architekt Alfred Wiedermann (1890–1971), a prace budowlane prowadziła firma braci Stritzkich ze Skoczowa. Poświęcenie kaplicy miało miejsce 27 maja 1934 r. Dokonał go ks. infułat Wilhelm Kasperlik. Wnętrze kaplicy zdobi stylowy ołtarz z wykonaną ze sztucznego marmuru figurą św. Jana Sarkandra, wzorowaną na rzeźbie z katedry ołomunieckiej.
Modernistyczny styl budowli nie wszystkim przypadł do gustu. Skoczowski malarz Hans Konheisner, autor m.in. nagradzanego obrazu pt. Widok na Skoczów o poranku (1943), malowanego właśnie ze stoków Kaplicówki, pisał w swych wspomnieniach: "Jeśli ktoś jeszcze pamięta starą, małą kapliczkę poświęconą miejscowemu świętemu[8] Janowi Sarkandrowi wie, że pasowała ona bardzo do otaczającego ją krajobrazu. (...) Na miejscu starej kapliczki wybudowano większą, z płaskim dachem, podobną do kawowego młynka. Stary, romantyczny klimat przeszedł do historii (...)"[9]
Kaplicę, uszkodzoną w końcowej fazie działań wojennych (1945), odrestaurowano. W 1985 r. stanął przed nią tzw. Krzyż Papieski – stalowy, ażurowy krzyż, wykonany na II Pielgrzymkę Ojca Św. do Polski, przy którym Jan Paweł II odprawił mszę św. na katowickim lotnisku na Muchowcu. W 1995 r. papież pod tym samym krzyżem odprawił w Skoczowie mszę dziękczynną za przyjęcie Jana Sarkandra w poczet świętych. Fakt ten upamiętnia dziś obelisk z okolicznościowym napisem.
Altana widokowa na Kaplicówce[edytuj | edytuj kod]
Wiosną 1886 r. w związku z planowaną wizytą cesarza Franciszka Józefa I w Skoczowie na Kaplicówce wybudowano altanę widokową. Jej delikatna, ażurowa konstrukcja na planie ośmioboku, nakryta lekkim daszkiem, zapewniała widoki we wszystkich kierunkach[10]. 29 czerwca tegoż roku cesarz, który po inspekcji lasów w Wiśle i Istebnej przybył do Skoczowa, udał się na Kaplicówkę, by podziwiać stamtąd panoramę Beskidów. Cesarska altana istniała do lat 20. XX wieku, kiedy to – niekonserwowana – zniszczała[11].
W dniu 29 czerwca 2014 r. na Kaplicówce stanęła nowa altana, wzorowana na tej z XIX w. Miała ona uświetnić przygotowywane na 2016 r. obchody 120. rocznicy pobytu cesarza w Skoczowie. Podczas prac natrafiono na fundamenty pierwotnej budowli[12]. Altana stała na Kaplicówce jedynie kilka miesięcy. Wzniesiona została bowiem w miejscu objętym strefą konserwatorską i wojewódzki konserwator zabytków wskazał, że drewniana konstrukcja "wpływa ujemnie na walory zabytkowej przestrzeni urbanistycznej oraz prawidłową ekspozycję zabytkowej kaplicy". Na mocy decyzji konserwatora zabytków altana została rozebrana i trafiła na teren Miejskiego Zarządu Dróg w Skoczowie[11].
Skocznia narciarska na Kaplicówce[edytuj | edytuj kod]
W 1933 r. przy Kole PTT w Skoczowie powstała sekcja narciarska, licząca ok. 50 członków. Jej kierownikiem został Antoni Michalski. Sekcja od początku, obok propagowania turystyki narciarskiej, postanowiła rozwijać również działalność sportową. Została zarejestrowana pod nr 165 w wykazie PZN jako SN PTT Skoczów[13]. W tym samym jeszcze roku 1933 z inicjatywy sekcji na stoku Kaplicówki rozpoczęto budowę skoczni narciarskiej, która została oficjalnie otwarta 11 lutego 1934 r.[14] Jej rozbieg, próg i pierwsza część zeskoku wzniesione zostały z drewna.[15] 26 grudnia 1934 r. z okazji otwarcia skoczni sekcja zorganizowała na niej otwarty konkurs skoków, a w styczniu następnego roku konkurs skoków do kombinacji norweskiej. Imprezy te odbywały się również w następnych latach.
