Wikiprojekt:GLAM/WikiPlaton/Artykuły/Dobro (Platon)

Wizja Empireum z Boskiej Komedii Dantego inspirowana platońską wizją idei dobra. Rycina autorstwa Gustave Doré (1892).

W centrum metafizyki Platona sytuuje się idea dobra, najwyższa zasada, której pochodną są wszystkie pozostałe idee. Etyczna interpretacja idei dobra, choć najpowszechniejsza, nie jest jednak jedyna. Nie sposób bowiem nauczać o idei dobra w sposób dogmatyczny, poprzez podanie jej słownej definicji. Można ją poznać poprzez „naśladowanie boga”, który jest dobry, co dokonuje się na drodze dialektyki.

„Dopiero przemierzenie drogi prowadzącej przez nie wszystkie, wspinanie się w górę i schodzenie na dół poprzez poszczególne stopnie, mozolnie rodzi wiedzę tego, co dobre z natury, w tym, kto jest dobry z natury”.

Idea dobra jest epekeina tes ousias, tzn. „ponad wszelką istotą”, „ponad/poza byciem/bytem”. Hans Joachim Krämer interpretuje ideę dobra transcendentalnie. Interpretacja ta została zakwestionowana przez Matthiasa Baltesa na rzecz interpretacji immanentystycznej. Wedle Paula Natorpa epekeina oznacza „jedność pierwotnego żyjącego (...) całość duszy (...) pierwotnie bytujący agathon (...) który jednostkowa dusza musi uznać za swą ostateczną podstawę”.

Jak napisał sam Platon, „dobro to jest coś, co się (...) mieni różnymi barwami, coś różnorakiego”. Dobro jest „trudne do ujrzenia” (mogis orasthai).

„Przedmiotom poznania nie tylko poznawalność dzięki Dobru przysługuje, ale również istnienie, oraz istota ich od niego pochodzi, chociaż Dobro to nie jest istotą, tylko coś ponad wszelką istotę, coś wyższego i mocniejszego o wiele”.

„Na szczycie świata myśli świeci idea Dobra i bardzo trudno ją dojrzeć, ale kto ją dojrzy, ten wymiarkuje, że ona jest dla wszystkiego przyczyną wszystkiego (…), w świecie widzialnym pochodzi od niej światło (…), w świecie myśli ona panuje i rodzi prawdę (…), musi ją dojrzeć ten, który ma postępować rozumnie w życiu prywatnym lub publicznym”.

Idea dobra jest zazwyczaj pojmowana w kategoriach moralnych, jednak zdaniem Martina Heideggera taka wykładnia idei dobra jest myląca i zasłania jego pierwotną, źródłową, absolutną istotę:

„wykładnia ta obca jest dla myślenia greckiego, chociaż platońska wykładnia to agathon jako idei dała asumpt do myślenia dobra w sposób moralny i w końcu do sklasyfikowania go jako pewnej wartości”.

Przykładem pierwotnego greckiego pozamoralnego myślenia o dobru jest filozofia Heraklita, wedle którego dobro rozumiane źródłowo, tzn. boskie, nie jest według przeciwstawione złu – inaczej niż dobro postrzegane z ludzkiej perspektywy:

Dla boga jest wszystko piękne i dobre i słuszne; tylko ludzie mniemają, że jedno jest słuszne, inne niesłuszne.

Heraklit posuwa się wręcz do stwierdzenia, że "Dobre i złe to jedno i to samo", co współcześnie podejmuje Heidegger:

„Mówimy dobro, a myślimy dobre w rozumieniu moralności chrześcijańskiej: poczciwe, porządne, zgodne z zasadami i prawem. Ale po grecku, i jeszcze w rozumieniu platońskim, agathon oznacza (...) umożliwianie bytowi jako takiemu uobecniania się ku nieskrytości”.

„Tak jak aletheia (prawda) uległa degradacji w verum i certum, podobny proces upadku dotyczy agathon (dobra) i trwa aż do czasów dzisiejszych”.

Myśl tę podjął Heidegger, twierdząc, że źródłowo rozumiane dobro „dopełnia wszystko (...), obejmuje wszystko, co jest, jako będące (...), stanowi podstawowy wyznacznik wszelkiego porządku (...), jest zaraniem, zasadą, zaczynem wszystkiego (…), przekracza zarówno byt, jak i jego bycie”. Heidegger dodaje:

„problem agathon jest tylko zwieńczeniem centralnego i konkretnego pytania o podstawową możliwość egzystencji jestestwa w polis (...) agathon jest (...) potęgą, która włada możliwością prawdy, rozumienia, a nawet bycia, i to w jedności, wszystkimi trzema naraz (...). Nie przypadkiem agathon jest treściowo nieokreślone, tak iż wszelkie próby jego zdefiniowania i interpretacji muszą się kończyć niepowodzeniem. Wyjaśnienia racjonalistyczne zawodzą tu tak samo jak irracjonalistyczna ucieczka w tajemnicę”.

