Pudu północny
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
| Pudu mephistophiles[1] | |||
| (de Winton, 1896) | |||
 Pudu północny na ilustracji z 1898 roku | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
pudu północny | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 brak danych
| |||
Pudu północny[4], pudu ekwadorski, pudu szatanek[5] (Pudu mephistophiles) – gatunek ssaka parzystokopytnego z rodziny jeleniowatych (Cervidae), blisko spokrewniony z pudu południowym (P. puda). Jest jednym z najmniejszych przedstawicieli rodziny.
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Długość głowy i tułowia wynosi 75 cm, czemu towarzyszy 3-centymetrowy ogon. Wysokość w kłębie rozciąga się między 25 a 38 cm. Masa ciała wynosi od 5 do 6 kg. Czyni to pudu północnego bardzo małym jeleniowatym[6], mniejszym nawet od pudu południowego[7]. Najmniejsze jeleniowate mierzą niewiele mniej, bo 70 cm, największe zaś aż 310 cm[8]. Dymorfizmu płciowego w wielkości ciała nie obserwuje się[6].
Pudu północny ma krótki pysk, zakończony guzowatym rhinarium. W środku znajduje się u dorosłych zwierząt od 32 do 34 zębów. Gruczoły przedoczodołowe są niewielkie albo też i wcale ich nie ma. Zaokrąglone są uszy. Dorosłe osobniki noszą na głowie poroże w postaci nie rozgałęzionych kolców, długości zwykle około 6 cm, maksymalnie do 9 cm. Wzrost zaczynają w wieku 3 miesięcy. Głowa osadzona jest na skróconej szyi. Ogon opisują autorzy jako szczątkowy. Nogi są krótkie. Nie stwierdza się gruczołów stępowych ani śródstopnych. Występują niemniej niewielkie gruczoły międzypalcowe. Nogi kończą wąskie, zaostrzone kopyta[6].
Twarz jest ciemna. Ciało pokrywa rude futro z ciemnym brązem na grzbiecie. Ciemny brąz zdobi też nogi zwierzęcia. Noworodki nie mają cętków występujących u wielu innych jeleniowatych[8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Pudu północny opisany został po raz pierwszy przez De Wintona w 1896 pod nazwą Pudua mephistophiles. Jako miejsce typowe podano paramo Papallacta, Napo-Pastaza w Ekwadorze[6][9]. De Winton swój pierwotny opis oparł na skórze z nienaruszonymi kośćmi stóp niedojrzałej samicy oraz niedopasowanej czaszce Mazama rufina, które dostarczył do Muzeum Brytyjskiego szwedzki konsul w Quito w Ekwadorze, Ludovic Söderström[10]. Na błędne skojarzenie skóry i kości stopy z czaszką w wyznaczeniu okazu typowego, zwrócił uwagę w 1908 roku angielski zoolog Oldfield Thomas, kiedy otrzymał od Söderströma dwa dodatkowe okazy, oba z odpowiednio dobranymi skórami i czaszkami[2]; wobec tego w 1915 roku angielski przyrodnik, geolog i paleontolog Richard Lydekker na holotyp wyznaczył tylko skórę (sygnatura BMNH:Mamm:1896.1.28.6) która znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[11][12].
Nie wyróżnia się podgatunków[6].
Jest to jeden z 2 gatunków w rodzaju pudu kreowanym przez Graya w 1852[8]. Drugi gatunek opisany wcześniej to pudu południowy. Należą one do plemienia Odocoileini w podrodzinie saren rodziny jeleniowatych[8].
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Zwierzę to wiedzie samotny tryb życia, niemniej jednak widywano pary. Pomimo braku badań podejrzewa się terytorializm[6].
Aktywność pudu północnego przypada raczej na wieczór i na noc, jednakże dobrej jakości dane są w niedostatku. Nie można więc wykluczyć bardziej skomplikowanego wzoru odpoczynku i żerowania w ciągu dnia. Zwierzę sprawnie skacze, a w razie zagrożenia ucieka zygzakiem[6].
