Roman Hrabar

Roman Hrabar

Data i miejsce urodzenia	28 marca 1909 Kołomyja
Data i miejsce śmierci	29 września 1996 Katowice
Miejsce spoczynku	Katowice
Zawód, zajęcie	prawnik (adwokat)
Odznaczenia

Roman Zbigniew Hrabar (ur. 28 marca 1909 w Kołomyi, zm. 29 września 1996 w Katowicach) – polski prawnik, Pełnomocnik Rządu Polskiego (lubelskiego) ds. Rewindykacji Dzieci Polskich, wykradzionych przez nazistowski „Lebensborn” podczas II wojny światowej i poddanych procesowi germanizacji (III 1947 – 31 VIII 1950), członek Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Autor licznych i często jedynych publikacji popularnonaukowych poświęconych nazistowskiej akcji kradzieży i germanizacji polskich dzieci.

Życiorys

Urodził się w Kołomyi. Po studiach prawniczych osiadł na Śląsku, gdzie podjął pracę w państwowych urzędach nadzorujących przemysł górniczy. Po przeniesieniu się do Warszawy pracował w Prokuratorii Generalnej.

Okres II wojny światowej i okupacji niemieckiej ziem polskich przeżył w Warszawie, skąd po powstaniu wyjechał do Krakowa. Ostatnie dni okupacji niemieckiej tego miasta spędził w więzieniu Montelupich, aresztowany przez Gestapo.

Po zakończeniu okupacji wyjeżdża do Katowic, gdzie zajmuje się organizowaniem opieki społecznej dla ludności Śląska. Podczas tej pracy spotyka się z problemem zaginionych polskich dzieci, którym zaczyna się głębiej interesować, w miarę pojawiania się coraz to nowych materiałów źródłowych. W marcu 1947 r. zostaje mianowany Pełnomocnikiem Rządu Polskiego [lubelskiego] do Rewindykacji Dzieci. Po przymusowym (m.in. ze strony aliantów) zakończeniu tej misji z ostatnim dniem sierpnia 1950 r. osiadł na stałe w Katowicach, gdzie rozpoczął praktykę adwokacką. Jednocześnie podjął współpracę z Główną Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce.

Zmarł 29 września 1996 roku w Katowicach.

Udział w akcji rewindykacji polskich dzieci z terenu b. III Rzeszy

Gdy pracował w katowickim urzędzie wojewódzkim, poruczono mu organizację opieki społecznej dla ludności Śląska. Jedną z form działalności była organizacja systemu informacji dla poszukujących swoich rodzin. W trakcie tej pracy zetknął się po raz pierwszy w powojennej Polsce z problemem zaginionych polskich dzieci. Zainteresował się bliżej tym problemem, zwłaszcza, że zaczęły pojawiać się dokumenty na temat planowej kradzieży i germanizacji polskich dzieci, prowadzonej przez „Lebensborn” nie tylko na Śląsku, ale i na wszystkich okupowanych przez Niemców ziemiach polskich. W końcu stał się koordynatorem na skalę całej Polski w tym zakresie. W marcu 1947 r. został Pełnomocnikiem Rządu Polskiego do Rewindykacji Dzieci. Wykonując tę misję zorganizował zespół, który wiosną tego samego roku wyjechał z nim do Heidelbergu, do Kwatery Głównej UNRRA, na terenie amerykańskiej strefy okupacyjnej. Tu uzyskał akredytację jako Senior Child Research Officers w barwach Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK). Bardzo pomocną w prowadzonej misji stała się jego znajomość z Eileen Blackley, dobrą przyjaciółką żony prezydenta USA – Eleonorą Roosevelt oraz współpraca z dr Edmundem Schwenkiem, jednym z prokuratorów przygotowujących tzw. VIII proces norymberski, w którym oskarżono 14. wysokich rangą członków SS i urzędników cywilnych o udział w akcji porywania dzieci z terenów okupowanych przez III Rzeszę, nie tylko polskich.

Pierwszym miejscem poszukiwania polskich dzieci był Regensburg w Bawarii, tamtejsza kwatera UNRRA, gdzie E. Blackley znalazła dokumentację dotycząca 4 tys. uprowadzonych śląskich dzieci. Późną wiosną 1947 r. pierwsze transporty z małymi repatriantami docierają do Katowic. Wielkim sukcesem zespołu Hrabara jest odzyskanie 25 dzieci z zakładu opiekuńczego „Schloss Hubertus” w bawarskim Oberlauringen.

Latem 1947 r. rząd USA podjął decyzję o likwidacji działu poszukiwań dzieci w UNRRA. Było to m.in. efektem coraz bardziej rozwijającej się idei tzw. "żelaznej kurtyny". Interwencja wspomnianej E. Blackley u Eleonory Roosevelt i burmistrza Nowego Jorku – Fiorello La Guardii pozwoliła na przedłużenie działalności tego działu jeszcze o rok.

