Masakra w Odessie
Masakra w Odessie – masowe mordy żydowskich mieszkańców Odessy i okolicznych miejscowości w pasie Naddniestrza, dokonane jesienią 1941 i zimą 1942 podczas okupacji tych ziem przez sprzymierzoną z III Rzeszą Rumunię.
W zależności od kontekstu termin może odnosić się albo w sposób zawężony do masakry w dniach 22–24 października 1941, w której trakcie zastrzelono lub spalono pomiędzy 25 a 34 tys. Żydów, albo w szerszym sensie do masowego mordu ponad 100 tysięcy ukraińskich Żydów, którzy w czasie okupacji rumuńskiej i niemieckiej mieszkali na terenach pomiędzy Bohem a Dniestrem.
Wprowadzenie[edytuj | edytuj kod]
Przed II wojną światową w Odessie żyła znaczna społeczność żydowska, licząca około 180 tysięcy mieszkańców (ok. 30% ogółu ludności). 16 października, po dwóch miesiącach oblężenia, oddziały niemieckie i rumuńskie zajęły miasto. W chwili przejęcia Odessy przez oddziały rumuńskie pozostało w niej pomiędzy 80 a 90 tysięcy Żydów, zaś reszta zdołała uciec lub została ewakuowana w głąb ZSRR[1].
22 października sowiecka bomba z opóźnionym zapłonem eksplodowała w rumuńskiej kwaterze głównej, zabijając 67 osób, w tym dowódcę, gen. Ioana Glogojeanu, 16 innych rumuńskich oficerów i czterech oficerów niemieckiej marynarki[2][1].
Masakry 22–24 października 1941[edytuj | edytuj kod]
Tego samego wieczoru, obwiniwszy zbiorowo Żydów oraz komunistów o podłożenie bomby, wojska rumuńskie rozpoczęły działania „odwetowe”. Do południa następnego dnia (23 października), zamordowano 5 tysięcy osób cywilnych (głównie Żydów)[3]. Następnie tysiące Żydów spędzono do portowych magazynów prochu i rozstrzelano, zaś magazyny podpalono. Niektórzy uwięzieni zostali spaleni żywcem[4][2][1][5].
Po południu 16–20 tysięcy osób wyprowadzono z miasta w długiej kolumnie w kierunku wioski Dalnyk. Po dotarciu do miejscowości część została spętana w grupach po 40–50 osób, które następnie spychano do rowów przeciwczołgowych i rozstrzeliwano. Gdy sprawcy zaniepokoili się, że proceder się przeciąga, spędzili pozostałych Żydów do czterech magazynów, w których wykonano prześwity dla karabinów maszynowych. Po zatrzaśnięciu drzwi, żołnierze rozpoczęli ostrzał budynków. Dla upewnienia się, że wszyscy zamknięci w magazynach nie żyją, o godz. 17 następnego dnia podpalono trzy budynki, w których zamknięte były głównie kobiety i dzieci. Do uciekających przez okna lub dziury w dachach strzelano, lub rzucano granatami. 25 października czwarty budynek, w którym przebywali mężczyźni, został ostrzelany pociskami artyleryjskimi[3][4][1][6]. Po wojnie, we wspomnianych rowach przeciwczołgowych odkryto szczątki w sumie 28 tysięcy osób[3][7]. Rozkazy dokonania tych zbrodni wydali podpułkownicy Nicolae Deleanu i C.D. Nicolescu. W masakrze uczestniczyli również żołnierze niemieccy[8].
Około 35–40 tysięcy pozostałych żydowskich mieszkańców Odessy przesiedlono przymusowo do gett utworzonych w dzielnicy Słobodka oraz na przedmieściu Dalnyk, w których większość zabudowań została uprzednio zniszczona w czasie oblężenia miasta. Pomiędzy 25 października a 3 listopada więźniowie zostali pozostawieni samym sobie. Część z nich zamarzła na śmierć[4][1].
Dalsze masakry Żydów[edytuj | edytuj kod]
Na początku listopada rozpoczęły się deportacje do trzech obozów koncentracyjnych: Bogdanowki, Domaniewki i Achmeczetki, usytuowanych w Hołcie (dzielnica Pierwomajska). W obozach tych uwięziono również Żydów z innych części Naddniestrza. Uprowadzeni musieli drogę tę przechodzić pieszo i część z nich zginęła na trasie[7][6].
W dniach 21–23 i 27–29 grudnia w obozie koncentracyjnym w Bogdanowce zamordowano 43–48 tysięcy więzionych tam Żydów. Masakrę rozpoczęto od podpalenia baraków z uwięzionymi 4–5 tysiącami chorych i inwalidów. Pozostali więźniowie byli zapędzani do lasu w grupach po 300–400 osób, odzierani z ubrań, grabieni z resztek mienia i mordowani. Zbrodnia została dokonana na rozkaz prefekta dzielnicy, Modesta Isopescu. Bezpośrednimi sprawcami były niemieckie oddziały Einsatzgruppen, rumuńscy żołnierze oraz ukraińscy policjanci[9][7][2].