Giovanni Reale, interpretator Platona, utożsamiał platońskie dobro z jednym. Jedno, jak wykazuje Platon w Parmenidesie, jest zarazem immanentne, jak i transcendentne, ostatecznie wymykając się jakiemukolwiek jednoznacznemu określeniu. Dlatego, jak twierdzi Jan Patočka, idea ta „nie może być przedmiotem kontemplacji, ponieważ w ogóle nie jest przedmiotem”, a filozofia nie przekazuje jej bezpośrednio „w postaci wiedzy przedmiotowej dostępnej w świecie, którą zawsze można wskazać i przekazać dalej”, lecz tylko za pośrednictwem dialektycznego doprowadzenia, obrazowo ukazanego przez Platona za pomocą alegorii jaskini w ks. VII Państwa.

Dobro przed Platonem

1. Greckie_idee_filozoficzne/ἀγαθόν
2. Pacewicz, Koncepcja Dobra w filozofii przedplatońskiej
3. handout do wykładu Bizonia

Metafory Dobra u Platona

Jaskinia

jaskinia jako obraz psyche (por. Aryst., De Anima; dobro jako Nous); interpr. Heideggera (art. w Kronosie); interpr. Irigaray (wzmiankowana przez Baracchi) -- jaskinia jako łono; wyjście ku słońcu/dobru jako wyzwolenie/oswobodzenie/odrodzenie

Słońce

1. słońce = nous (rozum, intelekt, duch [Hegel/Brentano], bóg); cf. De Anima III i Eth. Nic. VI
2. Apollo: solarność; a-pollon (etymologia w Kratylosie); por. Burkert, Greek Religion
3. Apollo what a daimonic excess (motto u Baracchi)
4. Kazimierz Pawłowski, Platońska analogia Dobro-Słońce w aspekcie epistemologicznym

Lot duszy (Szał)

Fajdros (Jakub Stec), Fedon (Kamila Kolebacz); por. Culianu, Psychanodia, Out of this World: Otherwordly Journeys, Grof, Beyond Death, Gates of Conscousness

Eros

trójkąt rodzinny (ojciec, matka, syn); Dobro jako Ojciec; cytat z Waltera Patera; Epigramy (Sabina Krauze)

Mit Era

obraz kuli / merkaba (Baracchi, Brann)

Odcinek

miejsce na odcinku (Brann); interpretacja Baracchi (zwijanie odcinka; uroboros)

Rzecz sama

List VII: Szczeble wiedzy; Agamben, Rzecz sama

- Fragment, w którym Platon odnosi się do tego, co stanowi przedmiot "najpoważniejszych" jego rozwazań (341c).

- Przedmiot ten "nie daje się ująć w słowa, tak jak wiadomości z zakresu innych nauk"; zamiast tego wymaga "długotrwałego obcowania", "zżycia się". (341c)

- Metoda, za pomocą której można dojść do poznania tego przedmiotu (od 342a do 344e).

- Przedmiot (ta pragma auto): w interpretacji Agambena (która opiera się na pewnej korekturze tekstu oryginalnego) jest to sam przedmiot poznania, ten przedmiot, który chcemy poznać.

- Przedstawienia/ujawnienia przedmiotu (rzeczy samej): (1) nazwa, (2) definicja/określenie, (3) wizerunek/obraz, (4) wiedza - zależności pomiędzy nimi i ich umowny charakter.

- Ostatnie przedstawienie/ujawnienie: rzecz sama.

