Mateusz Stefanowski
 porucznik
| |
| Data urodzenia |
ok. 1896 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1918–1919 |
| Siły zbrojne | |
| Stanowiska |
komendant POW na Ruś |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Mateusz Stefanowski ps. „Żywy”, „Maciek” (ur. ok. 1896, zm. prawdopodobnie w sierpniu 1919 w Bobrujsku) – porucznik Wojska Polskiego, harcerz, komendant Polskiej Organizacji Wojskowej na Ruś.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Jego matka miała na imię Stefania[1] lub Janina[2], mieszkał w Mińsku, był harcerzem[a], drużynowym drużyny harcerskiej[4]. W szkole średniej był członkiem Organizacji Młodzieży Narodowej[5] i Związku Młodzieży Polskiej „Przyszłość” („Pet”)[6]. Przez pewien czas pracował jako nauczyciel szkół rosyjskich w Orenburgu[3].
Został następcą Wincentego Żmigrodzkiego na stanowisku komendanta mińskiego POW, dobierając sobie zastępców: por. Zdzisława Dąbrowskiego i Jadwigę Tejszerską ps. Dziunia, komendantkę oddziału żeńskiego POW. Do mińskiego POW, wciągnięta przez Jadwigę w lutym 1919 roku, wstąpiła m.in. Józefa Michałowska ps. Ziunia. Organizacja w Mińsku rozwinęła działalność pod jego kierownictwem pod koniec 1918 roku, po wejściu bolszewików do miasta[3]. Wśród akcji mińskiego POW było m.in. zorganizowane przez „Żywego” i „Dziunię” uszkodzenie mostu pod Bobrujskiem, wysadzenie mostu pod Budsławiem[7]. Komisariat milicji ludowej i telegraf były kontrolowane przez POW[7]. Dzięki wysiłkom „Żywego” mińska POW stała się swoistą reprezentacją polskości, w której tamtejsza polonia znajdowała moralne wsparcie[8].
„Żywy” został komendantem Polskiej Organizacji Wojskowej na „Ruś” (podlegały mu m.in. Mińsk, Nowogródek i Witebsk)[9]. 30 maja 1919 „Żywy” udał się do Witebska, aby założyć tam placówkę POW. W Mińsku organizował kolejne oddziały partyzanckie (m.in. pod dowództwem kpt. Chłopeckiego „Trygera”, II Lotny Oddział POW pod komendą Antoniego Piotrowicza „Łysego”)[3]. Zorganizowany przez niego oddział partyzancki odnosił sukcesy w okolicach Kojdanowa[8].
W lipcu 1919 roku został aresztowany przez bolszewików i uwięziony w twierdzy w Bobrujsku[10]. Mimo dramatycznych prób uwolnienia go z więzienia podejmowanych przez „Ziunię” został rozstrzelany[1][4][11].
W 1920 roku Koło Harcerzy Wojskowych w Mińsku przyjęło imię „Obywatela Żywego – Stefanowskiego”[4]. Jedna z ulic Mińska w 1920 roku nosiła imię Mateusza Stefanowskiego[1].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 7943 – pośmiertnie 17 maja 1922 roku „za czyny w byłej POW na Wschodzie (KN III)”[12]
- Krzyż Niepodległości z Mieczami – pośmiertnie 6 czerwca 1931 roku „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[13].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ według Weber[3] – harcmistrzem.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Tomasz Piskorski, Pamiętniki, zeszyt 85 (1920), Warszawa: Archiwum Akt Nowych.
- ↑ Weber 2016 ↓, s. 77.
- ↑ a b c d Weber 2016 ↓, s. 43.
- ↑ a b c Tomasz Piskorski, Pamiętniki, zeszyt 88 (1920), Warszawa: Archiwum Akt Nowych.
- ↑ Tomasz Piskorski, Pamiętniki, zeszyt 324 (1932), Warszawa: Archiwum Akt Nowych.
- ↑ Tomasz Piskorski, Wykaz poległych i zmarłych uczestników ruchu niepodległościowego młodzieży narodowej, Warszawa: Nakładem Związku Seniorów OMN i ZPMD, 1936, s. 54.
- ↑ a b Weber 2016 ↓, s. 45.
- ↑ a b Jerzy Waszkiewicz, Polska Organizacja Wojskowa na Białorusi [online], kresy24.pl, 7 września 2018 [dostęp 2019-04-14].
- ↑ Stefan Burhardt, POW na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego 1919–1934, szkice i wspomnienia, Wilno: Wydawnictwo Wileńsko-Nowogródzkiego Oddziału Związku Peowiaków, 1934.
- ↑ Weber 2016 ↓, s. 52.
- ↑ Krótki biogram Mateusza Stefanowskiego („Żywego”) dostępny jest w maszynopisie: Bolesław Pietraszewski, Działalność Polskiej Organizacji Wojskowej K.N. 3 w latach 1917–1919, Londyn: Archiwum Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 4 stycznia 1923 roku, s. 3.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-09-07].
- Maria Weber, Józefa Lis-Błońska: Ucieczka z twierdzy „Bobrujsk”, wyd. 1, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2016, ISBN 978-83-7399-703-5.
- Harcmistrzowie
- Członkowie Organizacji Młodzieży Narodowej
- Członkowie Związku Młodzieży Polskiej „Przyszłość”
- Komendanci Okręgów POW
- Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Niepodległości z Mieczami
- Polacy straceni przez bolszewików w wojnie polsko-bolszewickiej
- Porucznicy II Rzeczypospolitej
- Urodzeni w XIX wieku
- Zmarli w 1919