Zautomatyzowana Doświadczalna Kopalnia „Jan”
 Kopalnia „Jan” w 1974 roku; w tle Nikiszowiec i zabudowania szybu „Pułaski” KWK „Wieczorek” | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Adres |
ul. Górniczego Dorobku 1, 40-494 Katowice |
| Data założenia |
1 stycznia 1969 roku |
| Data likwidacji |
lata 80. XX wieku |
| Forma prawna |
oddział KWK „Wieczorek” (lata. 80. XX wieku) |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°14′13,3″N 19°04′01,4″E/50,237028 19,067056
| |
Zautomatyzowana Doświadczalna Kopalnia „Jan” – kopalnia węgla kamiennego w Katowicach, położona w rejonie ulicy Górniczego Dorobku, na terenie dzielnicy Janów-Nikiszowiec, funkcjonująca od 1969 roku do lat 80. XX wieku.
Był to zakład o charakterze doświadczalnym, w którym przeprowadzano prace badawcze i testowano nowe rozwiązania systemów mechanizacyjnych i automatyzacyjnych związanych z działalnością wydobywczą. Została ona zaprojektowana pod kierownictwem Ministra Górnictwa i Energetyki Jana Mitręgi.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Zautomatyzowana Doświadczalna Kopalnia „Jan” była najmłodszą kopalnią węgla kamiennego w Katowicach[1], a jej założenie związane było z polityką modernizacji polskiego górnictwa prowadzoną przez Ministra Górnictwa i Energetyki Jana Mitręgę[1]. Nowych założeń nie planowano wprowadzać w życie w pracującej kopalni węgla kamiennego, dlatego też postanowiono zbudować eksperymentalny zakład górniczy, a miał on w założeniu wydobywać do 2,5 tys. ton węgla kamiennego na dobę, osiągając wydajność do 15 ton na pracownika przy zatrudnieniu 230 osób[1].
Kopalnię zaprojektował zespół pod kierownictwem ministra Jana Mitręgi, a w jej przygotowaniu brały udział również: Zakłady Konstrukcyjno-Mechaniczne Przemysłu Węglowego, Główny Instytut Górnictwa oraz Główne Biuro Studiów i Projektów Górniczych. Projekt kopalni ukończono na początku 1967 roku, a jej budowę ukończono w 1968 roku. Koszt budowy zakładu wyniósł 185 mln złotych[2].
Kopalnię „Jan” uruchomiono na polach górniczych Kopalni Węgla Kamiennego „Wieczorek”[3]. Wydobycie w niej węgla kamiennego rozpoczęto 3 grudnia 1968 roku[2], natomiast oficjalne oddanie do użytku kopalni odbyło się 1 stycznia 1969 roku[2][4].
Nazwa kopalni została nadana prawdopodobnie na cześć ówczesnego ministra Górnictwa i Energetyki – Jana Mitręgi[1].
Początkowo kopalnia „Jan” wchodziła w skład Katowickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego, lecz na podstawie zarządzania Ministra Górnictwa i Energetyki z 2 października 1969 roku została ona przekazana Głównemu Instytutowi Górnictwa[2] (bądź przekazana tej instytucji 30 września tego samego roku[4]). W 1973 roku kopalnia „Jan” została przekazana do Zakładów Konstrukcyjno-Mechanizacyjnych Przemysłu Węglowego[2].
1 stycznia 1976 roku zakład włączono do kopalni „Wieczorek”[4][3][5] jaki oddział G8[5] (według innego źródła w kopalni „Wieczorek” zakład „Jan” początkowo działał jako samodzielny ruch, a następnie oddział[6]). Po wyczerpaniu pokładów węgla kamiennego Zautomatyzowana Doświadczalna Kopalnia „Jan” została zlikwidowana w latach 80. XX wieku[5] (bądź 1993 roku[6]), a istniejące wówczas obiekty rozebrano[5].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Zautomatyzowana Doświadczalna Kopalnia „Jan” miała swoją siedzibą przy ulicy Górniczego Dorobku 1 w Katowicach[1], na terenie współczesnej dzielnicy Janów-Nikiszowiec[7].
Była ona zakładem produkcyjnym o charakterze doświadczalnym, który miał na celu sprawdzenie nowych rozwiązań systemów mechanizacyjnych i automatyzacyjnych związanych z działalnością wydobywczą oraz prowadzenie prac badawczych zmierzających do opracowania nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych w górnictwie węgla kamiennego. Była to także placówka szkoleniowa dla kadr zaplecza naukowo-technicznego Ministerstwa Górnictwa i Energetyki, wykładowców szkół wyższych oraz technicznej kadry kierowniczej w przemyśle węglowym[8][9].
