Siats
 Znane kości i rekonstrukcja Siats meekerorum | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| (bez rangi) | tetanury | ||
| (bez rangi) | allozauroidy? | ||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunki | |||
| |||
Siats (nazwany imieniem potwora–ludojada z legend Ute) – rodzaj dinozaura z grupy teropodów żyjącego na początku późnej kredy (cenoman) na obszarze dzisiejszej Ameryki Północnej. Gatunkiem typowym jest Siats meekerorum, którego holotypem jest odkryty w osadach ogniwa Mussentuchit formacji Cedar Mountain w amerykańskim stanie Utah niekompletny szkielet niedojrzałego osobnika z zachowaną częścią kręgów, kości miednicy i kości kończyn tylnych, oznaczony FMNH PR 2716[1].
Oszacowanie całkowitych rozmiarów ciała Siats utrudnia niekompletność zachowanego materiału kopalnego okazu holotypowego. Autorzy opisu Siats meekerorum, Lindsay Zanno i Peter Makovicky, oszacowali długość kości udowej holotypu na ok. 1166–1410 milimetrów; nawet przy przyjęciu najniższej wartości S. meekerorum pod względem długości kości udowej byłby porównywalny z czilantajzaurem. Na podstawie wyliczonej długości kości udowej Zanno i Makovicky oszacowali masę okazu holotypowego S. meekerorum na prawie cztery tony[1].
Z przeprowadzonej przez Zanno i Makovicky'ego analizy filogenetycznej wynika, że Siats był allozauroidem należącym do kladu Carcharodontosauria i do rodziny Neovenatoridae. Z tej analizy wynika, że w ramach Neovenatoridae Siats był przedstawicielem kladu Megaraptora, jednak o niepewnej pozycji filogenetycznej w obrębie tej grupy[1]. Późniejsza analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Corrię i Curriego (2016) na podstawie zmodyfikowanej macierzy danych z analizy Carrano, Bensona i Sampsona (2012)[2], potwierdziła przynależność Siats do Neovenatoridae, ale już nie jego przynależność do Megaraptora; na drzewie ścisłej zgodności Siats jest w nierozwikłanej politomii z neowenatorem, czilantajzaurem i Megaraptora[3]. Niepewne jest również, czy grupa Megaraptora, do której pierwotnie został zaliczony Siats, istotnie należy do allozauroidów; część autorów zalicza je do celurozaurów[4][5]. Jednak zdaniem Porfiriego i współpracowników (2014) w zachowanym materiale kopalnym Siats nie ma cech, które dowodziły jego bliskiego pokrewieństwa z Megaraptora, czy nawet w ogóle z celurozaurami[5]. Z analizy filogenetycznej przeprowadzonej przez Bella i współpracowników (2016) wynika z kolei, że Siats był celurozaurem, jednak jego pozycja filogenetyczna w obrębie tej grupy jest niepewna – mógł być krewnym ornitomimozaurów, celurozaurem bliżej spokrewnionym z maniraptorami niż z tyranozauroidami, przedstawicielem Megaraptora lub tyranozauroidem spokrewnionym z tyranozaurami bliżej niż Xiongguanlong[6].
Już przed odkryciem Siats wiadomo było, że o ile pod koniec poprzedzającego kredę okresu jurajskiego obszar dzisiejszej zachodniej Ameryki Północnej zasiedlało wiele gatunków dużych i średniej wielkości teropodów z różnych linii ewolucyjnych (ceratozaury, prawdopodobny przedstawiciel rodziny Piatnitzkysauridae – marszozaur, megalozaury, allozaury, wczesne tyranozauroidy), o tyle pod koniec kredy jedynymi wielkimi teropodami na tym obszarze byli przedstawiciele rodziny tyranozaurów. Zdaniem Zanno i Makovicky'ego odkrycie Siats, a także wcześniejsze odkrycie należącego do karcharodontozaurów akrokantozaura, dowodzi, że w okresie kredowym w Ameryce Północnej nie doszło do prostego zastąpienia wielkich teropodów z grup dominujących pod koniec jury przez tyranozaury; w połowie okresu kredowego największymi drapieżnikami lądowymi w Ameryce Północnej nie byli ani potomkowie największych późnojurajskich teropodów, ani przodkowie późnokredowych tyranozaurów, lecz teropody z innej grupy, tj. przedstawiciele Carcharodontosauria[1].
