Skupieńcowate
| Oxycarenidae | |||
| Stål, 1862 | |||
| Okres istnienia: eocen–dziś | |||
 Skupieniec lipowy | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina |
skupieńcowate | ||
| Synonimy | |||
| |||
_-_(imago),_Elst_(Gld),_the_Netherlands_-_3.jpg)
.jpg)
Skupieńcowate[1] (Oxycarenidae) – rodzina pluskwiaków z podrzędu różnoskrzydłych i nadrodziny Lygaeoidea. Należy do niej około 150 opisanych gatunków. Są fitofagami, żerującymi na roślinach z różnych rodzin. Zasięg mają kosmopolityczny, ale większość gatunków występuje w krainach: palearktycznej i etiopskiej. W zapisie kopalnym znane są od eocenu.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Pluskwiaki o ciele niewielkich rozmiarów[2][3]; ich długość mieści się w zakresie między 1,2 a 12 mm[3]. Kształt ciała najczęściej jest przypłaszczony, aczkolwiek niektóre gatunki są silnie upodobnione do mrówek[2][3]. Dominuje wśród nich niepozorna, brązowawa do czarnej kolorystyka, jednak zdarzają się gatunki z jaskrawymi, czerwonymi lub żółtymi elementami[3].
Głowa zazwyczaj jest wyciągnięta ku przodowi[3][2][4]. Powierzchnię głowy, przedplecza i tarczki pokrywa punktowanie[2]. Boczne brzegi przedplecza nie są rozpłaszczone czy rozszerzone, lecz zwyczajnie zaokrąglone[3][2]. Płasko rozszerzone krawędzie mają za to zwykle półpokrywy[3][2][4]. Często półpokrywy bywają przezroczyste[3]. Tylna para skrzydeł charakteryzuje się obecnością żyłek interwannalnych[2] i brakiem hamusa (haczykowatej żyłki w komórce dysoidalnej, odchodzącej od żyłki medialnej)[3][2][4].
Odwłok ma przetchlinki drugiej pary umieszczone grzbietowo, a par od trzeciej do siódmej umieszczone brzusznie[3][2][4]. Na sternitach odwłoka trzeciego, czwartego i piątego brak jest bocznych trichobotrii, natomiast piąty sternit zaopatrzony jest w trichobotrium środkowe[4] i co najwyżej jedno trichobotrium tylne[3]. Szwy na odwłoku są całkowite i sięgają jego krawędzi bocznych[2][4]. Laterotergitów brak jest na odwłoku zupełnie[3]. Samce mają na odwłoku poprzeczny rządek szczecinek gruczołowych, zaś samicę cechuje wierzchołek odwłoka ścięty[4]. Genitalia samicy charakteryzują się spermateką całkowicie nieobecną lub zredukowaną do formy niefunkcjonalnej[2].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Owady te są fitofagami, wysysającymi nasiona i soki z roślin. Wśród ich roślin żywicielskich wymienia się przedstawicieli takich rodzin jak: astrowate, czystkowate, jasnotowate, lipowate, ogórecznikowate, nanerczowate, psiankowate, różowate, rutowate, ślazowate czy zatwarowate. Liczne gatunki wykazują polifagizm. Wiele gatunków to kserotermofile. Najczęściej wydają na świat jedno pokolenie w roku[2].
Rodzina rozprzestrzeniona jest kosmopolitycznie, jednak najliczniejsza jest w Starym Świecie[4], a większość gatunków występuje w krainach: palearktycznej i etiopskiej. Na półkuli zachodniej jest słabo reprezentowana[2]. W krainie neotropikalnej występują 22 gatunki z 5 rodzajów[4]. W Australii stwierdzono 4 gatunki, wszystkie z rodzaju Oxycarenus. Po trzy gatunki z tegoż rodzaju wykazano z Nowej Kaledonii i krainy orientalnej[2]. W Polsce do 2020 roku stwierdzono 8 gatunków, w tym 3 nienależące do fauny rodzimej[5] (zobacz: Oxycarenidae Polski).
