Widłak jednokłosowy

Widłak jednokłosowy

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Klasa	widłaki
Rząd	widłakowce
Rodzina	widłakowate
Rodzaj	widłak
Gatunek	widłak jednokłosowy
Nazwa systematyczna
Lycopodium lagopus Zinserl. ex Kuzen. Fl. Murmansk. Obl. 1: 80 (1953)

Widłak jednokłosowy (Lycopodium lagopus Zinserl. ex Kuzen.) – gatunek rośliny z rodziny widłakowatych (Lycopodiaceae). Dawniej często ujmowany jako takson wewnątrzgatunkowy (forma, odmiana lub podgatunek) w obrębie gatunku widłak goździsty L. clavatum, od którego różni się mniejszym i bardziej zwartym pokrojem i pojedynczym, siedzącym lub krótkoszypułkowym kłosem zarodnionośnym. Gatunek subarktyczny, cyrkumborealno-alpejski, występujący na półkuli północnej w strefie klimatu okołobiegunowego i umiarkowanego – w drugim wypadku na obszarach górskich jako relikt glacjalny. W Polsce stwierdzony został w połowie XX wieku na reliktowym stanowisku w Tatrach.

Rozmieszczenie geograficzne

Ciągły zasięg gatunku obejmuje północną część Ameryki Północnej włącznie z południową częścią Grenlandii, w Europie: Szkocję, Półwysep Skandynawski, północną Rosję; w Azji Syberia i Daleki Wschód. Oderwane, reliktowe stanowiska znajdują się w Alpach (Austria i Włochy) oraz w Tatrach (Polska i Słowacja). W Polsce takson ten podany został raz w 1956 roku przez Bogumiła Pawłowskiego z Małego Kościelca pod Przełęczą Karb w piętrze subalpejskim (1700 m n.p.m.). Późniejsze publikacje nie zawierają informacji o tej roślinie.

Morfologia

Pokrój

Roślina zielna o pędach ścielących się po powierzchni lub ukrytych w warstwie ściółki. Pędy wzniesione są wyprostowane, z 2–3, rzadziej 4 rozgałęzieniami (głównie w dolnej połowie), o średnicy 0,5–0,8 cm. Roczne przyrosty są bardzo wyraźne – widoczne są jako jako nagłe przewężenie na pędach.

Liście (mikrofile)

Zróżnicowane na asymilacyjne trofofile i wspierające zarodnie sporofile. Trofofile są żywozielone, gęsto ustawione, spiralnie lub w pseudookółkach po 12–20, odstające do przylegających, o długości 3–5 mm i szerokości 0,4–0,7 mm, równowąskie, całobrzegie, zakończone cienkim, zwykle trwałym włosem hialinowym o długości 1–3 mm. Na szypule kłosa liście są przylegające, zebrane w odległe pseudookółki.

Kłos zarodnionośny

Tworzą się pojedynczo na szczytach wzniesionych pędów, są siedzące lub krótkoszypułkowe (szypułka ma od 0,3 do 7 cm, rzadziej do 12,5 cm – zazwyczaj nie przekracza długości samego kłosa). Czasem tworzą się dwa kłosy na jednym odgałęzieniu pędu, ale wówczas są zawsze siedzące. Kłosy osiągają od 2 do 5,5 cm długości i 0,3 do 0,5 cm szerokości. Tworzą je sporofile o długości 1,5–2,5 mm, trójkątne do trójkątnojajowatych, stopniowo zwężające się, ze szczytem wyciągniętym w długi włos, początkowo jasnozielone, potem żółte do jasnobrązowych, po wyschnięciu rozchylające się i odstające od osi kłosa (co ułatwia wysypanie zarodników).

Gatunki podobne

Widłak goździsty różni się dłuższą szypułą, na której osadzone są zwykle dwa (rzadko jeden lub trzy) kłosy zarodnionośne; szypuła ma zwykle ponad 7 cm długości i jest dłuższa od samego kłosa; liście są nieco dłuższe (4–6 mm długości); pędy wznoszące się silniej rozgałęzione (3–6 razy) i mniej lub bardziej skośne.

Biologia i ekologia

Bylina o kłosach utrzymujących się przez zimę. Zarodniki uwalniane późnym latem i jesienią.

Gatunek zimno- i światłolubny, występuje na siedliskach świeżych i kwaśnych. Rośnie murawach, w lukach wśród zarośli i lasów, czasem na obrzeżach dróg. W Szkocji stwierdzony na wrzosowiskach z wrzosem zwyczajnym, kolcowidłakiem jałowcowatym i widliczem alpejskim. W Alpach rośnie w borówczyskach. Preferuje siedliska powyżej górnej granicy lasu o wystawie północnej, unika zaś wzniesień i grzbietów.

Gatunek wyróżnia się obecnością swoistego alkaloidu – acetylolikoklawiny z grupy likopodyny. Poza tym roślina ta zawiera inne alkaloidy z tej grupy znane u innych widłaków, takie jak: anhydrolikodolina, dihydrolikopodyna i deacetylofawcettyna.

Zmienność i mieszańce

Nie są znane mieszańce tego gatunku i innych widłaków, w tym z widłakiem goździstym.

Zagrożenie i ochrona

W latach 1946–2001 objęty był ochroną, bowiem wykaz roślin chronionych obejmował wszystkich przedstawicieli rodziny widłakowatych bez wyszczególniania gatunków. Od 2001 r. wprowadzono listę gatunków chronionych i widłak jednokłosowy na niej się nie znalazł. Jedyne znane polskie stanowisko znajduje się (lub znajdowało się) w Tatrzańskim Parku Narodowym. Siedliska gatunku chronione są jako siedliska przyrodnicze sieci Natura 2000.