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Przez wzgórze przebiegają miejskie szlaki spacerowe: znakowany niebiesko Szlak Skoczowskich Zabytków oraz znakowany żółto Szlak Sarkandrowski, a także żółta trasa rowerowa nr 11, biegnąca z centrum miasta przez Dębowiec do Cieszyna.
Ze wzgórza interesujące widoki na zabudowę Skoczowa oraz pasma Beskidu Śląskiego od grupy Szyndzielni i Klimczoka przez pasmo Błatniej, Pasmo Równicy po masyw Czantorii.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Beskid Śląski. Mapa turystyczna skala 1:50 000, wyd. XIII, COMPASS, Kraków 2017
- ↑ Proszyk Jacek: Rozwój przemysłu na Podbeskidziu, w: „Kalendarz Skoczowski 2004”, wyd. Towarzystwo im. Gustawa Morcinka, Skoczów 2003, ISBN 83-904911-8-4, s. 86.
- ↑ "Kalendarz Skoczowski 2004", wyd. Towarzystwo im. Gustawa Morcinka, Skoczów 2003, ISBN 83-904911-8-4, s. 28-29
- ↑ Proszyk Jacek: Rozwój przemysłu na Podbeskidziu, w: „Kalendarz Skoczowski 2004”, wyd. Towarzystwo im. Gustawa Morcinka, Skoczów 2003, ISBN 83-904911-8-4, s. 88
- ↑ Kożdoń Witold: Zarys działań gospodarczych gminy Skoczów. Lata 1990-1994, w: "Kalendarz Miłośników Skoczowa 1997", Skoczów (1996), ISBN 83-90-38-68-3-6, s. 146
- ↑ Orawski Robert: Wakacje w przedwojennym Skoczowie, w: "Kalendarz Skoczowski 1997", wyd. Towarzystwo Miłośników Skoczowa, Skoczów 1996, ISBN 83-90-38-68-3-6, s. 69-75
- ↑ Fot. Kaplica bł. Jana Sarkandra z lat 1923-1933 na Kaplicówce (b. aut.), w: „Kalendarz Skoczowski 1994”, wyd. Skoczów 1993, b. ISBN, s. 142
- ↑ Pomyłka autora: za życia Konheisnera (1896-1977) Sarkander nie był jeszcze świętym, a jedynie błogosławionym.
- ↑ Konheisner Hans: Hymn na cześć skoczowskiej Kaplicówki, tłum. M., w: "Kalendarz skoczowski 2002", Skoczów 2001, ISBN 83-904912-6-5, s. 251-252
- ↑ Fot. Altana widokowa na Kaplicówce (reprod. Karol Wojnar), w: „Kalendarz Skoczowski 1994”, wyd. Skoczów 1993, b. ISBN, s. 37
- ↑ a b Drost Jacek: Altana Franciszka Józefa w Skoczowie to budowlana samowola, w: „Dziennik Zachodni” 2015-05-05
- ↑ Marcjasz Jakub: Pamięć o cesarzu Franciszku Józefie I jest na Śląsku Cieszyńskim ciągle żywa, w: „Dziennik Zachodni” 2014-06-30
- ↑ Tobiasiewicz Tadeusz: Historia Koła PTTK w Skoczowie, w: „Od PTT do PTTK na Ziemi Cieszyńskiej”, Cieszyn 1985, s. 59
- ↑ „Kalendarz Skoczowski 1994", Skoczów 1993, b. ISBN, s. 16
- ↑ Fot. Skocznia narciarska na Kaplicówce (fot. A. Michalski, reprod. Karol Wojnar), w: „Kalendarz Skoczowski 1994”, wyd. Skoczów 1993, b. ISBN, s. 19
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bojda Ewa: Skoczów. Szlaki spacerowe, wyd. Biuro promocji i Informacji Urzędu Miejskiego w Skoczowie, b.r. (ok. 2007)