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Takson ten wprowadzony został w 1862 roku przez Carla Ståla pod nazwą Oxycarenida[2]. Rangę rodziny po raz pierwszy nadali mu w 1894 roku Lucien Lethierry i G. Severin[6]. W XX wieku klasyfikowany był jednak głównie jako podrodzina Oxycareninae w obrębie szeroko pojętych zwińcowatych. W pracach z II połowy XX wieku wysnuwane były przypuszczenia co do parafiletyzmu tak rozumianych zwińcowatych[3]; w latach 60. sugerowano ich bliskie pokrewieństwo z Idiostolidae i Henicocoridae[2]. Thomas J. Henry w 1997 roku opublikował wyniki analizy filogenetycznej infrarzędu, na podstawie której wniósł niektóre podrodziny zwińcowatych, w tym omawiany takson, do rangi rodzin. Według tejże analizy grupą siostrzaną dla Oxycarenidae są Artheneidae – ich wspólnymi cechami jest brak laterotergitów odwłoka, obecność wyrostka na fallotece i sześciokątne pękanie osłonki jaja przy wylęgu[7]. Siostrzaną relację tych rodzin potwierdzają też wyniki molekularnej analizy Tiana Xiaoxuan i innych z 2011[8].
W zapisie kopalnym znane są od eocenu, dzięki skamieniałościom z północnoamerykańskiej formacji Florissant[9].
Do rodziny tej zalicza się około 150 opisanych gatunków[4]. Klasyfikuje się w 27 rodzajach[10]:
- Anomaloptera Amyot & Serville, 1843
- Auchenodes Horvath, 1891
- Barberocoris Miller, 1956
- Bethylimorphus Lindberg, 1953
- Bianchiella Reuter, 1907
- Bogdiana Kerzhner, 1964
- Brachyplax Fieber, 1860
- Bycanistellus Reuter, 1890
- Camptotelus Fieber, 1860
- Crophius Stal, 1874
- Dycoderus Uhler, 1901
- Jakowleffia Puton, 1875
- Leptodemus Reuter, 1900
- Macroplax Fieber, 1860
- Macropternella Slater, 1957
- Mayana Distant, 1893
- Metopoplax Fieber, 1860
- Microplax Fieber, 1860
- Neaplax Slater, 1974
- Neocamptotelus Hoberlandt, 1987
- Neocrophius Henry & Dellapé, 2015
- Notocoderus Henry & Dellapé, 2009
- Oxycarenus Fieber, 1837
- Philomyrmex Sahlberg, 1848
- †Procrophius Scudder, 1890
- Tropidophlebia Kerzhner, 1964
- Urvaschia Hopp, 1987
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
Jako szkodniki bawełny i innych roślin uprawnych z rodziny ślazowatych notowane są niektóre gatunki z rodzaju Oxycarenus, przy czym największe znaczenie na półkuli wschodniej ma Oxycarenus hyalinipennis[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Oxycarenidae – Skupieńcowate. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-05-19].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q G. Cassis, Gordon F. Gross: Zoological catalogue of Australia: Hemiptera: Heteroptera (Pentatomomorpha). CSIRO Publishing, 2002.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Randall T. Schuh, James Alexander Slater: True bugs of the world (Hemiptera:Heteroptera): classification and natural history. Cornell University Press, 1995, s. 251-258. ISBN 0-8014-2066-0. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Thomas J. Henry, Pablo M. Dellape, Alexandre S. de Paula: The Big-Eyed Bugs, Chinch Bugs, and Seed Bugs (Lygaeoidea). W: True Bugs (Heteroptera) of the Neotropics. Antônio R. Panizzi, Jocélia Grazia (red.). Dordrecht: Springer Science+Business Media, 2015, s. 159-175.
- ↑ Barbara Lis, Marcin Kadej. Metopoplax ditomoides (A. Costa, 1843) (Hemiptera: Oxycarenidae) – pierwsze stwierdzenie w Polsce. „Heteroptera Poloniae – Acta Faunistica”. 13. s. 105–107. DOI: 10.5281/zenodo.3592061. ISSN 2083-201X.
- ↑ L. Lethierry, G. Severin: Catalogue General des Hemipteres. Tome II. Bruksela: F. Hayez, 1894.
- ↑ T.J. Henry. Phylogenetic analysis of family groups within the infraorder Pentatomomorpha (Hemiptera: Heteroptera), with emphasis on the Lygaeoidea. „Annals of the Entomological Society of America”. 90 (3), s. 275–301, 1997.
- ↑ Xiaoxuan Tian, Qiang Xie, Min Li, Cuiqing Gao, Cuiqing Gao, Ying Cui, Li Xi, Wenjun Bu. Phylogeny of pentatomomorphan bugs (Hemiptera-Heteroptera: Pentatomomorpha) based on six Hox gene fragments. „Zootaxa”. 2888, s. 57–68, 2011. DOI: 10.11646/zootaxa.2888.1.5.
- ↑ S.H. Scudder. The Tertiary Insects of North America. „Report of the United States Geological Survey of the Territories”. 13, s. 1-734, 1890.
- ↑ Pablo M. Dellapé, Thomas J. Henry, David C. Eades: family Oxycarenidae. [w:] Lygaeoidea Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2020-04-15].