Poza skamieniałościami Siats w osadach ogniwa Mussentuchit odkryto także zęby niewielkich (porównywalnych z alektrozaurem) tyranozauroidów[1][7]. Zdaniem Zanno i Makovicky'ego odkrycie Siats – uznawanego przez autorów za dużego przedstawiciela allozauroidów żyjącego jeszcze na początku późnej kredy (a więc młodszego od akrokantozaura) – sugeruje, że dopiero wymarcie allozauroidów w późnej kredzie umożliwiło tyranozauroidom uzyskanie pozycji dominujących wielkich drapieżników na obszarze dzisiejszej Ameryki Północnej[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Lindsay E. Zanno i Peter J. Makovicky. Neovenatorid theropods are apex predators in the Late Cretaceous of North America. „Nature Communications”. 4, Numer artykułu: 2827, 2013. DOI: 10.1038/ncomms3827. PMID: 24264527. (ang.).
- ↑ Matthew T. Carrano, Roger B. J. Benson i Scott D. Sampson. The phylogeny of Tetanurae (Dinosauria: Theropoda). „Journal of Systematic Palaeontology”. 10 (2), s. 211–300, 2012. DOI: 10.1080/14772019.2011.630927. (ang.).
- ↑ Rodolfo A. Coria i Philip J. Currie. A new megaraptoran dinosaur (Dinosauria, Theropoda, Megaraptoridae) from the Late Cretaceous of Patagonia. „PLoS ONE”. 11(7): e0157973, 2016. DOI: 10.1371/journal.pone.0157973. PMID: 27439002. PMCID: PMC4954680. (ang.).
- ↑ Fernando E. Novas, Federico L. Agnolín, Martín D. Ezcurra, Juan Porfiri i Juan I. Canale. Evolution of the carnivorous dinosaurs during the Cretaceous: The evidence from Patagonia. „Cretaceous Research”. 45, s. 174–215, 2013. DOI: 10.1016/j.cretres.2013.04.001. (ang.).
- ↑ a b Juan D. Porfiri, Fernando E. Novas, Jorge O. Calvo, Federico L. Agnolín, Martín D. Ezcurra i Ignacio A. Cerda. Juvenile specimen of Megaraptor (Dinosauria, Theropoda) sheds light about tyrannosauroid radiation. „Cretaceous Research”. 51, s. 35–55, 2014. DOI: 10.1016/j.cretres.2014.04.007. (ang.).
- ↑ Phil R. Bell, Andrea Cau, Federico Fanti i Elizabeth T. Smith. A large-clawed theropod (Dinosauria: Tetanurae) from the Lower Cretaceous of Australia and the Gondwanan origin of megaraptorid theropods. „Gondwana Research”. 36, s. 473–487, 2016. DOI: 10.1016/j.gr.2015.08.004. (ang.).
- ↑ Richard L. Cifelli, Randall L. Nydam, James D. Gardner, Anne Weil, Jeffrey G. Eaton, James I. Kirkland i Scott K. Madsen: Medial Cretaceous vertebrates from the Cedar Mountain Formation, Emery County, Utah: the Mussentuchit local fauna. W: David D. Gillette (red.): Vertebrate paleontology in Utah. 1999, s. 219–242.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Piotr Cieśliński: Odkryto drapieżcę, przed którym drżały tyranozaury. wyborcza.pl, 2013-11-25. [dostęp 2013-11-25]. (pol.).
- Ajit Jha: 'Man-Eating Monster' Dinosaur Was Top Predator Before T. Rex; Discovery Solves 30 Million Year-Old Puzzle. isciencetimes.com, 2013-11-22. [dostęp 2013-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-25)]. (ang.).