Wykład Platona O Dobru

Konrad Gaiser, Plato's Enigmatic Lecture 'On the Good’ (Rafał Katamay)

Dobro w dialogach Platona

Galewicz, Fenomenologia Dobra w dialogach Platona

Dialogi sokratejskie

Janusz Kucharczyk

Alkibiades I

Piotr Prokopowicz

Protagoras

Michał Krzykawski

Obrona Sokratesa

Adrian Habura

Laches

Małgorzata Klimczyk

Menon

Antoni Ładziński

Gorgiasz

Krzysztof Cierlikowski

Fajdros

Janusz Kucharczyk

Teajtet

Łukasz Perlikowski

Fedon

Kamila Kolebacz

Wśród interpretatorów Fedona panuje przekonanie, że właściwym tematem dialogu nie jest kwestia nieśmiertelności duszy, lecz teoria idei, co szczególnie podkreśla Paul Natorp[1]. „… A tej siły, dzięki której wszystko to tak leży, jak najlepiej można było te rzeczy ułożyć – tej ani nie szukają, ani nie przypuszczają, żeby w tym była jakaś dziwna moc duchowa. Zdaje im się, że wynajdą na to kiedyś mocniejszego Atlasa niż ten i bardziej nieśmiertelnego, który lepiej wszystko w garści trzymać potrafi, a Dobro, które to wszystko wiązać powinno, mają za nic”[2]. Słowa te wypowiada zawiedziony poglądami Anaksagorasa Sokrates. W koncepcji umysłu kosmicznego (nous) pokładał nadzieję na odnalezienie przyczyny „powstawania i ginięcia”. Prędko jednak zorientował się, że wnioskowanie jakim dysponował pitagorejczyk nie było oparte na prawach rozumu. Sokrates porzucił tę koncepcję i podjął „wtóre żeglowanie”, czyli samodzielną i krytyczną drogę w poszukiwaniu prawdziwych podstaw wiedzy („przyczyny”). Sokrates postanawia „uciec do słów i w nich rozpatrywać prawdę tego, co istnieje”[3]. Oparta na logosie metoda polega na formułowaniu „najmocniejszych twierdzeń” (hypothesis), które znajdują się u podstaw badania[4]. Dyskusja poprzedzająca ostatni dowód na nieśmiertelność duszy stanowi rozwinięcie stosowania tej metody.

---

[1] P. Natorp, Plato’s Theory of Ideas. An Introduction to Idealism, Academia Verlag-Sankt Augustin 2004.

[2] Platon, Fedon, 99c.

[3] Platon, Fedon, 99e.

[4] W. Tatarkiewicz, Spór o Platona, Przegląd Filozoficzny (2), 1911, s. 351.

Uczta

Andrzej Serafin

Państwo

Antoni Ładziński, Gabriela Legutko, Magda Mateja-Furmanik, Michał Krzykawski, Janusz Kucharczyk

ks. II

— A prawda, że bóg jest dobry i tak też trzeba mówić? — No pewnie. [...] — Zatem dobro nie jest przyczyną wszystkiego, tylko jest przyczyną stanów dobrych, a złych stanów rzeczy ono przyczyną nie jest. — Ze wszech miar — powiada. — Zatem i bóg, skoro jest dobry, nie może być przyczyną wszystkiego, jak mówią szerokie koła, tylko niewielu rzeczy ludziom jest przyczyną, a wielu rzeczom nie jest winien. Bo mamy znacznie mniej rzeczy dobrych niż złych. I dobrych rzeczy nikomu innemu nie zawdzięczamy, a dla złych trzeba szukać jakichś innych przyczyn — tylko nie boga. — Zdaje mi się — powiada — że świętą prawdę mówisz.

Parmenides

Rafał Katamay

Sofista

Jakub Stec; "The Sophist is an account of the indeterminate dyad as being the central form of all philosophical analysis" [Seth Benardete, Encounters..., s. 142]

Fileb

Karolina Filipczak, Michał Krzykawski, Magda Mateja-Furmanik;

Timajos

Bartosz Woźniak, Michał Krzykawski

Prawa

Maria Roeske

Epinomis

Jan Rostworowski

Dobro w Definicjach Platona

1. Ἀγαθὸν τὸ αὑτοῦ ἕνεκεν. Dobro: to, co samo jest tym, dla czego [cokolwiek się czyni; por. hou heneka u Arystotelesa].
2. Ἀγαθὸν τὸ αἴτιον σωτηρίας τοῖς οὖσιν· τὸ αἴτιον παντὸς τοῦ πρὸς αὑτό, ἀφ' οὗ συμβαίνει ἃ χρὴ αἱρεῖσθαι. Dobro: to, co służy zachowaniu bytów; przyczyna wszystkiego, co bywa celem; to, od czego zależy, że wybiera się rzeczy, które trzeba.
3. Ἀγαθὸς ἄνθρωπος ὁ τοιοῦτος οἷος ἀνθρώπῳ τἀγαθὰ ἐπιτελεῖν. Dobry: ten, kto zdolny jest urzeczywistnić dobro na miarę ludzką.

