Kompleks sanatoryjny w Ustroniu-Zawodziu

Sanatorium Równica

Kompleks sanatoryjny w Ustroniu-Zawodziu - kompleks budynków o przeznaczeniu turystycznym, leczniczo-rehabilitacyjnym i uzdrowiskowym zlokalizowanych w Zawodziu - dzielnicy Ustronia (woj. śląskie). Pierwotnie budynki były budowane jako sanatoria i domy wypoczynkowe dla zakładów pracy, obecnie (po prywatyzacji) pełnią podobne funkcje.

Projekt i budowa

Sanatorium Równica. Na zdjęciu widać filary, na których oparta została konstrukcja

Idea utworzenia nowoczesnego kompleksu uzdrowiskowego w Ustroniu zaczęła kształtować się na przełomie lat 50. i 60. Przygotowanie projektu zlecono architektom z Pracowni Projektów Budownictwa Ogólnego - Henrykowi Buszko i Aleksandrowi Francie, w pracach projektowych uczestniczył także Tadeusz Szewczyk. Na obszarze 200 hektarów, na stoku Równicy założono budowę kompleksu uzdrowiskowego dla 7000 osób, w skład którego miały wejść: sanatorium, szpital rehabilitacyjny, dom zdrojowy i 26 domów wczasowych. Architekci zaprojektowali 28 budynków wczasowych, które miały być "rozrzucone" po zboczu Równicy. Budynki mają około 8 kondygnacji, co najmniej 200 miejsc noclegowych. Są żelbetonową konstrukcją w stożkowatym kształcie, od którego wzięła się ich obiegowa nazwa - "piramidy". Pierwotny plan zakładał też powstanie czterech sanatoriów po 200 łóżek, które ostatecznie udało się zawrzeć w jednej bryle sanatorium Równica. Architekci zakładali, że kompleks będzie oparty o formy modernistyczne, korespondując jednocześnie z górskim krajobrazem. Budynki miały "odzwierciedlać specyfikę klimatyczną regionu".

Opis architektury

Dominantę kompleksu stanowi modernistyczny gmach sanatorium Równica. Oparty na słupach budynek rozciągnięty w poprzek zbocza ma wysokość od 5 do 12 kondygnacji. Wyrazistość bryły podkreślają kontrastujące ze sobą, naprzemiennie ułożone ciemne pasy okien i balkonów oraz jasnej, gładkiej elewacji. Obiekt wzniesiono z prefabrykatów wspartych na żelbetowym szkielecie.

Opuszczony dom wczasowy Maciejka

Tulipan - jedna z piramid ustrońskich

Dzielnica uzdrowiskowa Ustroń Zawodzie jest oceniana jako jeden z najciekawszych projektów urbanistyczno-architektonicznych zrealizowanych po II wojnie światowej w Polsce. Kompleks wyróżnia się także w zestawieniu z powojennymi konstrukcjami modernistycznymi na świecie. Projekt Franty, Buszki i Szewczyka znalazł się w atlasie "20th-Century World Architecture: The Phaidon Atlas" wydawnictwa Phaidon, prezentującym przegląd najlepszej światowej architektury XX wieku.

Dom wczasowy Maciejka - widok z tyłu.

Ustroń Zawodzie to jeden z najlepszych przykładów w Polsce wkomponowania nowoczesnej architektury w górski krajobraz. Piramidy wyglądają jak skały swobodnie rozrzucone po lesistym stoku, ale po analizie rysunków naszych poprzedników, odkryliśmy, że to nie tylko przemyślana kompozycja, ale wręcz matematyczny wzór

Robert Konieczny, architekt (KWK Promes), film dokumentalny „Uzdrowisko. Architektura Zawodzia” (reż. Ewa Trzcionka)

Rozbudowa

Po ostatecznej prywatyzacji kompleksu w 2010 roku część "piramid" trafiła do pojedynczych właścicieli, a część w skład której weszło także sanatorium Równica wraz z obiektami medycznymi stało się własnością amerykańskiej firmy medycznej Grupa American Heart of Poland, która utworzyła Uzdrowisko Ustroń. Firma jest odpowiedzialna za projekt rozbudowy kompleksu. W 2022 roku dwie śląskie pracownie projektowe: Franta Group (prowadzona przez Macieja Frantę - wnuka Aleksandra Franty, jednego z pierwotnych architektów kompleksu) oraz KWK Promes Roberta Koniecznego przygotowały projekt rozbudowy Zawodzia. Planowane są trzy nowe budynki w kształcie nawiązującym do dawnych piramid, oraz dwóch tzw. klinowców wkomponowanych w polany. W ramach rozbudowy ma powstać także deptak ze ścieżką rowerową, stacja kolejki linowej, która ma pozwolić na połączenie z miastem, pijalnia wód i lokale gastronomiczne.

Piramidy w okresie PRL

Piramidy były przeznaczone na ośrodki wypoczynkowe i sanatoria dla zakładów pracy, które pełniły w projekcie rolę inwestorów. Lista państwowych zakładów pracy, do których należały poszczególne obiekty przed prywatyzacją:

Sanatorium Uzdrowiskowe Malwa oddane do użytku w 1979 roku, dawniej ośrodek wypoczynkowy dla pracowników Fabryki Obrabiarek „Rafamet” (Kuźnia Raciborska)

• Narcyz – KWK „Moszczenica” Jastrzębie Zdrój
• Wilga – Przedsiębiorstwo Usług Socjalnych Budownictwa
• Jaskółka – Huta im. E. Cedlera, Sosnowiec
• Diament (dawniej Sokół) – KWK „Manifest Lipcowy” Jastrzębie Zdrój, później KWK „Zofiówka” Jastrzębie Zdrój
• Rosomak – Kaletańskie Zakłady Celulozowo-Papiernicze Kalety
• Daniel – KWK „Borynia” (później Zakład Tworzyw Sztucznych „Krywałd-Erg” Knurów)
• Muflon – Dębickie Zakłady Opon Samochodowych „Dębica”
• Magnolia – KWK „Halemba” Ruda Śląska
• Złocień – Związek Zawodowy Pracowników Książki, Prasy, Radia i Telewizji, Warszawa
• Maciejka - Stocznia im. Komuny Paryskiej Gdynia (pierwotna nazwa „Stoczniowiec”)
• Malwa - Fabryka Obrabiarek „Rafamet” Kuźnia Raciborska
• Róża - Związek Zawodowy Pracowników Handlu i Przedsiębiorczości Warszawa
• Tulipan - Zakłady Przemysłu Odzieżowego Bytom
• Kos - Huta Cynku, Miasteczko Śląskie
• Orlik - Huta „Florian” Świętochłowice (pierwotnie Kombinat Koksowniczy „Zabrze” w Zabrzu)
• Repty - Przedsiębiorstwo Kruszyw Katowice, później Sanatorium Huty „Łabędy”
• Elektron - Zakłady Energetyczne Okręgu Południowego Kraków, Oddział w Katowicach (później Międzyzakładowy Dom Wypoczynkowo-Rehabilitacyjny Zakładów Energetycznych Bielsko-Biała)