Przejdź do zawartości

Wikipedia:Propozycje do Dobrych Artykułów/Nowa Marchia

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Nowa Marchia[edytuj | edytuj kod]

Dyskusja zakończona
Rozpoczęcie: 24 stycznia 2010 18:38:31 Zakończenie: 7 lutego 2010 18:38:31
Wynik: Przyznano

Artykuł syntetyzujący wiedzę na temat historycznej prowincji Marchii Brandenburskiej, dziś w większości w granicach Polski. W polskiej literaturze brak przede wszystkim całościowego kompleksowego opracowania tematu oraz ośrodka sprawującego instytucjonalną opiekę nad badaniami tego regionu. Istniejąca literatura odnosi się głównie do średniowiecza, brak polskich pozycji dotyczących czasów późniejszych (jedynie wybiórczo w ramach historii Pomorza, Brandenburgii, Prus czy poszczególnych miast regionu). Wyjaśnione zostało samo pojęcie Nowa Marchia, rozumiane niejednoznacznie w literaturze, przedstawione zostały poza historią polityczną również stosunki społeczno-gospodarcze (wieś i rolnictwo, rozwój miast i przemysłu), a także obecny stan zachowania krajobrazu kulturowego. Andrzej Gondek (dyskusja) 18:38, 24 sty 2010 (CET)

  • Głosy za:
  1.  Za Artykuł długi i rozbudowany. Jestem za. Jan Jabłoński (dyskusja) 18:40, 24 sty 2010 (CET)
  2.  Za Yusek (dyskusja) 19:36, 24 sty 2010 (CET) z drobną uwagą
  3.  Za Kobrabones (dyskusja) 20:30, 24 sty 2010 (CET) Super! Ja bym zgłosił od razu do medalu! :-)
  4.  Za Farary (dyskusja) 21:01, 24 sty 2010 (CET)
  5. Gratuluję  Za Kargul1965 dyskusja 20:56, 27 sty 2010 (CET) (teraz jest to bardziej czytelne)
  6.  Za Kenraiz (dyskusja) 23:53, 28 sty 2010 (CET)
  7.  Za Lahcim pytaj (?) 21:12, 29 sty 2010 (CET)
  8.  Za Tomski (dyskusja) 18:20, 30 sty 2010 (CET)
     Za Cyberboy dyskusja04:56, 4 lut 2010 (CET) - niedostateczna liczba edycji Kenraiz (dyskusja) 13:23, 4 lut 2010 (CET)
  9. Bacus15 • dyskusja 15:49, 6 lut 2010 (CET)
  • Głosy przeciw:
  • Dyskusja:

powiaty ziemskie mają nazwy przymiotnikowe.Yusek (dyskusja) 19:36, 24 sty 2010 (CET)

