Kulon rzeczny
| Burhinus senegalensis[1] | |||
| (Swainson, 1837) | |||
.jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kulon rzeczny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Kulon rzeczny[3] (Burhinus senegalensis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kulonów (Burhinidae). Zamieszkuje tropikalne tereny Afryki, na południe od Sahary oraz w Dolinie i Delcie Nilu. Swym wyglądem przypomina kulona zwyczajnego (Burhinus oedicnemus) i nadwodnego (B. vermiculatus). Gatunek ten nie jest zagrożony wyginięciem, IUCN przyznaje mu status najmniejszej troski (LC), jednak jego populacja jest raczej skromna.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisał William Swainson w roku 1837[4][5]. Holotyp odłowiono w Senegalu (epitet gatunkowy honoruje holotyp)[4][6]. Autor nadał gatunkowi nazwę Œdicnemus senegalensis[4][6]. Obecnie (stan z roku 2021) kulon rzeczny umieszczany jest w rodzaju Burhinus; nie wyróżnia się podgatunków (gatunek monotypowy)[4][5][6]. Najbliższym krewnym kulona rzecznego jest kulon plamisty (B. capensis)[7].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
Nazwa rodzajowa Burhinus pochodzi od dwóch greckich słów: Bou – duży, wielki i rhinos – nos[8].
Filogenetyka[edytuj | edytuj kod]
Przeprowadzono badania DNA i RAG-1, aby sprawdzić pokrewieństwo między ptakami z rzędu siewkowych (Charadriiformes), między siewkowcami (Charadrii) i mewowcami (Lari)[7]. Poniższy kladogram opisuje pozycję systematyczną kulona rzecznego (poniżej znajduje się fragment rodzaju Burhinus z kladogramu)[7]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten występuje szeroko w Afryce[6]. Stwierdzony w Senegalu, Gambii, Nigerii, Kamerunie, Czadzie, Republice Środkowoafrykańskiej, Demokratycznej Republice Konga, Sudanie i Sudanie Południowym, Etiopii, Somalii, Tanzanii, Ugandzie, Rwandzie, Erytrei, Dżibuti[6][5][9][10][11]. Lęgowy także w Egipcie, w Delcie Nilu i rejonie Kairu[12]. Preferuje siedliska bardziej podmokłe, błotniste brzegi rzek, zakrzewienia przybrzeżne, piaszczyste wybrzeża, pola uprawne, niż np. suche stepy[6]. Jest to nocny ptak, ale potrafi także być aktywny w dzień[13].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
,_crop.jpg)
Długość ciała dorosłego osobnika to 35–39 cm[12] (HBW szacuje długość ciała na 32–38 cm[6]).
Kulon rzeczny jest podobny do kulona zwyczajnego (B. oedicnemus) i kulona nadwodnego (B. vermiculatus), często jest z nimi mylony[14]. Jest jednak od nich nieco mniejszy[14]. Dziób kulona rzecznego jest mocniejszy niż u zwyczajnego, ponadto u B. senegalensis na dziobie dominuje więcej czerni, a u jego nasady widoczne są małe rozbłyski żółci[12]. Nogi kulona rzecznego są koloru zielonkawożółtego, u zwyczajnego jaskrawożółte[12]. Ogon także się różni u B. senegalensis – sterówki zewnętrzne gładsze niż u kulona[12]. Kulon rzeczny posiada szary pasek na skrzydle, bez białej plamy w jego środku, ma także duże plamy na lotkach[12][14]. Młody osobnik (juv.) bardzo podobny do dorosłego, ale jego plamy na skrzydłach są większe[6].
Głos[edytuj | edytuj kod]
Głos kulona rzecznego jest łudząco podobny do dźwięku ostrygojada zwyczajnego (Haematopus ostralegus)[12]. Kulon rzeczny wydaje serię płaczliwych odgłosów (gwizdów), które z czasem wolno opadają, a piosenka się kończy[12][9][15][10]. Odgłos kulona rzecznego: „piupi pi-pi-pii-pii-pii-pi-pi…”[12][9][15][10].
W nocy natomiast ptak ten zaczyna bardzo głośno śpiewać, można usłyszeć jego gwizdy i trele[14].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Odżywianie się[edytuj | edytuj kod]
Ptak ten nie jest wybredny. Odżywia się przede wszystkim bezkręgowcami np. chrząszczami (Coleoptera), prostoskrzydłymi (Orthoptera), mięczakami (Mollusca), skorupiakami (Crustacea), ale nie gardzi także drobnymi kręgowcami: jaszczurkami (Lacertilia), płazami (Amphibia) np. Neobatrachia, kijankami oraz małymi ssakami, jak gryzonie (Rodentia)[6][16][13]. Ptak powoli skrada się do ofiary, a następnie błyskawicznie ją chwyta szybkim uderzeniem dzioba[6]. Duże oczy kulona mogą sugerować, że jest to nocny drapieżca[6]. Co ciekawe, często poluje w małych grupkach ok. 1 km od brzegu[6].