Nie bardzo wiadomo, w jakim to wieku pudu północny przystępuje do przedłużenia gatunku. Trudny klimat, w którym żyje, wskazuje jednak na mniejszą sezonowość rozrodu. Występują prawdopodobnie 2 szczyty rozrodu: jeden w sierpniu i wrześniu, kolejny zaś w marcu i kwietniu. Po współżyciu z samcem samica zachodzi w ciążę trwającą około 7 miesięcy, po której wydaje na świat pojedyncze młode ważące jakieś 0,4 kg. Po porodzie pojawia się u niej kolejna ruja. Noworodek tymczasem rodzi się dobrze rozwinięty i po 6 miesiącach osiąga rozmiary dorosłego pudu[6].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Pudu północny występuje w północno-zachodniej Ameryce Południowej. Na północy jego zasięg sięga środkowej Kolumbii, dokładniej Kordyliery Środkowej. Biegnie dalej ekwadorską Kordylierą Wschodnią aż do wschodnich stoków Andów w Peru na południe od regionu Junín z przerwą w depresji Huancabamba, porośniętej suchym lasem[6] Maranon[3]. Jednak nowe badania wskazują, że populacja ze wschodnich peruwiańskich Andów może należeć do nowego, nienazwanego jeszcze gatunku[3].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Pudu północny zamieszkuje lasy umiarkowane i mgliste, zwykle górskie, a także wysokogórskie[6] wilgotne łąki[3], zwłaszcza paramo. Sięga wysokości od 1700 do 4500 m nad poziomem morza. Najczęściej jednak przebywa na wysokości między 2000 a 4000 metrów. Najwyżej sięga w Ekwadorze. Jako zwierzę górskie dobrze radzi sobie w niskich temperaturach, zamieszkując tereny, gdzie nocą temperatura zbliża się do zera. Opady w takich miejscach obejmować mogą deszcz, śnieg, mgłę[6]. W lesie przebywa w podszycie, co wobec niewielkich jego rozmiarów czyni go zwierzęciem niełatwym do wykrycia[3].
Jak inne jeleniowate[8], pudu północny jest roślinożercą. Żywi się wyższą roślinnością, konsumując w szczególności liście i owoce. Lokalna ludność z Peru podaje, jakoby potrafił on wspinać się na drzewa w poszukiwaniu owoców. Bardziej pewną informacją jest to, że zapuszcza się na tereny rolnicze użytkowany przez ludzi[6].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Liczebność populacja obniża się. Ponadto populacje środkowego Peru są izolowane[3].
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów pojawił się po raz pierwszy w 1965, kiedy to wskazano na brak badań wystarczających do ustalenia statusu gatunku. W kolejnych latach (1982, 1986, 1988, 1990, 1994) pozostawiano status nieustalony. W 1996 określono gatunek jako niższego ryzyka / bliski zagrożenia, w 2008 zmieniono to, klasyfikując pudu północnego jako narażony na wyginięcie. W 2018 wskazano jednak brak wystarczających danych (DD). IUCN wskazuje na prawdopodobne zagrożenie wobec niewielkiej liczebności rozczłonkowanych populacji i dalszy spadek. Nowe publikacje wskazały jednak na to, że populacja zamieszkująca wschodnie stoki Andów w Peru należy raczej do osobnego gatunku, jeszcze formalnie nieopisanego[3].
IUCN wspomina intensywne polowania na pudu północnego prowadzone przez miejscową ludność od lat 50. do 80. XX wieku. Obecnie jednak gorsze zagrożenia stanowią polowania przez psa domowego i dewastację siedlisk przez człowieka[3].
Gatunek obejmuje II Załącznik konwencją waszyngtońskiej (CITES)[13]. Występuje na kilku obszarach objętych ochroną. IUCN opracował też rekomendacje odnośnie dalszej ochrony gatunku, obejmujące także badania i edukację, ale i wzmocnienie ochrony na obszarach chronionych, jak i zmianę pozyskiwania osobników[3].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Pudua mephistophiles de Winton, 1896.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Pudu mephistophiles, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b O. Thomas. A new deer of the brocket group from Venezuela. „The Annals and magazine of natural history”. Eight series. 1 (4), s. 350, 1908. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i J. Barrio, D.G. Tirira, Pudu mephistophiles, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.2 [dostęp 2015-09-03] (ang.).
- ↑ Nazwa polska za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 173. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 195. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ a b c d e f g h i j k l 42. Northern Pudu, s. 438, w: S. Mattioli, Family Cervidae, [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 350-, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
- ↑ 43. Southern Pudu, s. 438, w: S. Mattioli, Family Cervidae, [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 350-, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
- ↑ a b c d e S. Mattioli, Family Cervidae, [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 350-, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
- ↑ W.E. de Winton, On some Mammals from Ecuador, „Proceedings of the Zoological Society of London”, 1896, s. 508 + pl. XIX (ang.).
- ↑ P. Hershkovitz. Neotropical deer (Cervidae). Part I. Pudus, genus Pudu Gray. „Fieldiana Zoology”. New series. 11, s. 51, 1982. (ang.).
- ↑ R. Lydekker: Catalogue of the ungulate mammals in the British Museum (Natural History). Cz. 4: Artiodactyla, families Cervidæ (deer), Tragulidæ (chevrotains), Camelidæ (camels and llamas), Suidæ (pigs and peccaries), and Hippopotamidæ (hippopotamuses). London: The Trustees, 1915, s. 217. (ang.).
- ↑ 1896.1.28.6. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2024-06-13]. (ang.).
- ↑ Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-06-26]. (ang.).