Na rozkaz władz rumuńskich 10 stycznia 1942 założono getto w Słobodce. Warunki egzystencji uwięzionych Żydów były ekstremalne. Wielu nocowało pod gołym niebem, co przy zimnie prowadziło do wysokiej śmiertelności na skutek hipotermii[7][3]. Dla wielu getto było jedynie przystankiem: pomiędzy 14 stycznia a 20 lutego 19,5 tysiąca Żydów deportowano do obozów w Rejonie berezowskim. Przewożono ich najpierw w bydlęcych wagonach do Berezówki, a następnie zmuszano do przejścia pieszo ku obozom docelowym, m.in. do Bogdanowki, Domaniewki i Achmeczetki, gdzie często umieszczano ich w na pół zniszczonych domach (w tym - bez dachu). Część osób umierała po drodze lub na miejscu z głodu i wychłodzenia albo była rozstrzeliwana. Więźniowie wykonujący pracę przymusową mieli zwykle większe szanse na przeżycie[3][1][7][2].
Większość z tych Żydów, których nie deportowano, została zamordowana przez Niemców, zagłodzona albo umarła z powodu hipotermii i szerzących się chorób[4].
Rozbieżności w ujęciach[edytuj | edytuj kod]
Choć prawdziwość opisanych wydarzeń jest potwierdzona przez historyków[10][11], świadectwa mogą się znacznie różnić w liczbach ofiar. Częściowym powodem są różnice w definiowaniu zakresu obejmującego pojęcie masakry w Odessie, w szczególności wobec innych aktów ludobójstwa w Naddniestrzu, dokonanego przez siły rumuńskie, niemieckie i ich sprzymierzeńców, w tym lokalne władze ukraińskie.
Według oficjalnego raportu na temat rumuńskiego współudziału w Holocauście, pomiędzy 18 października 1941 a połową marca 1942 rumuńskie wojsko z pomocą władz lokalnych zamordowało w Odessie do 25 tysięcy Żydów. Ponadto deportowało stamtąd ponad 35 tysięcy, których większość pozbawiono później życia. Raport wyszczególnia również 50 tysięcy Żydów zamordowanych w Bogdanowce oraz kilkadziesiąt tysięcy w Hołcie i okolicznych terenach. Według Jewish Virtual Library, pomiędzy 22 a 25 października zamordowano 34 tysięcy Żydów[6], zaś według Jad Waszem w Odessie „spośród pierwotnej liczby 201 000 Żydów, 99 000 żydowskich mieszkańców miasta zginęło”[4]. Według innych źródeł liczba pomordowanych w Naddniestrzu wyniosła 115 tysięcy Żydów i 15 tysięcy Romów[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Odessa. United States Holocaust Memorial Museum, 2012-05-11. [dostęp 2013-03-02]. (ang.).
- ↑ a b c d D. Litani-Littman, S. Spector: Odessa, Holocaust Period. Jewish Virtual Library (za Encyclopedia Judaica), 2008. [dostęp 2013-03-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e I. Abramski: Шоа в Транснистрии: трагедия Одесского еврейства. Jad Waszem. [dostęp 2013-03-05]. (ros.).
- ↑ a b c d e Odessa. Jad Waszem, Shoah Resource Center. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
- ↑ А. А. Черкасов: Оккупация Одессы. Год 1941. Очерки – 1-е. – Одесса. Optimum, 2007, s. 270. ISBN 966-344-144-5. (ros.).
- ↑ a b c Chronology of Jewish Persecution: 1941. Jewish Virtual Library, 2013. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
- ↑ a b c d e Одесса. Электронная еврейская энциклопедия, Society for Research on Jewish Communities, 2009. [dostęp 2013-03-05]. (ros.).
- ↑ Martin Gilbert, 'The Holocaust', (1986), str. 217-218
- ↑ R. Ioanid: 5. Massacres of Transnistria [w: The Holocaust in Romania: The Destruction of Jews and Gypsies Under the Antonescu Regime, 1940–1944]. 2003–2007. [dostęp 2013-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-02)]. (ang.).
- ↑ M. Rozen: The Holocaust in Romania Under the Antonescu Government - Historical and Statistical Data About Jews in Romania, 1940–1944. s. 21-24. [dostęp 2013-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-29)]. (ang.).
- ↑ T. Solomovici: Istoria Holocaustului din România. s. 45-46. (ros.).
- ↑ L. Gyemant: The Romanian Jewry - Historical Destiny, Tolerance, Integration, Marginalisation. Journal for the Study of Religions and Ideologies (3/2002). [dostęp 2013-03-05]. (ang.).