Polska służba duszpasterska w wojnie polsko-bolszewickiej
Polska służba duszpasterska w wojnie polsko-bolszewickiej – organizacja i działania służby duszpasterskiej Wojska Polskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Służba duszpasterska zapewniała żołnierzom obsługę duszpasterską. W listopadzie 1918 utworzony został w Wojsku Polskim Konsystorz Polowy, a w jego skład weszli szefowie sekcji wyznania katolickiego, greckokatolickiego, protestanckiego, prawosławnego i mojżeszowego. W marcu 1919 w miejsce Konsystorza Polowego powołano Kurię Biskupią jako biskupstwo polowe dla wyznania rzymskokatolickiego, na czele z ks. bp. Stanisławem Gallem, a 1 kwietnia utworzono Sekcję Religijno-Wyznaniową dla Wyznań Niekatolickich. Jesienią 1919 przy Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego utworzono Urząd Duszpasterstwa ND. Był to organ wspólny dla wyznań katolickich i niekatolickich. W lutym 1920 Urząd Duszpasterstwa podporządkowany został Generalnemu Inspektorowi Służb[1].
Organa naczelne służby duszpasterskiej[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
W strukturach Departamentu Mobilizacyjno-Organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych, w listopadzie 1918 utworzony został Konsystorz Polowy. Na jego czele stanął ks. dziekan Jan Pajkert. Przyjął on również tytuł tymczasowego Naczelnego Kapelana Wojska Polskiego. W skład Konsystorza Polowego wchodzili szefowie: Sekcji Wyznania Katolickiego, Sekcji Grecko-Katolickiej, Sekcji Wyznania Protestanckiego, Sekcji Wyznania Prawosławnego i Sekcji Wyznania Mojżeszowego[2]. Konsystorz zajmował się sprawami „administracji duchownej” w wojsku. Zaopatrywał kapelanów w paramenty liturgiczno-kościelne, organizował służbę duszpasterską, przeprowadził ewidencję księży pracujących na stanowiskach kapelanów wojskowych. Kwestie związane z czynnościami duszpasterskimi należały do duszpasterzy poszczególnych garnizonów i jednostek wojskowych. 18 stycznia 1919 wydano rozporządzenie Naczelnego Wodza ustalające porządek hierarchiczny duchowieństwa w Wojsku Polskim. Na jego czele stał biskup polowy, któremu podlegali: naczelny kapelan – zastępca biskupa polowego, dziekani Okręgów Generalnych i dziekan Marynarki Wojennej, proboszczowie dywizji, kapelani pułków lub równoznacznych oddziałów wojskowych[3].
5 lutego 1919 wizytator apostolski mons. Achille Ratti przekazał informację o utworzeniu w Polsce przez papieża Benedykta XV biskupstwa polowego. Na jego czele stanął biskup sufragan warszawski ks. bp Stanisław Gall. W sprawach duchownych był on zależny od Stolicy Apostolskiej, a w sprawach wojskowo-administracyjnych podlegał bezpośrednio ministrowi spraw wojskowych. Zastępcą biskupa polowego został wikariusz generalny ks. Jan Pajkert[4]. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa kanonicznego Konsystorz Polowy nazwany został Kurią Polową Wojsk Polskich[5].
