Karbonatyty

Lawa karbonatytowa wulkanu Ol Doinyo Lengai

Karbonatyty – skały magmowe, najczęściej głębinowe (hipabysalne, lub subwulkaniczne), rzadziej wylewne i ultrazasadowe. Nazwa pochodzi od składu mineralnego, który jest w ponad 50% reprezentowany przez węglany. Są one bardzo często mieszaniną węglanów. Jeśli są zbudowane z kalcytu i dolomitu, to uzyskują nazwy w zależności od stosunku objętościowego obydwu składników. Występowanie krzemianów określa się przez dodanie do nazwy skały określonych przymiotników np. egirynowo-kalcytowy karbonatyt.

Skały magmowe zawierające ok. 10–50% węglanów (np. kalcytu) nazywa się kalcytowymi ijolitami, jeśli zawartość minerału węglanowego mieści się w granicy do 10% określa się je np. jako kalcytonośne.

Skład mineralny

Głównie kalcyt i dolomit. Skała może być monomineralna, lub proporcje tych dwóch składników mogą być 50/50. Ponadto występują: syderyt, ankeryt, baryt, fluoryt, ilmenit, magnetyt, tytanit, hematyt, piryt, chalkopiryt, oliwiny, perowskit, apatyt, kwarc, nefelin, pirochlor, wermikulit, flogopit, egiryn, diopsyd, sillimanit, niobit, monacyt i inne. Stwierdzono ponad 200 różnych minerałów.

Cechy zewnętrzne

Są utworami jasnymi, białymi, kremowymi, żółtawymi.

Budowa wewnętrzna

Karbonatyty maja przeważnie strukturę ziarnistą (od drobno do gruboziarnistej), oraz odznaczają się zbitą, masywną, rzadziej kawerniastą teksturą, często wykazują ślady zbrekcjonowania.

Geneza

Powstają ze stopu magmowego, często intrudują w postaci żył (dajki), intruzji kolistych, oraz w potokach lawowych w Tanzanii – wulkan Ol Doinyo Lengai.

Odmiany

• kalcytowe karbonatyty – gruboziarnisty sōwit i średnioziarnisty alwikit
• dolomitowe karbonatyty – beforsyt
• ferrokarbonatyty – obfitujące w węglany zawierające żelazo np. ankeryt lub syderyt
• natrokarbonatyty – obfitujące w węglany sodowo-potasowo-wapniowe np. eitelit Na₂Ca[CO₃]₂
• apatytowe karbonatyty
• egirynowo-kalcytowe karbonatyty

Występowanie

Występują w formie pni magmowych, dajek, tufów karbonatytowych. Rozmiary dajek mieszczą się od kilku centymetrów do kilkunastu metrów. Największe ciało karbonatytowe ma 700 × 200 metrów, występuje w południowej Kalifornii (kompleks Mountain Pass)

W świecie: Szwecja – Alnō; Norwegia – Fen Telemark; Kanada – Oka; USA – Magnet Cove w Arkansas, Mountain Pass, Iron Hill w Kolorado; Rosja – półwysep Kola, okolice Bajkału; Mongolia – Gobi; Algieria – góry Hoggar; Tanzania – wulkan Ol Doinyo Lengai.

W Polsce: Związane są z intruzją syenitowo-piroksenową Tajno, przecinającą prekambryjskie podłoże krystaliczne na północ od Białegostoku. Żyły dochodzą do 10 centymetrów.

Zastosowanie

Stanowią źródło pozyskiwania ważnych pierwiastków takich jak: niob, cer, tantal, lantan, tor, skand, itr, fosfor, tytan, cyrkon, miedź, żelazo, glin, nikiel, fluor, bar i sód.

Zobacz też

• Skały magmowe
• Intruzja

Bibliografia

• AlfredA. Majerowicz AlfredA., BogumiłB. Wierzchołowski BogumiłB., Petrologia skał magmowych, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1990, ISBN 83-220-0335-8, OCLC 749888015 .brak strony (książka)
• Ryka W., Maliszewska A. Słownik Petrograficzny, Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa, 1991 (wyd. II popr. i uzup.) ISBN 83-220-0406-0
• AndrzejA. Bolewski AndrzejA., WłodzimierzW. Parachoniak WłodzimierzW., Petrografia, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1982, ISBN 83-220-0173-8, OCLC 749339255 .brak strony (książka)