Wędrówki[edytuj | edytuj kod]
Jest to gatunek raczej osiadły[16]. Migracje tego ptaka często są związane z porą deszczową lub porą suchą[6]. Większość migrantów to populacje ptaków z zachodniej Afryki, przeważnie zimują w Demokratycznej Republice Konga oraz Senegalu[6]. Ptaki występujące w Sierra Leone i Nigerii są osiadłe, czasem jednak odbywają krótkie podróże[13].
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Kulony rzeczne tworzą monogamiczne pary. Okres godowy zaczyna się często przed porą deszczową, wtedy kiedy poziom wody w rzece jest niski[6]. Gniazda są często zakładane na zalanych wysepkach[6]. Jaja są składane w różnych miesiącach, w zależności od zasięgu występowania: od marca do czerwca w Egipcie, od kwietnia do sierpnia w Senegambii, w kwietniu w Sierra Leone, głównie od marca do sierpnia w Nigerii, od maja do września w Mali, od marca do czerwca oraz od września do listopada w Kenii[6]. Dorosłe ptaki są bardzo terytorialne i agresywne w okresie lęgowym, jednak populacje egipskie często przebywają w małych koloniach: obserwowano 21 gniazd blisko siebie[6][13]. Podczas ataku przyjmują pozycję typową dla kulonów (z rozłożonymi skrzydłami i wyciągniętą szyją)[6]. Gniazdo to płytki, piaszczysty dołek w ziemi, czasem wyściełany muszelkami lub fragmentami gałązek[6]. Samica składa 2 jaja[6]. Pisklęta są koloru szarego z czarnymi kropkami[6]. Młode przez 1 dzień życia spędzają w gnieździe[13]. Oboje rodzice opiekują się pisklętami, mimo to pisklęta to typowe zagniazdowniki[13].
Status[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje kulona rzecznego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern), ze względu na swój duży zasięg występowania[2][16]. Liczebność populacji została oszacowana na 13 000 – 33 000 (niektóre źródła mówią, że 25 000 – 100 000[11]) osobników dorosłych[2][16]. Trend liczebności populacji nie jest jednak znany[2][16].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Burhinus senegalensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d Burhinus senegalensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Burhinidae Mathews, 1912 (1840) - kulony - Thick-knees (Wersja: 2016-04-26). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-12-28].
- ↑ a b c d Senegal Thick-knee (Burhinus senegalensis). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2016-04-08]. (ang.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-28]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v del Hoyo i inni, Handbook of the Birds of the World, t. 3. Hoatzin to Auks, Lynx Editions, 1996, s. 361, ISBN 978-84-87334-20-7.
- ↑ a b c RAG-1 sequences resolve phylogenetic relationships within Charadriiform birds. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 29 (2), s. 268–278, 2003. DOI: 10.1016/S1055-7903(03)00098-8. (ang.).
- ↑ Burhinus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-28] (ang.).
- ↑ a b c Terry Stevenson, John Fanshawe, Field guide to the birds of East Africa, 2013, s. 140, ISBN 978-0-691-15825-9 [dostęp 2021-12-27].
- ↑ a b c Nik Borrow, Ron Demey, Birds of Senegal and The Gambia, 2012, s. 114, ISBN 978-1-4081-3469-6 [dostęp 2021-12-27].
- ↑ a b Dr. Mark A. Colwell, Shorebird Ecology, Conservation, and Management, 2010, s. 308, ISBN 978-0-520-26640-7 [dostęp 2021-12-31] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Siewkowce, [w:] Lars Svensson, Ptaki Europy i Obszaru Śródziemnomorskiego, Warszawa: Multico, 2017, s. 136–137, ISBN 978-83-7763-406-6 [dostęp 2021-12-27].
- ↑ a b c d e f Burhinus senegalensis (Swainson). Senegal Thick-knee., [w:] Emil K. Urban, Kenneth B. Newman, The Birds of Africa, t. T. 2, Orlando: Academic Press, 1986, s. 201,202, ISBN 978-0-12-137302-3 [dostęp 2021-12-28].
- ↑ a b c d kulon rzeczny Burhinus senegalensis. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2021-12-28]. (ang.).
- ↑ a b Nigel Redman, Terry Stevenson, John Fanshawe, Birds of the Horn of Africa: Ethiopia, Eritrea, Djibouti, Somalia and Socotra, 2016, s. 150, ISBN 978-0-691-17289-7 [dostęp 2021-12-27].
- ↑ a b c d e Species factsheet: Burhinus senegalensis. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-12-28]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).