Dobro w listach Platona

Marek Sławiński

Wyraz "dobro" (ἀγαθός) występuje w w kilku różnych znaczeniach i kontekstach (cytaty polskie za tłumaczeniem M. Maykowskiej):

A. na określenie pozytywnie wartościowanego lub korzystnego stanu rzeczy, np.:

1. εἰ γὰρ ἦρχον ἐγὼ οὕτω τῶν τε ἄλλων καὶ σοῦ καὶ Δίωνος, πλείω ἂν ἦν ἡμῖν τε πᾶσιν ἀγαθὰ τοῖς τε ἄλλοις Ἕλλησιν, ὡς ἐγώ φημι - Gdybym bowiem posiadał wpływ tak na innych, jak przede wszystkim na ciebie i na Diona, większe stąd by wynikły korzyści, jak sądzę, i dla nas wszystkich i dla pozostałych Greków (List drugi, 310c).
2. ἐμοὶ φαίνεται θεῶν τις ὑμῖν τύχην ἀγαθήν - Wydaje mi się, że któryś z bogów (...) los Wam gotuje pomyślny (List szósty, 322c).
3. φήμην γὰρ ἀγαθὴν μαντεύομαι, καὶ φημὶ δὴ ταῦθ᾽ ἡμᾶς πάντ᾽ ἀγαθὰ ποιήσειν, ἂν θεὸς ἐθέλῃ - dobrą Wam wróżbę zwiastuję i przepowiadam, że wszystko to dobrze pójdzie, jeżeli Bóg pozwoli (List szósty, 323c).
4. πρῶτα δ᾽ ἦν ἃ τὸ πρῶτον ἐπεχειρήθη μετ᾽ αὐτοῦ Διονυσίου πραχθῆναι πᾶσιν κοινὰ ἀγαθά - Bo po raz pierwszy było to wtedy, gdy robiliśmy wysiłki, aby przy pomocy samego Dionizjosa uzyskać taki stan rzeczy, który byłby dobry dla wszystkich pospołu (List siódmy, 337d)
5. τοὺς δὲ φίλους ὡς πλεῖστα ἀγαθά - przyjaciołom zaś najwięcej dobra (List ósmy, 352d)

B. na określenie człowieka, cechy jego charakteru, cnoty etycznej, np.:

1. ἔδειξέν τε παράδειγμα οἷον χρὴ τὸν νομοθέτην καὶ βασιλέα τὸν ἀγαθὸν γίγνεσθαι - Stał się przykładem, jakim być winien dobry prawodawca i król (List siódmy, 332b).
2. τε καὶ ἀγαθοὺς καὶ ὀνομαστοὺς - dzielnych i zasłużonych (List siódmy, 337b).
3. σοφὸς ἀνὴρ καὶ ἀγαθὸς Λυκοῦργος - Likurg, mąż mądry i zacny (List ósmy, 354b).
4. ἀνὴρ καλός τε καὶ ἀγαθὸς ἐγγένηται μεγάλην δύναμιν ἔχων - mąż idealnie zacny i dzielny, rozporządzający wielką potęgą (List jedenasty, 359b).

C. w kontekstach wskazujących na coś ogólnego, abstrakcyjnego, np.:

1. ᾗ σὲ μάλιστα ἠπιστάμην ἐγὼ δυνάμενον ἀνθρώπους νέους ἐπὶ τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ δίκαια - wiedziałem, że mocen jesteś w najwyższym stopniu skłaniać młodych do tego, co dobre i sprawiedliwe (List siódmy, 328d)
2. οὐδὲν τῶν εἰς τὸν ἔπειτα καὶ εἰς τὸν παρόντα καιρὸν ἀγαθῶν καὶ δικαίων εἰδότα θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων - nie wiedzą zgoła, co na przyszłość i w chwili obecnej dobre jest i sprawiedliwe w dziedzinie spraw boskich i ludzkich (List siódmy, 334d).
3. ταὐτὸν δὴ περί τε εὐθέος ἅμα καὶ περιφεροῦς σχήματος καὶ χρόας, περί τε ἀγαθοῦ καὶ καλοῦ καὶ δικαίου, καὶ περὶ σώματος ἅπαντος σκευαστοῦ τε καὶ κατὰ φύσιν γεγονότος - To samo stosuje się również do figur prostych i okrągłych, do barwy, do tego, co dobrym nazywamy, pięknym czy sprawiedliwym, do wszelkiego przedmiotu będącego tworem ludzkiej ręki czy natury (List siódmy, 342d).