| Organizacja Polowej Kurii Biskupiej[6]: | ||||||
| Biskup Polowy ks. dr Stanisław Gall | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kanclerz ks. dr Tadeusz Jachimowski | Wikariusz Generalny ks. Jan Pajkert | Oficjał Sądu | Dziekan Greckokatolicki | |||
| Wydział Ogólno-Organizacyjny | Wydział Jurysdykcyjny | Sąd Biskupi | ||||
| Referat Ogólny | Referat Jurysdykcyjno-Liturgiczny | Sędziowie | Samodzielny Referat Greckokatolicki | |||
| Referat Organizacyjny | Referat Personalny | Promotor Sprawiedliwości | ||||
| Referat Metrykalny | Referat Oświatowy | Obrońca Węzła Małżeńskiego | ||||
| Referat Gospodarczy | Notariusz | |||||
W lipcu 1920, czyli w okresie największego zagrożenia utratą niepodległości, w ramach Kurii Biskupiej WP utworzony został specjalny, niezależny od struktur wojskowych, Wydział Oświaty. W ten sposób czyniono próby samodzielnego uczestnictwa kościoła katolickiego w działalności oświatowo-wychowawczej w wojsku. Spotkało się to z krytyczną oceną kierownictwa Wojska Polskiego i jesienią 1920 eksperyment został zakończony[7].
Dla pozostałych wyznań, w ramach Departamentu Mobilizacyjno-Organizacyjnego, utworzono Sekcję Religijno-Wyznaniową dla Wyznań Niekatolickich kierowaną przez mjr. Bronisława Pierackiego[8]. Składała się ona z referatów wyznania: ewangelickiego, mariawickiego, prawosławnego, mojżeszowego i mahometańskiego oraz Wydziału Metrykalnego.
| Organizacja Sekcji Religijno-Wyznaniowej[9]: | |
| Komórka organizacyjna | Obsada |
|---|---|
| szef sekcji | oficer sztabowy |
| doradca prawny | kapitan korpusu sądownictwa |
| kancelaria | naczelnik kancelarii, 2 maszynistki, pisarz, woźny, 2 gońców |
| referentura wyznań ewangelickich | referent-pastor, pisarz |
| referentura wyznania mariawickiego | referent-kapelan, pisarz |
| referentura wyznania prawosławnego | referent-kapelan, pisarz |
| referentura wyznania mojżeszowego | referent-rabin, pisarz |
| referentura wyznania mahometańskiego | referent-mułła, pisarz |
| wydział metrykalny | naczelnik wydziału, kancelista, maszynistka, 2 pisarzy |
| tabor sekcji | powóz, woźnica, 2 konie powozowe |
W sierpniu powstał Główny Urząd Duszpasterski dla wyznania ewangelicko-augsburskiego kierowany przez ks. Ryszarda Paszko, w październiku Wojskowy Urząd Duszpasterski dla wyznania mahometańskiego na czele z naczelnym mułłą Sinatullem Chabibullinem[a], a w listopadzie Główny Urząd Duszpasterski dla wyznania ewangelicko-reformowanego, na czele z ks. Kazimierzem Szeferem i Główny Urząd Duszpasterski dla wyznania prawosławnego kierowany przez ks. Bazylego Martysza. W grudniu zaczął działać Główny Urząd Wyznaniowy dla wyznania mojżeszowego z dr. Józefem Miesesem[10].
W lutym 1920 nastąpiła reorganizacja naczelnych władz wojskowych, a Sekcja Religijno-Wyznaniowa dla Wyznań Niekatolickich została przemianowana na Sekcję Wyznań Obcych i podporządkowana bezpośrednio ministrowi spraw wojskowych. Sekcja wkrótce zmieniła nazwę na Sekcję Wyznań Niekatolickich i Opieki nad Grobami Wojennymi[11].
