Wanda Jordan-Łowińska
 Wanda Jordan-Łowińska w mundurze harcerskim | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Stopień instruktorski | |
| Data przyrzeczenia harcerskiego |
prawdopodobnie 1920 |
| Organizacja harcerska | |
| komendantka Górnośląskiego Oddziału Męskiego | |
| Okres sprawowania |
od 1922 |
| komendantka Śląskiej Chorągwi Harcerek | |
| Okres sprawowania |
od 1922 |
| przewodnicząca Zarządu Oddziału Śląskiego | |
| Okres sprawowania |
od 1927 |
| Odznaczenia | |
   
| |
Wanda Jordan-Łowińska (27 maja 1900 w Grzywnie[1], zm. 31 marca 1959 w Katowicach[1]) – polska uczestniczka III powstania śląskiego, działaczka plebiscytowa, harcmistrzyni.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Córka pracownika bankowego Franciszka Jordana (zmarł w 1917 roku[2]) i Marty z Modrzejewskich[1][2] (zmarła w 1912 roku[3][2]). Mieszkała z rodzicami w zaborze pruskim do 1905 roku[4]. Następnie rodzina przeprowadziła się do Bytomia[3], gdzie zamieszkała w skrzydle budynku banku[3]. Chodziła do powszechnej szkoły podstawowej w Bytomiu[3]. Od 1914 roku uczyła się w niemieckim żeńskim gimnazjum w Bytomiu[5], gdzie w 1918 roku zdała maturę[5][2]. W 1920 roku pracowała w sekcji towarzystw kulturalno-oświatowych Polskiego Komisariatu Plebiscytowego[5][2]. Podczas prac plebiscytowych zetknęła się z harcerzami[6], a 30 lipca 1920 roku uczestniczyła w zebraniu instruktorek i instruktorów harcerskich, podczas którego ustalono kierunki działalności harcerskiej na Górnym Śląsku oraz utworzono Inspektorat Harcerski Okręgu Górnego Śląska[5], do którego przystąpiła[1].
Wstąpiła do harcerstwa prawdopodobnie w 1920 roku[5][2] (bądź w 1919 roku[7]), we wrześniu 1920 roku uczestniczyła w kursie kierowników harcerskich w Patoce[1], podczas którego prawdopodobnie złożyła przyrzeczenie harcerskie[1]. Współpracowała z pismem „Harcerz Śląski”[1]. 8 kwietnia 1921 roku objęła kierownictwo harcerskiej Sekcji Żeńskiej[1]. Organizowała kursy dla zastępowych w Czarnym Lesie[1], a w bytomskim Hotelu Lomnitz szkoliła sanitariuszki[1]. Współorganizowała oddział harcerzy, którzy brali udział w bitwie pod Łabędami[1]. Podczas III powstania śląskiego[8] działała jako kurierka[1] i sanitariuszka[2]. Od 28 lipca do 28 sierpnia 1921 roku brała udział w kursie dla instruktorek w Rydzynie, zorganizowanym przez Główną Kwaterę Harcerek[1]. W grudniu 1921 roku przeprowadziła się do Katowic[1]. W 1922 roku została mianowana komendantką Górnośląskiego Oddziału Męskiego (piastowała stanowisko do 1928 roku[2]) przez Naczelnictwo Związku Harcerstwa Polskiego[5] (ZHP) oraz pierwszą komendantką Śląskiej Chorągwi Harcerek, którą pozostała do 1926 roku[1]. W 1927 roku została przewodniczącą Zarządu Oddziału Śląskiego ZHP[9], zrezygnowała z tego stanowiska w 1935 roku (lub do 1934 roku[10]) ze względów rodzinnych[9], pozostała jednak czynnym członkiem ZHP[9]. Od lipca 1922 do 1939 roku pracowała w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim[5] (w gmachu Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego[11]). Zainicjowała przebudowę obory folwarku Bucze w Górkach Wielkich na stanicę harcerską[5][9]; budowę rozpoczęto w 1928 roku[9]. 5 czerwca 1932 roku poślubiła Mariana Łowińskiego[5]. Od 30 października 1937 roku zajmowała się referatem obozowym w komendzie chorągwi[5]. 27 marca 1938 roku została ponownie wybrana w poczet Zarządu Okręgu[5]. W okresie międzywojennym mieszkała w Katowicach przy ul. Wojewódzkiej 29[12].