Dobro w naukach niepisanych Platona

Adam Rosłan, Rafał Katamay, Janusz Kucharczyk, Magdalena Mateja-Furmanik,

Dobro a inne idee platońskie

Prawda

dobro jako istota prawdy (dobro rodzi prawdę); aletheia wg Heideggera (wykładnia fenomenologiczna; dobro jako lethe; por. serce prawdy u Parmenidesa)

Piękno

wykład M. Bizonia; piękno jako chora (Baracchi); analogia Dobro-Piękno; problem relacji megista gene (transcendentalia convertuntur)

Jedno

1. interpretacje zdania agathon estin hen (m.in. u Brann, Gaisera; wykładnia w referacie Rafała Katamaya);
2. Reale, Toward a New Interpretation of Plato (rozdz. nt. tożsamości jedno-dobro, referowany na Ak. Plat. 2018 przez Marię Roeske);
3. Parmenides (Rafał Katamay)
4. Gadamer: Das Gute ist dann nicht mehr >das Eine<, sondern die einende Einheit. Es wird ausdrücklich an dem Ideal der Mischung und in drei Momenten erfaßt ... die einende Einheit;
5. DAS GUTE ALS EINHEIT ZUR AGATHON-SPEKULATION PLATONS von Wilhelm Perpeet
6. Artur Pacewicz, Między Dobrem a Jednością. Związek Dobra i Jedna w filozofii Platona, Starej Akademii i Arystotelesa

Rozum

w świecie myśli ona [= idea Dobra] panuje i rodzi prawdę i rozum (Resp. 517); ὁ γὰρ νοῦς ψυχῶν ἐστιν εὐεργέτης ἀνθρώπων· ἐργάζεται γὰρ αὐτ‹α›ῖς [εἰς] τὸ ἀγαθόν ... νόσος δὲ μεγάλη ψυχῆς ἀθεότης· ἐπεί τα‹ῖς τῶν ἀθέων› δόξα[ε]ις πάντα τὰ κακὰ ἐπακολουθεῖ, καὶ ἀγαθὸν οὐδέν. ἆρ ̓ οὖν ὁ νοῦς, ἀντιπράσσων αὐτῇ, τὸ ἀγαθὸν περιποιεῖται τῇ ψυχῇ (Corp. Herm. XII, 2 ff.).

Dialektyka

Olesiński, Poznanie Dobra jako zwieńczenie Platońskiej dialektyki

Matematyka

Whitehead, Matematyka a dobro (tekst referowany na Ak. Plat. 2018 przez Jakuba Węgreckiego); Baracchi, One Good: The Mathematics of Ethics

Polis

Szlezák, Idea dobra jako arche w „Politei” Platona (Janusz Kucharczyk); Gadamer, Polis a wiedza o dobru (Kamila Kolebacz)

W Państwie zagadnienie jedności duszy przedstawione jest paralelnie do problematyki jedności polis. Platon pokazuje, że prawdziwym mężem stanu może być odpowiednio przygotowany do tej roli strażnik-filozof. Funkcją strażników jest ochrona trwałości polis, stąd winni oni ćwiczyć się nie tylko w odwadze (cnocie), lecz również w zdolności do oceny zagrożeń państwa (wiedzy). Gadamer proponuje spojrzeć na formację strażników jak na figury logosu, symbolizujące niezbędny w sztuce dialektycznej wgląd (rozum) oraz niezłomność (odwagę), czyli umiejętność wystrzegania się błędów (trzymanie się reguł dialektyki)[1]. Zdaniem Gadamera, w wychowawczo-politycznym projekcie Platona kluczową rolę odgrywa VII księga Państwa (metafora jaskini). W kształceniu strażników najistotniejszy nie jest bowiem ani „przedmiot dyskusji”, ani „zawartość nauk matematycznych”, lecz zwrócenie duszy w kierunku Dobra („rzeczywistości noetycznej”)[2]. Uprzywilejowany status wiedzy o dobru Gadamer łączy z mocą uzasadniania (Państwo, VII 532D). Dobro jest zasadą procesu dialektycznego: „…dobro jest, tym, od czego zaczyna się zejście i wielość idei, które tworzą dziedzinę noetyczną”[3]. "Wiedza" o dobru jest także warunkiem cnoty: „Nasze postępowanie osiąga ostatecznie jedność, gdy nasze działania są podejmowane ze względu na „dobro”[4].

---

[1] H. G. Gadamer, Idea dobra w dyskusji między Platonem i Arystotelesem, tłum. Z. Nerczuk, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2002, s. 70.