| Skład Sekcji Wyznań Niekatolickich i Opieki nad Grobami Wojennymi[11] |
|---|
| Główny Urząd Duszpasterski Wyznania Prawosławnego |
| Główny Urząd Duszpasterski Wyznania Ewangelicko-Augsburskiego |
| Główny Urząd Duszpasterski Wyznania Ewangelicko-Unijnego |
| Główny Urząd Duszpasterski Wyznania Ewangelicko-Reformowanego |
| Główny Urząd Duszpasterski Wyznania Starokatolickiego Kościoła Mariawickiego |
| Główny Urząd Duszpasterski Wyznania Mojżeszowego |
| Główny Urząd Duszpasterski Wyznania Mahometańskiego |
| Główny Urząd Opieki nad Grobami Wojennymi, |
| Archiwum Metrykalne |
Działania służby w formacjach frontowych[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Jesienią 1919 przy Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego utworzono Urząd Duszpasterstwa Naczelnego Dowództwa WP kierowany przez ks. Piotra Niezgodę. W lutym 1920 Urząd podporządkowany został Generalnemu Inspektorowi Służb gen. Janowi Romerowi. Urząd ten sprawował nadzór nad kapelanami i rabinami wojskowymi. Na szczeblu pułku znajdował się kapelan wojskowy[10][b]. W październiku 1919 wprowadzono dwutorową podległość kapelanów wojskowych. Pod względem posługi duszpasterskiej podlegali oni Biskupowi Polowemu WP, a podległość służbowa wynikała z przyporządkowania dowódcom formacji, przy których kapelani wojskowi występowali[12][13]. Przy związkach operacyjnych znajdował się dziekanat duszpasterstwa rzymskokatolickiego, któremu podlegali kapelani. Na czele duszpasterstwa dywizji stał proboszcz. Był on jednocześnie kapelanem jednego z pułków. Kapelani znajdowali się też przy oddziałach zapasowych i szpitalach[7].
Obok kapelanów zawodowych przewidziano też instytucję kapelanów pomocniczych, którzy powoływani byli w garnizonach liczących co najmniej tysiąc ludzi, w szpitalach wojskowych na minimum dwieście łóżek lub epidemicznych na sto łóżek. Mianował ich biskup polowy w porozumieniu z właściwymi władzami diecezjalnym i lub zakonnymi i ministrem spraw wojskowych. Kapelan pomocniczy nie mógł być wysłany na front. Pracę duszpasterską o charakterze misyjnym prowadzili lotni kapelani. Ich rolą było prowadzenie misji, rekolekcji, organizowanie spowiedzi w jednostkach liniowych. Wykonywali oni zadania specjalne, wyznaczone przez biskupa polowego, związane głównie z podnoszeniem morale i nastrojów patriotycznych wojska[5].
Oprócz typowej pracy duszpasterskiej, kapelani prowadzili też działalność oświatowo-wychowawczą. Odbywało się to poprzez kazania i indywidualną pracę duszpasterską z żołnierzami. W tym wypadku problematyka wychowawcza była ściśle łączona z problematyką religijną[5]. Regulamin Wewnętrzny MSWojsk. stanowił: Duchowni wojskowi są obowiązani do bezpłatnego świadczenia posług duchownych, ściśle przestrzegając przepisów prawa kanoniczego i cywilnego. Oprócz posług duchownych obowiązani są dbać o podniesienie poziomu estetycznego wojskowych, służyć im przykładem i radą, nieść pociechę, łagodzić spory i rozbudzać uczucia koleżeństwa, zachęcać do sumiennego wykonywania obowiązków i przestrzegać dyscypliny, podnosić ducha w chwilach zmęczenia i niebezpieczeństwa. Kapelani wojskowi w czasie wojny obowiązani są: obchodzić okopy, w czasie bitwy być w punkcie opatrunkowym swego pułku lub w miejscu wskazanym przez dowódcę pułku[12].
Podstawową formą działalności oświatowo-wychowawczej były pogadanki prowadzone wśród wojsk przebywających na zapleczu frontu, jak i tych będących na linii frontu. Kapelani wojskowi i rabini mieli przede wszystkim troszczyć się o narodowe i moralne powinności wobec Ojczyzny w świadomości żołnierzy, zapoznawanie ich z etyką życia społecznego, w tym uczenie tolerancji wobec innych wyznań. Elementy wychowawcze zawarte były też w kazaniach głoszonych z okazji świąt państwowych i wojskowych[12].