Coraz gorzej rozwijała się też współpraca z władzami angielskiej strefy okupacyjnej pomimo dużych wysiłków R. Hrabara nad uregulowaniem tej sprawy; dobrze natomiast z władzą francuskiej strefy, ponieważ z ich kraju w ramach tej akcji wywieziono ok. 100 tys. dzieci.

Dużym sukcesem zespołu Hrabara, który odbił się szerokim echem w polskiej prasie, było odzyskanie córek poznańskiego lekarza Franciszka Witaszka – Alodii i Darii. Dr Witaszek został stracony za udział w wielkopolskim ruchu oporu, a jego córki w dniu 9 września 1943 r. zabrane przez gestapo i umieszczone w ośrodku „Lebensborn” w Kaliszu. Tu, po zmianie im imion i nazwiska na Wittke zostały oddane do adopcji. Alodia jako Alice w Niemczech, a Daria jako Dora do rodziny zamieszkałej w Austrii. Hrabar odzyskał je w listopadzie i grudniu 1947 roku.

Dzięki zeznaniom odnalezionych przez zespół Hrabara uprowadzonych dzieci – Aliny Antczak, Barbary Mikołajczyk i Sławomira Grodomskiego-Paczesnego we wspomnianym już VIII procesie norymberskim trzynastu w nim oskarżonych zostaje skazanych na wieloletnie więzienia.

W sierpniu 1950 r. brytyjskie władze podjęły decyzję, że znajdujące się na ich terenie uprowadzone polskie dzieci mają pozostać przy adopcyjnych rodzinach niemieckich lub zostać przekazane do adopcji w Wlk. Brytanii, pomimo że zespół Hrabara ustalił już do tego czasu nazwiska 6,5 tys. polskich dzieci.

W wyniku coraz bardziej zaostrzających się stosunków pomiędzy aliantami a ZSRR (tzw. "zimna wojna") do 31 sierpnia 1950 r. delegatury PCK w Niemczech ostatecznie przestały działać. 70% zidentyfikowanych do tego czasu uprowadzonych dzieci stanowili Polacy. Zespołowi R. Hrabara udało się sprowadzić zaledwie 15-20% dzieci (ok. 33 tys., w tym 20 tys. ze strefy radzieckiej, 11 tys. ze stref zachodnich w Niemczech i ok. 2 tys. z Austrii. Około 170 tys. pozostało poza Polską. Najmłodsze z nich mają dziś ok. 80 lat. Szacuje się, że dziś ok. 2-3 mln ludzi na świecie jest potomkami uprowadzonych podczas II wojny światowej z Polski dzieci.

Po powrocie z misji R. Hrabar osiadł w Katowicach gdzie rozpoczął praktykę adwokacką, ale nadal zajmował się, jako jeden z nielicznych w Polsce, tą tematyką. Między innymi udzielał pomocy osobom poszukującym swoich dzieci, które zwracały się w tej sprawie do Głównej lub Okręgowych Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Napisał też kilka książek na ten temat, które są podstawową bazą merytoryczną dla tego tematu po dzień dzisiejszy.

W 2019 roku we współpracy Izby Adwokackiej w Katowicach z TVP powstał reportaż filmowy opisujący osobę i działalność Romana Hrabara. Był to pierwszy odcinek cyklu „Archiwa Palestry”, poświęconego najwybitniejszym adwokatom w historii Śląska. Autorem reportażu był wieloletni dziennikarz i adwokat Paweł Matyja.

Ordery i odznaczenia

• Złoty Krzyż Zasługi (18 stycznia 1946)
• Order Uśmiechu
• Wielka Odznaka „Adwokatura Zasłużonym” (pośmiertnie, 2021)

Publikacje R. Hrabara

• Roman Hrabar, Zofia Tokarz, Jacek E. Wilczur, Czas niewoli, czas śmierci. Martyrologia dzieci polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Wyd. „Interpress”, Warszawa 1979, ss. 205.
• Roman Hrabar, „Lebensborn” czyli źródło życia. Wyd. „Śląsk”, Katowice 1975, ss. 224.
• Roman Hrabar, Los polskich dzieci podczas II wojny światowej, Warszawa 1979 (również edycja w języku angielskim pt. The Fate of Polish Children During the Last War).
• Roman Hrabar, Janczarowie XX wieku. Wyd. „Śląsk”, Katowice.
• Roman Z. Hrabar, Hitlerowski rabunek dzieci polskich. Uprowadzanie i germanizowanie dzieci polskich w latach 1939–1945, Wyd. „Śląsk”, Katowice.
• Roman Hrabar, Jakim prawem ?, Wyd. „Śląsk”, Katowice 1962, ss. 207.

Bibliografia

• Fedorowicz Andrzej, Człowiek, który odzyskał 30 tys. dzieci, „Polityka”, 2013, nr 31, s. 46–48.