[2] H. G. Gadamer, Idea dobra w dyskusji między Platonem i Arystotelesem, s. 71-72.

[3] H. G. Gadamer, Idea dobra w dyskusji między Platonem i Arystotelesem, s. 65.

[4] H. G. Gadamer, Idea dobra w dyskusji między Platonem i Arystotelesem, s. 48.

Physis

dobro a metafizyka (krytyka Heideggera); pojęcie physis we Wprowadzenia do metafizyki Heideggera a pojęcie Dobra w VI i VIII ks. Państwa

Chora

Baracchi, Measure, Excess, and the All: To Agathon in Plato; Sallis, cytaty z Chorology, Topographies; principia: stosunek Dobra do Diady (= Chory); Sofista jako dialog o Diadzie (= Chorze)

Zło

Wodziński, Agathon. O dobru "poza dobrem i złem"; por. wykład Damiana Mrugalskiego, uwagi nt. principiów u Brann i Szlezaka

Śmierc

Fedon (Kamila Kolebacz)

Przyjemnosć

Pacewicz, wykład; Pacewicz, Hedone: Koncepcja przyjemności w filozofii Platona

Sprawiedliwość

Państwo, ks. I; Gorgiasz; O sprawiedliwym (Gabriela Joanna Legutko); Assmann, Maat. Sprawiedliwość i nieśmiertelność w starożytnym Egipcie (Piotr Prokopowicz)

Prawo

wykład Artura Pacewicza; Jan Tokarski, Minos

Techne

Michał Krzykawski

Cnota

dialogi sokratejskie, pierwsze rozdz. Natorpa (teza, że arete = rzeczownikowa forma agathon); definiowalność i poznawalność cnoty, czy jest nauczalna, rozwiązanie aporii, anamneza; Charmides, czyli O umiarkowaniu; Alkibiades I — Piotr Prokopowicz; Protagoras — Michał Krzykawski; Laches — Małgorzata Klimczyk; Menon — Antoni Ładziński

Transcendencja Dobra

1. epekeina, transcendencja a transcendowanie (wychodzenie z jaskini i powracanie, dynamika ruchu, cykliczność?); Hans Joachim Krämer, Epekeina tes ousias. On Plato, Republic 509B (Łukasz Perlikowski); Matthias Baltes, Is the Idea of the Good in Plato’s Republic Beyond Being (Bartosz Roźniak); Rafael Ferber, Gregor Damschen, Is the Idea of the Good Beyond Being? (Adam Rosłan); Paul Friedländer, Beyond Being (Gabriela Joanna Legutko); Rafael Ferber, Le Bien de Platon et le problème de la transcendance
2. In a highly stimulating paper Matthias Baltes ("Is the Idea of the Good in Plato's Republic Beyond Being?", 3-25) urges us to think over again what Plato really meant by the famous dictum that the idea of the Good is ἐπέκεινα τῆς οὐσίας (509B8-9). According to the current interpretation, the idea of the Good is beyond being. Baltes enumerates ten points indicating that this idea does not transcend the realm of being. It is the highest being, τὸ ὂν αὐτό (508D5), which gives existence to every other thing. The phrase ἐπέκεινα τῆς οὐσίας would therefore mean nothing but "beyond any particular essence" (p.12). The idea of Good surpasses everything in dignity and power, but it does not rise above being. Baltes also shows that this interpretation was shared by all the Platonists and Pythagoreans before Plotinus, except Moderatus. On the whole, the ten arguments he lists are convincing. However, I would hesitate to render οὐσίας with "essence" and then to talk about the essence of the idea of the Good (p.12) as this would immediately recall the distinction of essence and accident which may not help explore the way this idea (along with any other ideas) exists.

Pozasłowność Dobra

poznawalność: Gadamer I. Sokratejska wiedza i niewiedza — Adrian Habura; Fajdros (krytyka pisma), List VII, mogis orasthai apofatyka; arche anhypotetos; Franke, On What Cannot Be Said; Franke, A Philosophy of the Unsayable; Franke, Apophatic Paths; Odo Casel, De Philosophorum Graecorum Silentio Mystico