1 września 1939 roku jako pracownik państwowy została ewakuowana z synem Michałem[9] (ur. 1935, zm. 2000; polski konsul w Brazylii[13]); znalazła się w Przemyślu[9], 15 października 1939 roku wróciła do Katowic[9]. Około 17 października 1939 roku gestapo zabrało ją z mieszkania na przesłuchanie do komisariatu przy ul. Juliusza Ligonia w Katowicach[9][10]. Przebywała kilka miesięcy w hitlerowskim więzieniu[14]. Po uwolnieniu wróciła do domu, jednak otrzymała nakaz dziennego meldowania się[9]. Wraz z siostrą Marią zniszczyła potencjalnie obciążające materiały z danymi osobowymi, związane z działalnością plebiscytową, powstańczą i harcerską[9]. Podczas II wojny światowej prowadziła działalność konspiracyjną[5]: pomimo inwigilacji wstąpiła do żeńskiej komórki Polskich Sił Zbrojnych[9], była komendantką Wojskowej Służby Kobiet[9], organizowała tajne nauczanie[9], pomagała więźniom obozu Auschwitz i ich rodzinom[9]. W 1939 roku działała w konspiracyjnym Pogotowiu Harcerek[5][9]. W 1940 roku została przymusowo skierowana do pracy fizycznej w magazynie przedsiębiorstwa chemicznego Deges[13] w Katowicach[9].
Po zakończeniu wojny nie powróciła do pracy w harcerstwie[5]; mieszkała w Katowicach, w domu przy ul. Misjonarzy Oblatów MN 21[15] i pracowała jako kierowniczka administracyjna szpitala dziecięcego w Katowicach-Załężu[5]. Od 1953 roku pracowała w Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłu Węglowego w Katowicach[9]. Chorowała na gruźlicę[9][16] i grypę[13], zmarła 31 marca 1959 roku[9] z powodu zapalenia płuc[16]. Została pochowana na cmentarzu w Katowicach-Bogucicach[9][17][18].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Jej imię nosi jedna z ulic w Katowicach[13]. Jest jedną z 30 bohaterek wystawy pt. „60 na 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie” poświęconej roli kobiet w śląskich zrywach powstańczych i akcji plebiscytowej (2019). Koncepcję wystawy, scenariusz i materiały przygotowała Małgorzata Tkacz-Janik, a grafiki Marta Frej[19][20].
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I stopnia za działalność kurierską podczas III powstania śląskiego (1921)[1][18][13]
- harcerska odznaka Za Zasługę (1924)[13]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1929)[9][18][13]
- Srebrny Krzyż Zasługi (1931)[9][18][13]
- Medal Niepodległości (1934[21])
- Złoty Krzyż Zasługi (1938)[9][18][13]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Maria Żmijowa: Wanda Jordan-Łowińska. s. 1. [dostęp 2021-03-08].
- ↑ a b c d e f g h Czylok, Loska 2019 ↓, s. 94.
- ↑ a b c d Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 38.
- ↑ Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 37–38.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Wanda Jordanówna zam. Łowińska. [w:] Stanica Kamińskiego [on-line]. Fundacja im. Zofii Kossak. [dostęp 2021-03-08].
- ↑ Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 40.
- ↑ Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 41.
- ↑ Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 43.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Maria Żmijowa: Wanda Jordan-Łowińska. s. 2. [dostęp 2021-03-08].
- ↑ a b Czylok, Loska 2019 ↓, s. 96.
- ↑ Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 44.
- ↑ Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 45.
- ↑ a b c d e f g h i Czylok, Loska 2019 ↓, s. 97.
- ↑ Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 53.
- ↑ Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 52.
- ↑ a b Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 55.
- ↑ śp. WANDA JORDAN ŁOWIŃSKA. [w:] Grobonet [on-line]. Konwent Bonifratrów w Katowicach. [dostęp 2021-03-08].
- ↑ a b c d e Kieś-Kokocińska 2019 ↓, s. 56.
- ↑ Małgorzata Tkacz-Janik (red.), Zeszyt do herstorii dla początkujących, Katowice 2019.
- ↑ 60 na 100: Sąsiadki. Wystawa - Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego [online], instytutkorfantego.pl [dostęp 2021-04-06].
- ↑ M.P. z 1934 r. nr 6, poz. 12 strona 3, poz. 327
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Katarzyna Kieś-Kokocińska: Serce i dusza polskiego harcerstwa – Wanda Jordan-Łowińska. W: Alina Bednarz, Katarzyna Kieś-Kokocińska, Aleksandra Rajwa: Patriotki ze Śląska w służbie Polsce. Katarzyna Kieś-Kokocińska (red.). Tychy: Stowarzyszenie ON/OFF, 2019. ISBN 978-83-954624-7-4.
- Tadeusz Czylok, Eugeniusz Loska: Jordan zamężna Łowińska Wanda. W: Harcerski słownik biograficzny. Agnieszka Kazek (red.). T. III. Muzeum Harcerstwa, Marron Edition. ISBN 978-83-932229-2-6.
- Urodzeni w 1900
- Komendanci chorągwi ZHP
- Ludzie związani z Katowicami
- Działacze plebiscytowi na Górnym Śląsku
- Uczestnicy III powstania śląskiego
- Kobiety – żołnierze Polskich Sił Zbrojnych
- Odznaczeni Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi
- Odznaczeni Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
- Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Medalem Niepodległości
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Zmarli w 1959
- Pochowani na cmentarzu przy ul. Wróblewskiego w Katowicach