Poprawiłem, Andrzej Gondek (dyskusja) 18:48, 31 sty 2010 (CET)
  • Piękne hasło. Mała wątpliwość: Czy na pewno można napisać od razu w pierwszym zdaniu, że to prowincja "powstała powstała w wyniku ekspansji (...) na ziemie polskie"? M.in. z dalszej treści wynika, że murgrabiowie zajmowali ziemie przygraniczne książąt pomorskich, wielkopolskich i śląskich, przede wszystkim kosztem tych pierwszych. Ziemie Księstwa Pomorskiego tymczasem tylko przejściowo i przemijająco trafiały pod bezpośrednią zależność Polski. To były ziemie Słowian (Pomorzan), ale broniących swej niezależności przed Polakami. Kenraiz (dyskusja) 20:36, 24 sty 2010 (CET)
    • Zmieniłem definicję na: "prowincja Marchii Brandenburskiej, powstała w wyniku ekspansji margrabiów z domu askańskiego w XIII i XIV w. na ziemie pogranicza zachodniopomorsko-wielkopolskiego". Szczegółowe objaśnienie zawarłem w odpowiedzi do Drobne merytoryczne poniżej. Andrzej Gondek (dyskusja) 01:44, 28 sty 2010 (CET)
  • Kolejne pytanie. Czemu w sekcji "Nabytki terytorialne" jest zdanie "Dokładny przebieg walk o władanie na terytorium między Wartą a Odrą nie jest znany"? Skąd założenie, że toczono walki? Z tego co dalej jest opisane wynika, że murgrabiowie przejmowali ziemie w wyniku nabywania, przyjmowania, układy małżeńskie etc. Jedyny opisany konflikt zbrojny akurat nie przyniósł nabytków terytorialnych, a powstrzymał ekspansję Marchii. Kenraiz (dyskusja) 20:47, 24 sty 2010 (CET)
    • Twierdzenie to zaczerpnąłem z pozycji: Wiktor Fenrych, Nowa Marchia w dziejach politycznych Polski w XIII i w XIV wieku, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, 1959, s. 23-24. Opiera się ono na tym, że nie ma źródeł, które przekazałyby dokładny zasięg nabytków brandenburskich na prawym brzegu Odry zaraz po r. 1250. Jako opanowanie ziemi cedyńskiej i chojeńskiej (bez posiadłości biskupów brandenburskich) przyjmuje się lata 1252-1253, choć Fenrych podaje "jeszcze prawdopodobnie w 1250 r." To samo dotyczy posuwania się wzdłuż Warty-Noteci i zajęcia okolic Gorzowa - nastąpiło to najpóźniej w 1257 r. (lokacja miasta), ale przyjmuje się również w literaturze "przypuszczenie, znajdujące pewne oparcie w źródłach, że panowanie brandenburskie już w r. 1255 mogło sięgać po Drawę" (1. - nie podałem tego w artykule, gdyż nie odnalazłem tych informacji w przeczytanych przeze mnie pozycjach książkowych). Co do sposobu przejęcia tych ziem - faktycznie nie znalazłem żadnych szczegółów odnośnie walk (jak wyżej - zapewne z powodu braku źródeł z tego okresu) poza stwierdzeniem, że Barnim I był "wypierany" z ziemi kinieckiej i dawnej kasztelani cedyńskiej, a książę wielkopolski z ziemi kostrzyńskiej (Fenrych, Rymar). Zmieniłem więc treść artykułu w rozdziale Nabytki terytorialne na: "Do obszarów przejętych od księcia [chodzi o Rogatkę - przypis AG] należały również ziemie kostrzyńska i kiniecka (bez posiadłości chwarszczańskich templariuszy), co stało się wkrótce podstawą do wypierania z nich Wielkopolan i Pomorzan. W latach 1252-1253 rycerstwo marchijskie opanowało także należącą do Barnima I dawną kasztelanię cedyńską, jako że wchodziła ona wcześniej w krąg polityczny Ziemi Lubuskiej." I na koniec mała uwaga - "murgrabia" i "margrabia" to dwa różne pojęcia ;-)) Andrzej Gondek (dyskusja) 01:44, 28 sty 2010 (CET)

