Socjalistyczny system prawa

Socjalistyczny system prawa – system prawa, który obowiązywał na terenie ZSRR oraz państw tzw. demokracji ludowej od 1917 r.

Systemy prawa socjalistycznego były systemami prawa funkcjonującymi w państwach socjalistycznych. Ich podstawę stanowiła marksistowska teoria prawa oraz silna centralizacja i stopienie systemu prawnego z aparatem politycznym. Po zdobyciu władzy w danym kraju przez komunistów dotychczasowy system prawny był przekształcany w system socjalistyczny. Po rozpadzie bloku wschodniego systemy socjalistyczne powróciły do rodziny systemów prawa stanowionego.

Podstawy filozofii socjalizmu

Socjalizm  [łac. socialis ‘społeczny’] jest to zbiór ideologii oraz ruchy społeczne powstałe w XIX w., dążące do stworzenia ładu społecznego który u swej podstawy ugruntowane były zasady wspólnoty, równości i racjonalnego zarządzania gospodarką; w myśli marksistowskiej faza rozwoju społecznego, następująca po kapitalizmie (termin używany zamiennie z terminem „komunizm”); określenie stosowane w charakterystyce ustroju społecznego tych krajów wysoko rozwiniętych (zwłaszcza europejskich), w których gospodarce rynkowej towarzyszy daleko posunięta redystrybucja dochodu narodowego i realizacja koncepcji państwa dobrobytu.

Powstanie systemu prawnego byłego ZSRR

Rewolucja październikowa (1917) zapoczątkowała proces obalenia porządku prawnego i kulturowego panującego na terytorium Cesarstwa Rosyjskiego. Rewolucja miała na celu obalenia dotychczasowego porządku prawnego i stworzenia nowego, który miał powstać ex nihilo (potocznie : z niczego). Pierwszymi aktami prawnymi regulującymi podstawowe zasady powstałego systemu prawnego były trzy dekrety o sądzie Rady Komisarzy Ludowych (Zostały one zainicjowane przez W.I. Lenina). Pierwszy z nich - Dekret o sądzie nr 1 - został wydany w grudniu 1917 r. - który pozbawiał mocy prawnej prawa przedrewolucyjnego ale dopuszczał możliwość stosowania niektórych przepisów (dopuszczalność została zawarta w art. 5) jeżeli nie zostały uchylone przez rewolucję oraz nie sprzeciwiały się rewolucyjnemu sumieniu i rewolucyjnej świadomości prawnej. Natomiast Dekret o sądzie nr 3 z 3 lipca 1918 r. całkowicie zakazał stosowania prawa obalonej władzy.

Kadra sądownicza została zmieniona - nacisk partii robotniczej sprawił, że palestra istniejąca przed rewolucją została wyeliminowana z funkcji jaką wcześniej pełniła - na rzecz nowej kadry która miała poglądy socjalistyczne.

Powstanie prawa krajów tzw. demokracji ludowej

Państwa powstałe po drugiej wojnie światowej w Europie które zostały włączone do socjalistycznego systemu prawnego nie weszły jednocześnie i w ten sam sposób w system prawny panujący na ówczesnym terytorium ZSRR. Ze względu na stan legislacji, kultury i aspekty socjologiczne danego państwa ZSRR wybrała inne drogi wprowadzenia prawa socjalistycznego w danym państwie. Główne dwa sposoby transformacji ustrojowo-prawnej w tym systemie to :

1. Stopniowe wdrażanie treści socjalistycznych do aktów już istniejących w państwie - takie działanie możliwe było w Państwach, których systemy prawne były rozbudowane, a istniała możliwość wprowadzenia niewielkich zmian przyczyniających się do przemiany istniejących aktów prawnych w danym państwie w akty prawne spełniające wymogi idei socjalistycznych
2. Stworzenie ex nihilo prawa nowego, które spełnia wymogi prawa socjalistycznego (np. Albania, Bułgaria, Jugosławia)

Ekonomia polityczna systemu

Okres przejściowy od kapitalizmu do socjalizmu

Punktem wyjścia i podstawowym warunkiem przekształcenia przedrewolucyjnych kapitalistycznych stosunków produkcji w socjalistyczne, zbudowanie socjalistycznej gospodarki, była zmiana charakteru państwa, przejęcie władzy przez robotników oraz sprzymierzone z nimi chłopstwo, stworzenie państwa socjalistycznego. Zwycięstwo rewolucji zależało od stopnia uświadomienia i organizacji klasy robotniczej, od istnienie partii która kierowała się marksistowsko-leninowską ideologią - podkreśla to klasowy charakter walki o dokonanie przemian socjalistycznych.

Początkowo najważniejszym zadaniem partii było przejęcie władzy w państwie dobrze rozwiniętym (którym było ówczesne cesarstwo rosyjskie) a następnie w kilkuletnich odstępach czasów w krajach słabiej rozwiniętych gospodarczo.

Okres, w którym nowa władza ludowa przekształca kapitalistyczny system ekonomiczny państwa w socjalistyczny, nazywamy okresem przejściowym. Jest to okres głębokich przemian ekonomicznych, społecznych i politycznych państwa oraz stopniowej likwidacji i przekształcania kapitalistycznych stosunków produkcji oraz budowy gospodarki socjalistycznej.

Ogólne cechy gospodarki socjalistycznej

• wszystkie przedsiębiorstwa należą do państwa (mały odsetek w rękach prywatnych, najczęściej są to małe przedsiębiorstwa)

• Gospodarka centralnie planowana

• przymusowe upaństwowienie zakładów przemysłowych

• likwidacja wolnego rynku

• stawiano większy nacisk na rozwój przemysłu ciężkiego, przez co występowały braki w zaopatrzeniu sklepów

• nakładanie wymogów dostarczenia minimalnych dostaw przez przedsiębiorstwa prywatne

• brak konkurencji (przyczyna likwidacji wolnego rynku oraz monopolizacja dziedzin handlu i usług)

Bibliografia

• René David, Brierley John E.: Major Legal Systems in the World Today: An Introduction to the Comparative Study of Law. London: Stevens & Sons, 1968.
• Katarzyna Sójka - Zielińska : Historia Prawa . Warszawa, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2001.
• Stanisław Szefler, Stefan Marciniak : Ekonomia Polityczna dla Wyższych Szkół Technicznych i Rolniczych, Warszawa, Wydawnictwo PWN, 1976.