Zagadnieniem spornym w pracy duszpasterskiej w wojsku była sprawa błogosławienia małżeństw. Uchwała Konferencji Biskupów Polskich z sierpnia 1919 ustalała, że nie istnieją osobne diecezje wojskowe i parafie wojskowe. Kapelani i proboszczowie garnizonów oraz dywizji nie posiadali zatem w tym zakresie praw proboszczowskich i błogosławienia małżeństw mogą wykonywać tylko o ile ordynariusz miejsca ich do tego upoważni, lub o ile następuje porozumienie między duchowieństwem parafialnym a duchowieństwem wojskowym zatwierdzone przez władzę duchowną[13].
Władze wojskowe określiły godła dla kapelanów. Godłem dla kapelanów wyznania rzymsko-katolickiego był krzyż chrześcijański, dla wyznań ewangelickich był krzyż zachodni gotycki, dla wyznania prawosławnego – krzyż wschodni potrójny, dla wyznania mariawickiego – monstrancja okolona promieniami, a dla religii mahometańskiej – półksiężyc[14][15]. Duchowieństwo na mundurach nosiło „łapkę” barwy kurtki, wypustka fioletowa[16].
-
-
rzymskokatolickiego -
ewangelickiego -
prawosławnego -
mahometańskiego
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Mułła Sinatull Chabibullin zajmował też stanowisko referenta wyznania mahometańskiego w Sekcji Religijno-Wyznaniowej dla Wyznań Niekatolickich.
- ↑ W listopadzie 1919 w Wojsku Polskim znajdowało się 208 kapelanów wyznania katolickiego, 1 lipca 1920 liczba księży wzrosła do 359, w tym 51 kapelanów pomocniczych. W okresie od 1 stycznia do 20 sierpnia 1920 na front skierowano 187 kapelanów i rabinów wojskowych.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wyszczelski 2014 ↓, s. 44.
- ↑ Wyszczelski 2006 ↓, s. 195.
- ↑ Płoski 2002 ↓, s. 244.
- ↑ Płoski 2002 ↓, s. 245.
- ↑ a b c Płoski 2002 ↓, s. 246.
- ↑ Płoski 2002 ↓, s. 248.
- ↑ a b Wyszczelski 2006 ↓, s. 198.
- ↑ Wyszczelski 2006 ↓, s. 195-196.
- ↑ Szczygielski 2003 ↓, s. 669.
- ↑ a b Wyszczelski 2006 ↓, s. 196.
- ↑ a b Szczygielski 2003 ↓, s. 670.
- ↑ a b c Wyszczelski 2006 ↓, s. 197.
- ↑ a b Płoski 2002 ↓, s. 247.
- ↑ Szczygielski 2003 ↓, s. 671.
- ↑ Przepis ubioru 1920 ↓, s. 41 i tabl. XXV.
- ↑ Przepis ubioru 1920 ↓, s. 16.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Krzysztof Szczygielski: Niekatolickie duszpasterstwo wojskowe w Polsce XX wieku. W: Adam Lityński (red.), Piotr Fiedorczyk (red.): Wielokulturowość polskiego pogranicza: ludzie, idee, prawo : materiały ze Zjazdu Katedr Historycznoprawnych. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu Białostockiego, 2003, s. 667-682. ISBN 83-89031-56-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Tadeusz Płoski. Struktura prawno-organizacyjna duszpasterstwa wojskowego w II Rzeczypospolitej. „Prawo Kanoniczne”. 45 (3-4), s. 243-268, 2002. Warszawa: Wydział Prawa Kanonicznego UKSW. ISSN 0551-911X.
- Przepis ubioru polowego wojsk polskich r. 1919. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1920.
- Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
- Lech Wyszczelski: Wojsko II Rzeczypospolitej. Armia ułanów, szarej piechoty i serca w plecaku. Od odzyskanej niepodległości do tragicznego września. Warszawa: Wydawnictwo Bellona. Spółka Akcyjna, 2014. ISBN 978-83-11-13061-6.