Drobne merytoryczne

  • Połowa ziemii lubuskiej została odstąpiona 20 kwietnia 1249 r. - arcybiskupowi magdeburskiemu przez księcia Bolesława II Rogatkę. W związku z tym, że abp magdeburski nie udzielił pomocy Bolesławowi w walkach z Henrykiem III Białym - Rogatka wszedł w porozumienie z margrabiami brandenburskimi Ottonem i Janem i odsprzedał im drugą połowę ziemi lubuskiej (1249-1250). Wprawdzie były to ziemie polskie, jednak to nie było zamiarem brandenburczyków - jak wskazujesz - ekspansja na ziemie polskie. Trudno jest określić i porównać ekspansję z odstąpieniem i sprzedażą. To są zgoła dwie różne rzeczy.
    • Na początku wyjaśnijmy znaczenie słowa "ekspansja" - jest to "przestrzenne rozprzestrzenianie się, ogarnianie nowych obszarów" (Słownik Wyrazów Obcych Wydawnictwa Europa, 2001); w naukach społecznych "ekspansja terytorialna (geograficzna)" oznacza "zdobywanie nowych obszarów pierwotnie nie należących do danej grupy". Ekspansja na pożądane terytorium może zatem nastąpić jako efekt zaboru ziem (wówczas mamy do czynienia z "agresją"), ale także ich zakupu, zamiany na inne zbędne, bądź uzyskania w zamian za świadczenie - w przypadku ziemi lubuskiej, margrabiowie przejęli terytorium lenne Bolesława Rogatki w 1250 r. w zamian za pomoc militarną. Kwestia odsprzedaży jest dyskusyjna, odrzucił ją m.in. prof. Gerard Labuda (por. Zajęcie Ziemi Lubuskiej przez margrabiów brandenburskich w połowie XIII wieku, Sląski Kwartalnik Historyczny "Sobótka" 1973, nr 3, s. 317). Ziemia lubuska w kontekście przejęcia jej przez brandenburczyków określana jest za autorem żywota św. Jadwigi (Monumenta Poloniae Historica, t. IV, s. 570) jako "clavem terrae" - klucz do ziem polskich (por. np. Edward Rymar, Klucz do ziem polskich: czyli dzieje Ziemi Lubuskiej aż po utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich, Gorzów 2007). Zbigniew Wielgosz pisze wręcz: "Utrata tej pogranicznej kasztelani (...) dokonana przy udziale margrabiów Jana I i Ottona III była fragmentem szerszego programu rozerwania jedności politycznej i geograficznej ziem nadodrzańskich na trwale zespolonych z Macierzą pod berłem Piastów" (Nowa Marchia w historiografii..., Poznań 1980, s. 25). Pomijając wydźwięk cytatu, margrabiowie faktycznie egzekwowali z żelazną konsekwencją swoje prawa potwierdzone aktem raweńskim z 1231 r., który dotyczył całego księstwa pomorskiego z granicach z X-XII w. między Wisłą a Odrą, Bałtykiem i Notecią - ich celem nie była ekspansja na ziemie stricte polskie, ale pozyskanie całego Pomorza. Zajęcie ziemi lubuskiej i odcięcie w ten sposób Pomorza Zachodniego od Śląska było etapem w realizacji tego planu, w swej metodzie zgodnym zresztą z tym, co stosowali podczas podbojów na zachód od Odry w XII i początkach XIII w. - uderzali w obszary pograniczne, na linie podziałów międzyplemiennych i międzydzielnicowych, aby po oskrzydleniu przeciwnika następnie przejść w głąb jego terytorium. Podobną technikę zastosowali oddzielając Pomorze Zachodnie od Wielkopolski, posuwając się najpierw w strefie pogranicznej na północ od dolnej Warty-Noteci po Gwdę. Reasumując, zmienię treść definicji hasła w pierwszym akapicie na: "(...) prowincja Marchii Brandenburskiej, powstała w wyniku ekspansji margrabiów z domu askańskiego w XIII i XIV w. na ziemie pogranicza zachodniopomorsko-wielkopolskiego. W tym okresie jej granicę na południu określała linia (...)". Pozdrawiam, Andrzej Gondek (dyskusja) 20:32, 27 sty 2010 (CET)
      O ile istnieją kwestie dyskusyjne należy je przedstawić, a słowa o wieloznacznym znaczeniu bardziej uściślić. Pozdrawiam Kargul1965 dyskusja 21:03, 27 sty 2010 (CET)
