Ołtarz wiedeński

Dyptyk Wiedeński

Autor	Hugo van der Goes
Data powstania	ok. 1470-1479
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Kunsthistorisches Museum

Grzech pierworodny
ok. 1470-79, 32,5 x 22

Opłakiwanie
33.8 × 23, Kunsthistorisches Museum

Ołtarz wiedeński – dyptyk malarza niderlandzkiego Hugona van der Goesa.

Wizerunek św. Genowefy po zamknięciu dyptyku

Opis ołtarza

Grzech pierworodny

Lewa strona dyptyku przedstawia scenę grzechu pierworodnego, jakiego dopuścili się pierwsi ludzie na Ziemi – Adam i Ewa. Motyw został zaczerpnięty z Księgi Rodzaju. Był jednym z najpopularniejszym w malarstwie europejskim, stanowi jeden z nielicznych epizodów Starego Testamentu, gdzie obok siebie pojawiają się nadzy mężczyzna i kobieta. W ikonografii Adam najczęściej ukazywany był po prawej stronie drzewa, oznaczającej "dobro", a Ewa po lewej jako symbol grzechu. Hugo van der Goes zmienił nieco kompozycję. Para stoi koło siebie, po prawej stronie drzewa. Kobieta trzyma w prawej dłoni jabłko, a lewą zrywa kolejne dla swojego mężczyzny. Pod nią rośnie niebieski kosaciec zakrywający jej łono. Kwiat symbolizuje czystość. Adam wstydliwie zasłania swoją nagość i jednocześnie sięga po ofiarowany mu owoc.
Po lewej stronie drzewa ukazany został szatan pod postacią czteropalczastej jaszczurki z twarzą kobiety. Jego żeńskie cechy (twarz jest bardzo podobna do oblicza Ewy) nawiązują do popularnej wówczas opinii o kobiecie, jako zmysłowej kusicielce rozumnego mężczyzny. Stwór jest jeszcze w pozycji wyprostowanej, lecz już wkrótce, w wyniku grzechu pierworodnego, Bóg ukarze go, nakazując mu czołgać się na brzuchu po wszech czasy. Również pierwsza para zostanie ukarana wygnaniem z raju; kobieta będzie w bólu rodzić potomstwo i zostanie podporządkowana mężczyźnie, ten zaś skazany będzie na ciężką pracę przez całe życie.

Opłakiwanie

Po prawej stronie dyptyku artysta przedstawił scenę opłakiwania zdjętego z krzyża Chrystusa. Jezus zstąpił na Ziemię by poprzez swoją śmierć odkupić grzech pierworodny popełniony przez Adama i Ewę. Dzięki temu ludzkość ponownie może dostąpić raju. Malarz zastosował tu kompozycję diagonalną, gdzie ruch odbywa się od krzyża w stronę grobu. Przy ciele Jezusa, w niebieskiej szacie jest Maria oraz Nikodem i Józef z Arymatei w czerwonym nakryciu głowy. Marię podtrzymuje Jan Ewangelista. Za nim stoją dwie płaczące kobiety trzymające w dłoniach gwoździe, którymi przybito Chrystusa. Z prawej strony znajduje się Maria Magdalena. Kolor jej szaty, jak i gest lamentu, jest charakterystyczny dla malarstwa piętnastowiecznego.

Święta Genowefa

Po zamknięciu dyptyku ukazuje się podobizna świętej Genowefy z Paryża wykonana techniką grisaille. Z tyłu panelu widoczny jest zapis inwentaryzacyjny z czasów, gdy dzieło znajdowało się w zbiorach arcyksięcia Leopolda Wilhelma w 1659 roku.

Bibliografia

• Patrick de Rynck: Jak czytać opowieści biblijne i mitologiczne w sztuce. Wyd. Universitas, Kraków 2008, ISBN 97883-242-0903-3
• Chiara de Capoa: Stary Testament. Postacie i epizody. Wyd. Arkady, Warszawa 2007, ISBN 83-213-4469-0