Palatografia
Palatografia (łac. palatum „podniebienie” + stgr. γράφω gráphō „piszę”[1]) – metoda badawcza w fonetyce polegająca na badaniu artykulacji dźwięków przez obserwowanie kontaktu podniebienia górnego z językiem podczas artykulacji. Badania przeprowadza się albo metodą tradycyjną, albo elektroniczną – ten dział nosi nazwę elektropalatografii.
Wynikiem badania palatograficznego jest palatogram – rysunek, często w formie diagramu, który przedstawia zasięg i rodzaj kontaktu górnej powierzchni języka z podniebieniem podczas artykulacji poszczególnych głosek lub innych stadiów artykulacyjnych[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze palatogramy wykonano w latach siedemdziesiątych XIX wieku, kiedy to przeprowadzono eksperymenty mające na celu poznanie sposobów artykulacji dźwięków. W tym celu pokrywano podniebienie substancją otrzymaną z mąki, a następnie obserwowano, w którym miejscu mieszanina pozostawiła ślady na języku[3].
Sporządzanie palatogramu[edytuj | edytuj kod]
Obecnie palatogramy wykonuje się przy pomocy urządzenia zwanego elektropalatografem, który składa się ze sztucznego podniebienia z cienkiego akrylu pokrytego około 60 elektrodami. Wynik otrzymany na każdej elektrodzie jest binarny: albo zanotowano kontakt języka z podniebieniem w danym miejscu, albo nie[4]. Dane zebrane podczas artykulacji zbiera się przy pomocy komputera, a następnie analizuje miejsca kontaktu języka z podniebieniem miękkim[5] oraz czas jego trwania.
Palatogram podczas artykulacji spółgłoski [j][6]. Poszczególne punkty przedstawiają elektrody, punkty zaznaczone ciemnym kolorem – miejsce kontaktu podniebienia z górną powierzchnią języka. Lewa strona palatogramu to podniebienie w okolicach zębów trzonowych (stąd mniej elektrod), tył to podniebienie okołojęzyczkowe (przy wlocie do gardła). Góra palatogramu to prawa strona podniebienia, przy zębach, dół – lewa.
Analiza palatogramu pozwala opisać nie tylko izolowane dźwięki, ale również zachowanie się języka przy przejściu do artykulacji następnego dźwięku[5].
Ograniczenia palatografii[edytuj | edytuj kod]
Sztuczne podniebienie do badania palatograficznego musi być wykonywane oddzielnie dla każdego badania[4]. Jak w każdej technice artykulacyjnej, odstępstwa mogą być znaczne w przypadku różnych osób. Różnice mogą wynikać z indywidualnych strategii produkcji dźwięku, ale również z faktu, że miejsca, w których znajdują się elektrody, mogą nie pokrywać się w indywidualnych przypadkach[4]. Inną niedogodnością jest to, że palatografia jest nieskuteczna w przypadku spółgłosek wargowych, jak również postpalatalnych. Ponadto nie da się tą metodą uzyskać żadnych informacji o artykulacji samogłosek[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Palatografia. W: Słownik języka polskiego. Red. Witold Doroszewski. PWN.
- ↑ Palatogram. [w:] Słowniki języka polskiego PWN [on-line]. [dostęp 2017-06-19].
- ↑ Elbert Moses: A brief history of palatography. [dostęp 2017-06-19]. (ang.).
- ↑ a b c d Palatography and electropalatography. [w:] University of Munich, Department of Phonetics [on-line]. [dostęp 2017-06-19]. (ang.).
- ↑ a b Dani Byrd: Palatogram reading as a phonetic skill. [w:] Journal of the International Phonetic Association, 24(1):21-34, 1994. [on-line]. [dostęp 2017-06-19]. (ang.).
- ↑ Cruttenden 2008 ↓, s. 229.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Alan Cruttenden, Gimpson's Pronunciation of English, wyd. 7, Londyn: Hodder Education, 2008, ISBN 978-0-340-958773.