Triticum dicoccoides
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
Triticum dicoccoides |
Nazwa systematyczna | |
Triticum dicoccoides (Körn. ex Asch. & Graebn.) Schweinf. Ber. Deutsch. Bot. Ges. 26a(4): 309, 31 1908[3] |
Triticum dicoccoides (Körn. ex Asch. & Graebn.) Schweinf. – gatunek pszenicy z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Rośnie dziko w Izraelu, Syrii, Libanie i Jordanii, Turcji, Iraku i Iranie[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Kłosy tego gatunku pszenicy mają ziarniaki zrośnięte z ościstą plewą, a osadka dojrzałych kłosów jest bardzo łamliwa, wskutek czego po dojrzeniu kłos ulega samorzutnemu rozpadowi[5].
Historia udomowienia[edytuj | edytuj kod]
Triticum dicoccoides był najwcześniej przez ludzi wykorzystywanym gatunkiem pszenicy. Nasiona początkowo zbierano z siedlisk naturalnych. Pszenica ta jest też przodkiem niemal wszystkich obecnie uprawianych pszenic, w tym najważniejszych: pszenicy zwyczajnej (Triticum aestivum) i pszenicy płaskurki (Triticum dicoccum)[5]. Wskazują na to genetyczne badania ich genomów. Najstarsze znaleziska ziarniaków T. dicoccoides pochodzą sprzed 23 tysięcy lat znad brzegów Jeziora Galilejskiego (stanowisko Ohalo II w obecnym Izraelu). Ziarniaki te były mielone i wykorzystywane do wypieku chleba. Uprawę rozpoczęto w rejonie Żyznego Półksiężyca. Wykopaliska w Netiv Hugdud (na terenie obecnej Jordanii) wskazują, że zaczęto ją uprawiać przynajmniej 11 300 lat temu (okres neolitu)[4].
Obecnie pszenica T. dicoccoides nie jest już uprawiana, gdyż ma zbyt małą wydajność, a jej kłosy są zbyt łamliwe i rozpadają się już na polu. Może być jednak wykorzystywana do krzyżowań międzygatunkowych[4].
Genetyka[edytuj | edytuj kod]
Triticum dicoccoides jest tetraploidem (liczba chromosomów 2n = 28), powstałym w wyniku skrzyżowania roślin należących do różnych rodzajów: Triticum urartu i Aegilops speltoides[6]. Zlokalizowano gen NAM-B1, który hamuje dojrzewanie ziarna i powoduje większy rozmiar ziarniaków, ale jednocześnie zmniejsza ilość azotu, żelaza i cynku w liściach i nasionach roślin. Gen ten występuje zarówno wśród dzikich, jaki udomowionych form T. dicoccoides, ale brak go u współcześnie uprawianych pszenic. Do niedawna wierzono, że zniknął on podczas procesu udomowienia. Najnowsze jednak badania historycznych odmian (Asplund i współpracownicy), wykazały, że gen ten był obecny w pszenicach uprawianych w północnej Europie do połowy XIX wieku. Asplund z współpracownikami twierdzi, że gen ten w tych regionach mógł się tak długo utrzymać ze względu na potrzebę wczesnej dojrzałości w regionach o krótkim okresie wegetacji[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2012-06-02] (ang.).
- ↑ Triticum dicocoides. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2015-01-29]. (ang.).
- ↑ a b c d Emmer Wheat – The Domestication History of Triticum dicoccoides. [dostęp 2015-01-29].
- ↑ a b K. Wasylikowa. Początki uprawy roślin: gdzie, kiedy, jak i dlaczego. Wiadomości Botaniczne vol. 45, nr ½, Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN Kraków, 2001
- ↑ Wild emmer wheat, Triticum dicoccoides, occupies a pivotal position in wheat domestication process. [dostęp 2015-01-29].