Wielica zaczepka
| Peridea anceps | |||
| (Goeze, 1781) | |||
 Dorosły samiec | |||
 Gąsienica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
wielica zaczepka | ||
| Synonimy | |||
| |||
Wielica zaczepka[1], garbatka zaczepka[2] (Peridea anceps) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Palearktykę, od Półwyspu Iberyjskiego i Afryki Północnej po Rosyjski Daleki Wschód. Gąsienice żerują na dębach, rzadko na bukach i brzozach. Osobniki dorosłe są aktywne nocą.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1781 roku przez Johanna A.E. Goeze pod nazwą Phalaena anceps[3]. Później klasyfikowany była w rodzaju Notodonta[4]. Następnie wyznaczony został gatunkiem typowym rodzaju Peridea, wprowadzonego w 1819 roku przez Jamesa Francisa Stephensa[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Motyl o krępym ciele[4] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 50 do 68 mm[2]. Głowa jest zaopatrzona w niecałkowicie owłosione oczy złożone, krótkie głaszczki i uwstecznioną ssawkę, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Czułki osiągają ⅓ długości przedniego skrzydła i wykazują znaczny dymorfizm płciowy w budowie, będąc obustronnie grzebykowanymi u samca, zaś piłkowanymi lub ząbkowanymi u samicy. Owłosienie krótkiego i szerokiego tułowia jest gęste, ale nie formuje czuba pośrodku grzbietu. Skrzydło przedniej pary osiąga od 23 do 33 mm długości, ma wydłużony wierzchołek, skośną krawędź zewnętrzną i ząb na krawędzi tylnej[4]. Barwa tła tego skrzydła jest zielonkawoszara z oliwkowym odcieniem, zaś strzępiny szarobrązowa. Na jego wzór składa się szereg pociągłych, brunatnych plamek wzdłuż brzegu zewnętrznego, wąskie i ząbkowane przepaski tejże barwy oraz ciemnobrązowa żyłka poprzeczna w jasnym polu środkowym[4][2]. Dość małe, owalne skrzydło tylne ma tło białawe, żółtawobiałe lub szarobiałe z wyraźnie ciemniejszym, szarobrunatnym przodem[4][2], na którym to widnieje cienka, biaława linia[4]. Odnóża są silnie owłosione, te tylnej pary mają dwie pary ostróg na goleniach. Duży odwłok ma cylindryczny kształt i gęste, szarobrunatne owłosienie[4].
Jaja mają kształt półkulisty. Nie są przykrywane łuskami z odwłoka samicy. Są w większości brudnobiałe z nieprzezroczystym, opalizującym chorionem, z wiekiem ciemniejące. Powierzchnia chorionu podzielona jest wąskimi żeberkami na komórki o włóknistym dnie. Mikropylowa część powierzchni nie jest wyraźnie odgraniczona od części pozostałej, a na rozetkę mikropylową składa się od 14 do 16 komórek[5].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Owad ten zasiedla lasy liściaste i mieszane oraz parki, zawsze z udziałem drzewostanów dębowych[2][1][6]. Gąsienice są foliofagami żerującymi na liściach dębów, a rzadko buków i brzóz[2][3]. Preferują niskie drzewka[2]. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu i są aktywne nocą. Przylatują do sztucznych źródeł światła[4].
Motyle latają od końca kwietnia do maja. Okres żerowania gąsienic trwa od maja do sierpnia. Wyrośnięta gąsienica schodzi na glebę i tam konstruuje oprzęd, w którym następuje przepoczwarczenie. Zimowanie w stadium poczwarki może się odbywać dwukrotnie[2][1].
Gatunek palearktyczny[3]. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Macedonii Północnej oraz europejskich części Rosji i Turcji[7]. Poza tym podawany jest z Afryki Północnej, Azji Mniejszej, Zakaukazia, Syberii i Dalekiego Wschodu Rosji[3][4]. W Polsce spotykany jest stosunkowo rzadko[1], ale na terenie całego kraju[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d J. Heintze: Motyle Polski (wyd. II). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990.
- ↑ a b c d e f g h Krzysztof Jonko: Peridea anceps (Goeze, 1781). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2020-12-14].
- ↑ a b c d e Markku Savela: Peridea Stephens, 1828. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2020-12-11].
- ↑ a b c d e f g h i Edward Sołtys: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 47-50. Notodontidae, Thaumetopoeidae, Thyatriridae, Drepanidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1965.
- ↑ I.V. Dolinskaya. Key to the Species of Ukrainian Notodontid Moths (Lepidoptera, Notodontidae) on the Egg Characters. „Vestnik zoologii”. 50 (6), s. 517–532, 2016. DOI: 10.1515/vzoo-2016-0059.
- ↑ a b P. Pawlikiewicz, K. Pabis. Nowe dane o występowaniu garbatek (Lepidoptera: Notodontidae) w Polsce Środkowej. „Wiadomości Entomologiczne”. 29 (4), s. 283-287, 2010.
- ↑ Peridea Stephens, 1828. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2020-12-14].