Powierzchniowa zabudowa kopalni składała się z dwóch zwartych ciągów budynków oraz kompleksem szybu zjazdowo-wydobywczego[10], na które składały się: centrum zarządzania, ośrodek obliczeniowy, nadszybie szybu „Jan I”, budynek maszyny wyciągowej, maszyna wyciągu awaryjnego, lampownia, łaźnia, ambulatorium, pawilon administracyjny, magazyny, estakada odstawy urobku i hotel pracowniczy[1]. Wszystkie produkcyjne i pomocnicze obiekty były zbudowane z typowych elementów prefabrykowanych, a także zastosowano układy konstrukcyjne niewrażliwe na skutki szkód górniczych[10].
Centrum zarządzania kopalnią wyposażone było w urządzenia kierujące procesami technologicznymi i kontrolujące parametry bezpieczeństwa pracy. Ośrodek obliczeniowy wyposażono m.in. w komputery Odra 1325. Do kontroli ruchu załogi wykorzystywano system Teledekta, a do ewidencji i rozliczeń gospodarki materiałowo-magazynowej urządzenie Seleks[2].
Zautomatyzowana Doświadczalna Kopalnia „Jan” miała dwa szyby:
- „Jan I” – szyb wydobywczy o średnicy tarczy 4,5 m i głębokości 332 m; posiadał samoobsługową maszynę wyciągową; w samym szybie znajdowały się dziesięciotonowe skipoklatki przeznaczone do transportu urobku oraz jazdy ludzi; zamontowany był też pomocniczy wyciąg awaryjny jednoklatkowy[5],
- „Jan II” - szyb wentylacyjny o średnicy tarczy 3,5 m i głębokości 155 m; wyposażony został w wentylator o wydajności 2,0-2,6 tys. m² powietrza na minutę[5].
Przy wykonywaniu nowych wyrobisk wykorzystano obudowę stalowo-betonową oraz obudowę kotwioną różnych typów. Na poziomie 290 m od szybu „Jan I” wykonano przekop główny, od którego poprowadzono wyrobiska udostępniające, prowadzące do dziewięciu pól eksploatacyjnych. Do podkładu 401 poprowadzono dwie powierzchnie i dwa chodniki wentylacyjne. Węgiel wybierano z granicy pola, z zawałem stropu, ścianami 1,2-1,7 m wysokości, 160 m długości i 1-1,5 tys. m wybiegu[1]. W podziemiach do transportu ludzi i materiałów wykorzystywano podwieszaną, osobowo-towarową jednoszynową kolejkę z kabinami osobowymi ciągniętymi przez podwieszoną lokomotywę spalinową[2].
Kopalnię połączono z zakładem przeróbczym przy szybie „Ligoń” kopalni „Wieczorek” przenośnikami taśmowymi w estakadzie[10][1]. Wydobycie w kopalni „Jan” wynosiło do 500 tys. ton węgla kamiennego rocznie przy zatrudnieniu na poziomie 370 pracowników[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 257.
- ↑ a b c d e f g Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 258.
- ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 509.
- ↑ a b c Jaros 1984 ↓, s. 55.
- ↑ a b c d e f g Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 259.
- ↑ a b Elżbieta Zacher: Kopalnia Węgla Kamiennego WIECZOREK. www.kopalnia.com.pl. [dostęp 2023-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-19)]. (pol.).
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2023-12-04]. (pol.).
- ↑ Zautomatyzowana… 1968 ↓, s. 7.
- ↑ Zautomatyzowana… 1968 ↓, s. 6.
- ↑ a b c Zautomatyzowana… 1968 ↓, s. 8.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Antoni Barciak, Ewa Chojecka, Sylwester Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-24-6 (pol.).
- Adam Frużyński, Grzegorz Grzegorek, Piotr Rygus, Kopalnie i huty Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka” Grzegorz Grzegorek, 2017, ISBN 978-83-63780-23-4 (pol.).
- Jerzy Jaros (red.), Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, ISBN 83-00-00648-6.
- Zautomatyzowana Doświadczalna Kopalnia "JAN", Katowice: Ministerstwo Górnictwa i Energetyki, 1968 (pol.).
