Wojewódzka rada narodowa

Wojewódzka rada narodowa – organ jednolitej władzy państwowej w województwie, istniejący w latach 1950–1990, powołany w celu kierowania na swoim terenie działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną, w zakresie władzy i administracji państwowej. Rada narodowa powstała w miejsce zniesionego związku samorządu terytorialnego w postaci urzędu wojewody.

Powołanie rady narodowej

Na podstawie ustawy z 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej powołano rady narodowe szczebla wojewódzkiego i powiatowego. Wojewódzkie rady narodowe działały na podstawie uprawnień ustawowych oraz zgodnie z wytycznymi i instrukcjami Rady Państwa, Rady Ministrów oraz właściwych ministrów.

Wybór rad narodowych

Wojewódzkie rady narodowe były wybierane przez ludność. Czas trwania kadencji został określony – zgodnie z Konstytucją PRL z 1952 r. – na okres 3 lat.

Zakres i tryb działania rad narodowych

Jako terenowe organy jednolitej władzy państwowej wojewódzkie rady narodowe:

• kierowały na swoim terenie działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną,
• zapewniały ochronę porządku publicznego i czuwały nad przestrzeganiem praworządności demokratycznej,
• ochraniały własność społeczną i prawa obywateli,
• współdziałały w umocnieniu obronności Państwa,
• wydawały przepisy prawne w ramach uprawnień nadanych im przez ustawy,
• wybierały i odwoływali prezydium rady narodowej oraz powoływały komisje rady narodowej,
• kierowały działalnością swoich organów i rozpatrywały ich sprawozdania,
• uchwalały w ramach narodowego planu gospodarczego terenowe plany gospodarcze i nadzorowały ich wykonanie,
• uchwalały w ramach jednolitego budżetu państwowego terenowe budżety i nadzorowały ich wykonanie,
• stanowiły o terenowych daninach, opłatach i świadczeniach, w ramach uprawnień nadanych im przez ustawy,
• wykonywały kontrolę społeczną działalności urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i instytucji.

Rady narodowe powoływały dla poszczególnych dziedzin swojej działalności stałe komisje, które z ramienia rady wykonywały nadzór nad działalnością jej organów, przygotowywały projekty ważniejszych uchwał rady, sprawowały kontrolę społeczną, utrzymywały stałą i ścisłą więź z masami pracującymi.

Organy wykonawcze rad narodowych

Prezydium wojewódzkiej rady narodowej było organem wykonawczym i zarządzającym. Prezydium wojewódzkiej rady narodowej działało kolegialnie.

Prezydium wojewódzkiej rady narodowej działało stosownie do uchwał wojewódzkiej rady narodowej oraz zgodnie z wytycznymi i instrukcjami Rady Ministrów oraz właściwych ministrów.

Zakres działania prezydium rady

Prezydium wojewódzkiej rady narodowej sprawowało na podległym sobie terenie wszystkie funkcje wykonawcze władzy państwowej w ramach obowiązujących przepisów.

W szczególności prezydium wojewódzkiej rady narodowej:

• wykonywało uchwały rady oraz zarządzenia i polecenia władz zwierzchnich,
• realizowało kierownictwo nad działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną,
• kierowało działalnością przedsiębiorstw, zakładów i instytucji, podległych radzie narodowej,
• przygotowało i zwoływało sesje rady oraz układało projekt porządku dziennego jej obrad,
• współdziałało z komisjami rady i przedkładało im określone sprawy do rozpatrzenia,
• opracowywało projekt terenowego budżetu i terenowego planu gospodarczego,
• ustalało wytyczne dla pracy wydziałów prezydium,
• rozpatrywało sprawozdania przewodniczącego i innych członków prezydium,
• rozpatrywał sprawozdania urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i instytucji,
• składało ze swej działalności sprawozdania na posiedzeniach rady oraz przedstawiało okresowe sprawozdania ze swej działalności Radzie Państwa.

Rola przewodniczącego prezydium rady

Przewodniczący prezydium wojewódzkiej rady narodowej:

• czuwał nad należytym wykonaniem uchwał rady i wytycznych władz zwierzchnich,
• kierował pracami prezydium i był odpowiedzialny za wykonanie uchwał prezydium,
• przygotowywał i zwoływał posiedzenia prezydium rady oraz ustalał porządek dzienny jego obrad,
• kierował działalnością wydziałów prezydium i kontrolował ich pracę.

Poszczególnymi dziedzinami spraw, należących do właściwości rad narodowych, zarządzały wydziały prezydium.

Nadzór nad radami narodowymi i ich organami.

Zwierzchni nadzór nad wojewódzkimi radami narodowymi sprawowała Rada Państwa.

W zakresie zwierzchniego nadzoru nad radami narodowymi Rada Państwa:

• zarządzała wybory do rad narodowych,
• rozpatrywała sprawozdania wojewódzkich rad narodowych,
• udzielała radom narodowym wytyczne i instrukcje,
• nadawała kierunek działalności radom narodowym w dziedzinie kontroli społecznej,
• rozpatrywała sprawy, związane z funkcjonowaniem rad narodowych i ich organów,
• decydowała w innych przypadkach, przewidzianych w ustawie.

Rada Państwa mogła:

• rozwiązać wojewódzką radę narodową i zarządzić nowe wybory, jeżeli rada narodowa swoją działalnością naruszała przepisy prawa lub zasadniczą linię polityki Państwa albo nie wykonywała swoich zadań,
• uchylić uchwałę wojewódzkiej rady narodowej lub jej prezydium, jeżeli uchwała była sprzeczna z prawem lub niezgodna z zasadniczą linią polityki Państwa.

Zniesienie wojewódzkiej rady

Na podstawie ustawy z 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych zlikwidowano wojewódzkie rady narodowe.