Recepcja platońskiej idei Dobra

1. P. Sajdek, Dobro;
2. In Hellenism. Being less humanistic, Hellenism gave agathós a religious flavor. ―The good‖ is salvation, while ―good‖ is ―pleasing to God‖ in our case and ―kind‖ in God‘s. In the Hermetic writings God alone is truly good; we humans become good by mortification of material things and by divinization. In Philo the divinity who is the supreme good is the personal God (Allegorical Interpretation of Laws 1.47). Piety, faith, and wisdom are goods whereby, with God‘s help, we may know and serve God (On the Special Laws 4.147; On Abraham 268; Who Is the Heir? 98). (Kittel)
3. Stoa: Der Weise führt ein gutes und glückliches Leben durch den Besitz von ἀ.; das höchste Gut des Menschen: Leben in Übereinstimmung mit der Natur. (Klien)
4. Epikur: das höchste (und allen Lebewesen angeborene) ἀ. des Menschen ist die Lust und die Abwesenheit von Schmerz (Klien)
5. Plotin: ἀ. ident mit dem Einen: Ursprung und Ziel allen Seins; erkennbar nur durch negative Theologie und über die Analogie. Alles Seiende strebt nach dem ἀ. (Klien)

Akademia

1. wykład Gajdy-Krynickiej;
2. Platonizm#Akademia
3. Arystoteles, Met. XII, XIV;
4. Dembiński, Późny Platon i Stara Akademia;
5. George Boys-Stones, Platonist Philosophy 80 BC to AD 250; Richard Sorabji, The Philosophy of the Commentators 200-600 AD; Harold Tarrant, Plato's First Interpreters; Harold Tarrant, From the Old Academy to Later Neo-Platonism; Harold Tarrant, Brill’s Companion to the Reception of Plato in Antiquity; Andrea Falcon, Brill’s companion to the reception of Aristotle in antiquity; Lloyd P. Gerson, From Plato to Platonism; Lloyd P. Gerson, Neoplatonic Philosophy: Introductory Readings; Lloyd P. Gerson, Aristotle and Other Platonists; Baltes, Pietsch, Der Platonismus in der Antike; Heinrich Dörrie, Matthias Baltes, Der Platonismus in der Antike

Speuzyp

1. Holding the One to be superior to Being and the source from which Being springs, they freed it even from the status of a principle. And so, considering that if one took the One in itself, thought of as separate and alone, adding no other element to it, nothing else at all would come into being, they introduced the Indefinite Dyad as first principle of beings. The Indefinite Dyad is thus brought in as the cause of all differentiation and individuation, which is what is involved in being the cause of the existence of things. But the Dyad is not an evil principle, any more than the One is a good one (Fr. 35 Lang). Speusippus, reasonably, denied that •good' or 'evil' in an ethical sense could have any meaning at this level. Good and evil only arise at the level of actualized Being, perhaps only at the level of Soul. [...] Plato only termed his supreme principle The Good as being; (a) the object of all striving, and (b) the source of goodness and existence to all things, but Speusippus is plainly trying to remove from the notion of the One (and simultaneously from that of the Dyad) any ethical colouring at all. (cyt za Dillon, Middle Platonists, s. 12)
2. Aristotle denounced this thesis of Speusippus' at Met. XII 7
3. cf. Aryst. Met 14 etc.
4. Speusippus, nephew of Plato and successor to him as head of the Academy, seems, after the death of his master, to have manifested in several points a Pythagorean leaning. It is mentioned, Metaph. xiii. iv. 10, that of those who held the doctrine of ideas, some considered ' the One ' as identical with ' the good,' others not as identical, but as an essential element. If the one be identified with the good, it follows that multeity, or, in other words, matter, will be the principle of evil. To avoid making ' the many ' identical with evil, some Platonists denied the identity of the one with the good. Of this section Speusippus was leader. He accordingly adopted a Pythagorean formula, saying that ' the one ' must be ranked" among things good. In the present place Aristotle must be regarded as not really entering on the question. His own metaphysical system stood quite beside all these mentioned. But he does not enter hero upon a metaphy- sical consideration of the Good, as not belonging to ethics. He merely states objections to Plato's doctrine, and in a cursory way alleges a prima facie preference for the Pythagorean theory, ac- cording to which the good was not transcendental, or separate from phenomena.