      Dodałem podrozdział "Metody przejmowania terytoriów" do rozdziału "Ekspansja brandenburska na wschód" z objaśnieniem dlaczego lepiej używać określenia "ekspansja" zamiast "agresja" w stosunku do poczynań margrabiów na wschód od Odry. Co do samego znaczenia słowa "ekspansja", to zakładam, że czytelnik sięgnie po słownik języka polskiego czy wyrazów obcych w razie wątpliwości (niestety, w Wikisłowniku nie ma tego słowa). Andrzej Gondek (dyskusja) 23:10, 27 sty 2010 (CET)
      Teraz wszystko jest przejrzyste i zrozumiałe. Dzięki i sorki za czepialstwo. Pozdrawiam Kargul1965 dyskusja 02:48, 28 sty 2010 (CET)
  • Dziwię się zawartemu zdaniu cyt."Dokładny przebieg walk o władanie na terytorium między Wartą a Odrą nie jest znany". Historiografia podaje ten przebieg. W 1253 Brandenburczycy podbili ziemie kościerzyńską, Cedynię i Chyniec, umacniając swe zdobycze w wojnie z Barnimem, księciem pomorskim w 1255 r. Brandenburczycy posuwali się dalej wzdłuż Warty do okolic Santoka, gdzie źródła już mówią, że naprzeciw temu grodowi postawili gród Landsberg (Gorzów Wlkp) w 1257 r.
  • W dalszej części napisałeś cyt. "terytorium posagowe w postaci kasztelani santockiej, z wyłączeniem samego grodu, zajęli najpóźniej w 1257 r. Otóż nie jest to prawdą. Dopiero w 1269 Otton uderzył na Międzyrzecz. Zdołał spalić jedynie podgrodzie nie zdobywając zamku. Książę Bolesław Pobożny w odpowiedzi dokonał wyprawy na zamek w Sulęcinie. Otton widząc, że nie zdoła posunąć się w tym kierunku - skierował swoje rycerstwo w stronę na północ i dopiero zajął tam część ziemi kasztelanii santockiej i sam zamek Santok (1269) a w rok później czyli w 1270 - zamek Drzeń. Santok został odzyskany przez Polaków w 1278 (Bolesław Pobożny). Dane te znajdziesz m.in. w R. Grodecki, S. Zachorowski, J. Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, Kraków 1995, T. I, ss. 311-317. i w dalszych publikacjach. Pozdrawiam Kargul1965 dyskusja 02:39, 25 sty 2010 (CET)
    • Z lektury powyższego komentarza wnioskuje, że najpierw objaśnić należy jakie terytorium stanowiło posag córki Przemysła I, Konstancji. Rocznik kapituły poznańskiej (cap. 118, s. 51) podaje terra ultra Drdzen quam ...Przemisl tradiderat marchioni domino Conrado ..., czyli ziemie "poza Drzeniem" aż po bliżej nieokreślone (wówczas płynne) granice z księstwem pomorskim Barnima I. Kronika wielkopolska ujęła ów posag jako kasztelanię santocką bez samego grodu Santok (cui castellaniam Santhocensem pro dote eiusdem oblegavil, sed non ipsum castrum), zatem odnosi się do części prawobrzeżnej, północnej. Kronika brandenburska (Chronica Marchionum Brandenburgensium, hrsg. G. Sello, Forschungen f. Brandenburgische u. Preussische Geschichte, 1, 1881, s. 123) pisze bardziej ogólnikowo, tj. "wielka połać ziemi poza Wartą" (magna parte terre iuxta Wertam). Reasumując, terytorium posagowe stanowiły ziemie kasztelani santockiej w części prawobrzeżnej, północnej. Wymienione przez Ciebie miasta znajdują się w części lewobrzeżnej, południowej i nie stanowiły terytorium posagowego. Prof. Edward Rymar w Studia i materiały z dziejów Nowej Marchii i Gorzowa, s. 20-21 podaje: "Margrabiowie najwyraźniej zaraz po zawarciu układu małżeńskiego [chodzi o zlecenie przez papieża Aleksandra IV 19 grudnia 1254 r. biskupowi brandenburskiemu udzielenia dyspensy na małżeństwo Konstancji z Konradem - przypis AG], najpóźniej latem 1257 r. obejmowali teren ten w posiadanie, czego dowodzi lokacja miasta Gorzowa 2 lipca tegoż roku. Na nich przeszły wszystkie wielkopolskie obszary na północ od Warty-Noteci i na zachód od Drawy, tj. ziemie kostrzyńska, późniejsze