Zaimek w języku łacińskim
Zaimek w języku łacińskim – znaczenie, deklinacja i użycie zaimków osobowych, zwrotnych, względnych i wskazujących w łacinie.
Zaimki osobowe[edytuj | edytuj kod]
Odmiana zaimka osobowego. Zaimka se będącego zaimkiem zwrotnym, używa się tylko w odniesieniu do trzeciej osoby liczby pojedynczej, dla innych osób używa się odpowiednich zaimków osobowych[1].
| Singularis | Pluralis | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Casus | ego | tu | – | nos | vos | |
| G | mei | tui | sui | nostri (nas), nostrum (z nas) | vestri (was), vestrum (z was) | |
| D | mihi | tibi | sibi | nobis | vobis | |
| Acc | me | te | se | nos | vos | |
| Abl | me, mecum | te, tecum | se, secum | nobis, nobiscum | vobis, vobiscum | |
Zaimki dzierżawcze[edytuj | edytuj kod]
| meus, mea meum → mój | tuus, tua, tuum → twój | suus, sua, suus → jego, jej |
| noster, nostra, nostrum → nasz | vester, vestra, vestrum → wasz | suus, sua, suus → jego, jej |
Zaimki dzierżawcze odmieniają się jak przymiotniki I i II deklinacji[2]. Zaimek meus ma formę wołacza mi: mi fili → mój synu[2].
Zaimek określający[edytuj | edytuj kod]
Odpowiada polskiemu zaimkowi ten, ta, to, on, ona, ono[3][4]:
| Singularis | Pluralis | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Casus | Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum |
| N | is | ea | id | ei (ii) | eae | ea |
| G | eius | eorum | earum | eorum | ||
| D | ei | eis (iis) | ||||
| Acc | eum | eam | id | eos | eas | ea |
| Abl | eo | ea | eo | eis (iis) | ||
Podobnie odmienia się zaimek idem, eadem, idem o znaczeniu ten sam, ta sama, to samo. Przyrostek -dem nie odmienia się. Ponadto m przed d zmienia się w n, np. eorundem[5]
Zaimek wskazujący[edytuj | edytuj kod]
Istnieją trzy typy zaimków wskazujących[6]:
- hic, haec, hoc – w znaczeniu ten, ten bliższy, ten obecny
- iste, ista, istud w znaczeniu ten, ten mój
- ille, illa, illud w znaczeniu tamten, ów
hic, haec, hoc[edytuj | edytuj kod]
Zaimek wskazujący hic, haec, hoc odpowiada polskiemu zaimkowi ten, ta, to, ten bliższy[7]:
| Singularis | Pluralis | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Casus | Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum |
| N | hic | haec | hoc | hi | hae | haec |
| G | huius | horum | harum | horum | ||
| D | huic | his | ||||
| Acc | hunc | hanc | hoc | hos | has | haec |
| Abl | hoc | hac | hoc | his | ||
ille, illa, illud[edytuj | edytuj kod]
Zaimek wskazujący o znaczeniu ów, tamten. Może mieć znaczenie ogólnie znany albo ujemne osławiony. Podobnie odmieniają się zaimki iste, ista, istud no znaczeniu ten mój, ten twój oraz ipse, ipsa, ipsum o znaczeniu onj sam, on właśnie[8]
| Singularis | Pluralis | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Casus | Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum |
| N | ille | illa | illud | illi | illae | illa |
| G | illius | illorum | illarum | illorum | ||
| D | illi | illis | ||||
| Acc | illum | illam | illud | illos | illas | illa |
| Abl | illo | illa | illo | illis | ||
Zaimki względne[edytuj | edytuj kod]
Odpowiada polskiemu zaimkowi który, która, które. Podobnie odmieniają się złożenia, np. quidam → pewien, jakiś, przy czym przyrostek nie odmienia się[3]:
| Singularis | Pluralis | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Casus | Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum |
| N | qui | quae | quod | qui | quae | quae |
| G | cuius | quorum | quarum | quorum | ||
| D | cui | quibus | ||||
| Acc | quem | quam | quod | quos | quas | quae |
| Abl | quo | qua | quo | quibus | ||
Zaimek pytający[edytuj | edytuj kod]
Istnieją następujące zaimku pytające[9]:
- rzeczownikowy quis, quid o znaczeniu kto? co?
- przymiotnikowy qui, quae, quod o znaczeniu który? odmieniający się jak zaimek względny.
- przymiotnikowy uter, utra, utrum o znaczeniu: który z dwóch?
zaimek quis, quid[edytuj | edytuj kod]
Odpowiednik polskiego zaimka kto? co? Tak samo odmieniają się złożenia, np. aliquis, aliquid → ktoś, coś[10]
| N | quis quid |
| G | cuius |
| D | cui |
| Acc | quem? quid? |
| Abl. | quo? |
Zaimki nullus, nemo, nihil[edytuj | edytuj kod]
Zaimki te odpowiadają polskim: żaden, nikt, nic[11]:
| Singularis | Pluralis | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Casus | Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum |
| N | nullus | nulla | nullum | nulli | nullae | nulla |
| G | nullius | nullorum | nullarum | nullorum | ||
| D | nulli | nullis | ||||
| Acc | nullum | nullam | nullum | nullos | nullas | nulla |
| Abl | nullo | nulla | nullo | nullis | ||
Nemo, nihil odpowiadają polskim zaimkom nikt, nic[11]:
| N | nemo | nihil |
| G | nullius | nulli rei |
| D | nemini | nulli rei |
| Acc | neminem | nihil |
| Abl | nullo | nulla re |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wikarjak 2007 ↓, s. 38-39.
- ↑ a b Winniczuk 2004 ↓, s. 43.
- ↑ a b Winniczuk 2004 ↓, s. 74.
- ↑ Wikarjak 2007 ↓, s. 40.
- ↑ Winniczuk 2004 ↓, s. 87.
- ↑ Wikarjak 2007 ↓, s. 39.
- ↑ Winniczuk 2004 ↓, s. 86.
- ↑ Winniczuk 2004 ↓, s. 84-86.
- ↑ Wikarjak 2007 ↓, s. 41.
- ↑ Winniczuk 2004 ↓, s. 76.
- ↑ a b Winniczuk 2004 ↓, s. 77.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Wikarjak: Gramatyka opisowa języka łacińskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999. ISBN 978-83-01-01023-2.
- Marceli Wielewski: Krótka gramatyka języka łacińskiego. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992. ISBN 83-02-00754-4.
- Lidia Winniczuk, Oktawiusz Jurewicz, Janina Żuławska: Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004. ISBN 83-01-11929-2.