Arystoteles

1. Gadamer, Idea dobra w dyskusji między Platonem i Arystotelesem;
2. krytyka w Etykach (Piotr Prokopowicz);
3. "The man who in the sanctuary of Delos stated his own opinion and inscribed it on the propylaeum of Leto's temple distinguished the good (to agathon), the beautiful (to kalon), and the pleasurable (to hedu) as not all belonging to the same. Indeed, his poem says: Most beautiful is justice, while health is best; but the most pleasurable of all is to obtain what one desires. Let us not concede this, however; for eudaimonia, which is the most beautiful and the best of all things. is also the most pleasurable." (Aristotle, first lines of the Eudemian Ethics, cf. Nicomachean Ethics 1099 a 24-31)
4. Met. 1092a: τὸ κακὸν τοῦ ἀγαθοῦ χώραν εἶναι the bad is the receptacle of the good / zło jest chorą (miejscem, łonem) dobra
5. Brentano, Aristoteles Lehre vom Guten; Das Gute

Neoplatonizm

Janusz Kucharczyk

Plotyn

1. Enneady V.5 (O tym, że przedmiotów umysłowych nie ma na zewnątrz umysłu i o Dobru); VI.7 (Jak zaistniała wielość ideii o Dobru); VI.9 (O Dobru lub Jednem)
2. Anthropos-Agathon : człowiek - dobro w filozofii Plotyna / Robert Zaborowski
3. ὑπεράγαθος: transcendently good (Plot.6.9.6)

Proklos

Teologia Platona, księga II

Pseudo-Dionizy Areopagita

O imionach Bożych

Boecjusz

O Dobru najwyższym

Augustyn

O naturze Dobra

Tomasz

Adam Rosłan

Nowoczesność

Kant

Dobro w KcR; krytyka transcendencji Dobra w O wzniosłym tonie...: "Jako egzaltowany filozof sądzi on, że uchwyci „tę niezmienną istotę, która daje się postrzec tylko w duszy i przez duszę, w której jednak jak od przeskakującej iskry ognia światło rozbłyska samo przez się, o której wszakże nic nie można powiedzieć, ażeby nie zostać posądzonym o niewiedzę, a przynajmniej zaliczonym do ludu: gdyż każda próba tego rodzaju byłaby już niebezpieczna, częściowo dlatego, że owe wyższe prawdy mogą być wystawione na prostacką wzgardę, częściowo [co jedno jest tu taj rozsądne] dlatego, że dusza poddawałaby się złudnym nadziejom i próżnym urojeniom poznania wielkiej tajemnicy"; Koniec wszystkich rzeczy: "Medytujący człowiek popada w mistykę, w której jego rozum sam siebie nie pojmuje ani tego, czego sam chce, lecz chętniej buja w obłokach, zamiast, jak przystoi rozumnemu mieszkańcowi świata zmysłów, ograniczać się do pozostania w jego granicach. Stąd pochodzi stworzony przez Lao-tsy monstrualny system dobra najwyższego, mającego trwać w nicości, tzn. w poczuciu bycia wchłoniętym w otchłań boskości, poprzez stopienie się z nią, a zatem poprzez unicestwienie własnej osobowości. Ażeby mieć poczucie takiego stanu, filozofowie chińscy wysilali wzrok przy zamkniętych oczach w ciemnych pomieszczeniach, by tę swoją nicość odczuwać i kontemplować. Stąd panteizm Tybetańczyków i innych wschodnich ludów oraz zrodzony w efekcie jego metafizycznej sublimacji spinozjanizm: oba blisko spokrewnione z prastarym systemem emanacji wszystkich ludzkich dusz z bóstwa (i ich ostatecznego wchłonięcia przez nie). Wszystko jedynie po to, by ludzie ostatecznie mogli cieszyć się wiecznym spokojem, który rzekomo będzie dla nich stanowić błogosławiony koniec wszystkich rzeczy - pojęcie, wraz z którym właściwie gaśnie intelekt i następuje koniec wszelkiego myślenia".

XIX-wieczna krytyka

Marks

krytyka materialistyczna (byt określa świadomość)

Nietzsche

krytyka idei Dobra; »Ludzkie, arcyludzkie« s. 68 o dwoistych przeddziejach dobra i zła; interpretacja dionizyjska; "Wola Mocy": Usuńmy najwyższą dobroć z pojęcia Boga: — nie jest ona godna Boga. Usuńmy również najwyższą mądrość: — jest ona próżnością filozofów, którzy zawinili tym szalonym pomysłem Boga jako potwora mądrości: powinien był jak najbardziej wyglądać podobnie do nich . . . Nie! Bóg n a j w y ż s z ą mocą — to wystarcza! Z niej wypływa wszystko, co wypływa, — »świat«!

Freud

redukcja Dobra do libido; supozycja sublimacji; uczucie oceaniczne

XX-wieczna restytucja (Heidegger, fenomenologia)

postheideggerowska restytucja idei Dobra; Hadot, Heidegger et Plotin; Reiner Schürmann, Neoplatonic Henology as an Overcoming of Metaphysics