gorzowska, myśliborska, pełczycka, choszczeńska, strzelecka." Co do walk o Santok i Drezdenko, toczonych od 1265 r. - margrabiowie najwyraźniej traktowali te zamki jako integralne części terytorium pomorskiego (Ibidem, s. 21), o zajęcie którego starali się ustawicznie na podstawie aktu raweńskiego z 1231 r. (por. rozdział Podstawy Prawne w artykule Nowa Marchia). Poprawiłem zatem stosowny akapit w artykule na "Dla zabezpieczenia nabytków przed ewentualnymi roszczeniami ze strony książąt wielkopolskich, podjęli w latach 1254-55 układy małżeńskie pro pace reformanda, których wynikiem było małżeństwo margrabiego Konrada z Konstancją, córką Przemysła I. Na margrabiów przeszły wówczas prawa do prawobrzeżnej (północnej) części kasztelani santockiej, z wyłączeniem samego grodu, czyli do wielkopolskich obszarów na północ od Warty-Noteci i na zachód od Drawy - ziemi kostrzyńskiej, późniejszych gorzowskiej, myśliborskiej, pełczyckiej, choszczeńskiej oraz strzeleckiej. Choć ślub odbył się w 1260 r., brandenburczycy rozpoczęli zajmować terytorium posagowe najpóźniej w 1257 r., o czym świadczy lokacja Gorzowa w tym roku" - nie powinno już budzić kontrowersji. Pozdrawiam, Andrzej Gondek (dyskusja) 18:31, 27 sty 2010 (CET)
      Pięknie to opisałeś. Teraz to jest bardzo przejrzyste. Gratuluję artu. Pozdrawiam Kargul1965 dyskusja 20:56, 27 sty 2010 (CET)
  • Od 1368 r. margrabia Otto V wszedł w konflikt z cesarzem Karolem IV oraz książętami szczecińskimi, wobec których wystąpił zbrojnie w 1369 r. Zabiegi Ottona V o poparcie Kazimierza Wielkiego i sprzymierzonych z nim książąt wołogoskich skutkowały dobrowolnym odstąpieniem Polsce Drahimia i Czaplinka (13 lutego 1368 r.); Polacy przy tej okazji - również zdaje się z przyzwoleniem margrabiego - zajęli okręg Wałcza (najpóźniej 10 maja 1368 r.). Z jakiego źródła/źródeł to pochodzi? Chodzi zwłaszcza o datę 13 II. Blaise Niepascal 20:41, 5 lut 2010 (CET)
Źródła:
1). Wiktor Fenrych, Nowa Marchia w dziejach politycznych Polski w XIII i w XIV wieku, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, 1959, strona 72 (cytat: "Otto V, spodziewając się zrekompensować sobie tę stratę na innym odcinku granicy, odstąpił królowi polskiemu dobrowolnie Drahim i Czaplinek (13 II 1368 r.). Przy tej okazji - również chyba za przyzwoleniem margrabiego - opanowali Polacy okręg Wałcza (najpóźniej 10 maja 1368 r.)"), z oznaczeniem, że źródłem pierwotnym jest S. Nowogrodzki, Pomorze Zachodnie a Polska w latach 1323-1370 (Między Luksemburgami, Wittelsbachami a Polską), Rocznik Gdański, R. 9/10 (1935-1936), strony 63 i następne.
2). Jerzy Strzelczyk, Brandenburgia, Książka i Wiedza, Warszawa 1975, strona 174; cytat: "Kazimierzowi Wielkiemu odstąpił dobrowolnie Drahim i Czaplinek (13 II 1368 r.) i nie sprzeciwiał się, gdy Polacy zajęli jeszcze dodatkowo Wałcz (najpóźniej na początku maja)".
3). W dziele Historia Pomorza pod red. Gerarda Labudy, tom I część 2, strona 224, autor rozdziału Benedykt Zientara w przypisie podaje: "Datę opanowania ziemi wałeckiej (wbrew przyjmowanej dawnej dacie - 1364) ustalił poprawnie S. Nowogrodzki, Między Luksemburgami..., s. 61 i n.; zob. także A. Czacharowski, Społeczne i polityczne siły, s. 172 i n., oraz tenże, Santok i Drezdenko w drugiej połowie XIV w., Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 20 Historia, z .2 (1966), s. 107 i n." Andrzej Gondek (dyskusja) 21:39, 5 lut 2010 (CET)
Ok, a propos Santoka i Drezdenka czemu nie ma wzmianki o zmianach przynależności w 1365 i 1370? Blaise Niepascal 18:35, 7 lut 2010 (CET)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Propozycje_do_Dobrych_Artykułów/Nowa_Marchia&oldid=73596954”