Zdania pytajne w łacinie

Zdania pytajne w łacinie są to zdania wprowadzone przez zaimek pytajny lub partykułę pytajną; w języku literackim zdania pytajne, o których tego, że są pytajne, dowiadujemy się tylko z kontekstu, występują rzadziej (np. Catull. 29,5: Cinaede Romule, haec videbis et feres?).

Z punktu widzenia składni zdania pytajne dzielą się na dwie grupy:

• Interrogationes rectae, czyli zdania pytajne niezależne
• Interrogationes obliquae, czyli zdania pytajne zależne.

Interrogatio recta

Zdania pytajne niezależne dzielą się logicznie na dwie podgrupy:

• pytania wyrazowe: mówiący pyta o konkretną rzecz lub sprawę, oczekuje uzupełnienia informacji, np. quid hoc sibi volt?, ubi habitas?, cur taces?, unde tibi haec nota sunt? itp.

• pytania treściowe: mówiący prosi o rozstrzygnięcie kwestii, oczekuje odpowiedzi twierdzącej lub przeczącej.

Pytania treściowe wprowadzają następujące partykuły:

• -ne (enklityczna), pol. czy, o zabarwieniu neutralnym; np. videsne illam urbem?
• num, pol. czyż, sugeruje odpowiedź przeczącą; np. num tu, qui omnis salvos vis, Catilinam salvum esse voluisti?
• nonne, pol. czyż nie, sugeruje odpowiedź twierdzącą; np. nonne haec nota sunt omnibus?
• an, anne, an non, pol. czy, czyż, czy może, czyż nie, różne warianty zdań powiązanych z treścią poprzedniej wypowiedzi - partykuły te nigdy nie wprowadzaja zdań oderwanych; np. audistis? an me ludit insania?

Pytania rozłączne wprowadza się przez utrum ... an ... an ...; -ne ... an ... an ..., albo samo ... an ... an .... Np. utrum hoc tu parum commeministi, an ego non satis intellexi, an mutasti sententiam?

Pytania rozłączne rozstrzygające, w których drugi człon jest prostym zaprzeczeniem pierwszego, wprowadza się przez utrum ... annon; np. utrum data est opera, ut sciretur, annon?; wyraz utrum może zostać, jak powyżej, pominięty, np. dic enim, tabulas habes annon?

Interrogatio obliqua

Zdanie pytajne zależne jest to zdanie podrzędne dopełnieniowe wprowadzone przez zaimek pytajny lub partykułę pytajną. Jako zdanie pytajne ma cechy opisanego wyżej zdania pytajnego niezależnego; natomiast jako zdanie podrzędne ma cechy zdania dopełnieniowego, a co za tym idzie, jego orzeczenie stoi w coniunctiwie i podlega zasadzie następstwa czasów (consecutio temporum) na ogólnych zasadach. Poza tym zdanie pytajne zależne nie ma intonacji pytającej, przeto nie stawiamy po nim znaku zapytania.

Przykłady:

• Dicam tibi, quid hoc sibi velit.
• Scio, ubi habites.
• Meminit Caesar, unde tibi haec nota essent.
• Dominus servum interrogavit, an aedilem invitasset.
• Hannibal imperavit puero, ut sibi nuntiaret, num undique obsideretur.

Spójnik nonne kładzie się w zdaniach pytajnych zależnych tylko po quaero, w sensie pytam. Poza tym zdanie takie może być wprowadzone przez si (pol. czy by, czy by nie) po czasownikach lub wyrażeniach oznaczających, że coś się dzieje na próbę (np. conor - próbuję, sprawdzam, czy by), albo, że się oczekuje, czy się coś zdarzy (np. exspecto - czekam, czy by).

Pewna różnica występuje w pytaniach rozłącznych, których drugi człon zastąpiony jest negacją pierwszego. W pytaniach rozłącznych niezależnych występuje na końcu wyraz annon - natomiast w pytaniach rozłącznych zależnych stoi tu na ogół necne:

• Zd. niezależne: Potuitne Roscius ex societate suam partem petere annon?
• Zd. zależne: Quaero, potueritne Roscius ex societate suam partem petere necne.