Zofia Czasznicka

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zofia Czasznicka
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 listopada 1889
Maślikowszczyzna k. Mołodeczna

Data i miejsce śmierci

25 lipca 1973
Warszawa

Zawód, zajęcie

artystka plastyczka, etnografka amatorka, działaczka społeczna

Stanowisko

naczelniczka Wydziału Sztuki Ludowej w Ministerstwo Kultury i Sztuki

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej
Multimedia w Wikimedia Commons
książka „Malowane domy”

Zofia Czasznicka (ur. 3 listopada 1889 w Maślikowszczyźnie, zm. 25 lipca 1973 w Warszawie)[1][2] – artystka, specjalizująca się w tkactwie. Amatorsko zajmowała się etnografią[3]. Działaczka Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego, naczelnik Wydziału Sztuki Ludowej w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Członkini warszawskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się na Żmudzi w rodzinie ziemiańskiej[3]. Osierocona przez rodziców we wczesnym dzieciństwie, wychowywała się na folwarku ciotki[4]. Odebrała tam pierwsze domowe nauczanie[4]. Już w Warszawie ukończyła Szkołę Dekoracyjno-Artystyczną pp. Chalus i Dunin, do której uczęszczała w latach 1907–1910[2]. Niedługo potem, w 1915 roku, wraz z opiekunami wyjechała do Rosji[4]. Ukończyła gimnazjum w Moskwie oraz kursy pedagogiczne, które pozwoliły jej podjąć pracę w Niżnym Nowogrodzie, gdzie przez dwa lata prowadziła polską szkołę[4]. Gdy wróciła do kraju, jako wolna słuchaczka uczęszczała do krakowskiej ASP[3]. W tym samym jednak roku przeniosła się do Warszawy[3]. Tam uczęszczała na Państwowe Kursa Pedagogiczne dla Nauczycieli Rysunku pod kierownictwem prof. Karola Tichego (lata 1919–1922)[2]. W okresie 1932–1930, w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, studiowała malarstwo u profesora Tadeusza Pruszkowskiego, grafikę u prof. Władysława Skoczylasa, oraz architekturę wnętrz pod kierunkiem profesora Wojciecha Jastrzębowskiego[2].

Była aktywną członkinią Bloku Zawodowych Artystów Plastyków, Związku Polskich Artystów Plastyków oraz warszawskiego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego[3][5]. Pozostawała w bliskich relacjach z członkami Bractwa św. Łukasza[4].

Mimo ciężkiej choroby, do ostatnich lat życia pozostała czynna zawodowo.

Zmarła w wieku 84 lat w Warszawie, pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 155-5-18)[6].

Praca zawodowa[edytuj | edytuj kod]

W 1928, jeszcze jako studentka, Czasznicka dołączyła do Spółdzielni Artystów „Ład”[2], pozostała związana z nią aż do śmierci[4]. Przez pewien czas pełniła w niej funkcję kierowniczki działu tkactwa, później zasiadała w zarządzie spółdzielni[4]. Podczas II wojny światowej razem z Czesławem Knothe, Władysławem Wincze i Władysławą Grużewską-Kowalczykową faktycznie kierowała spółdzielnią[7]. Była inicjatorką powojennej odnowy „Ładu”[8]; w 1945 weszła w skład zarządu[9], z kolei w latach 1955–1958 pełniła funkcję przewodniczącej jego Rady Nadzorczej[10].

Specjalizowała się w tkactwie, tworząc kilimy, makaty, dywany, tkaniny ścienne i obiciowe w rozmaitych technikach[3]. W okresie międzywojennym projektowała dla „Ładu” dywany o powierzchni całkowicie pokrytej runem, w zakresie wzorów bliskie wzornictwu tradycyjnemu, o drobnych motywach geometrycznych wypełniających podziały płaszczyzny[11].

Tkaniny żakardowe zaczęła projektować dla „Ładu” w latach 30. XX w.[12] i w latach 70. była autorką największej liczby ich projektów w historii spółdzielni[13]. Styl żakardów Czasznickiej ewoluował wraz ze zmieniającymi się na przestrzeni lat trendami. Na początku lat 30. ich kompozycje były symetryczne, oparte na podstawowych figurach geometrycznych[14]; już w połowie dekady powstawały wzory o bardziej płynnych liniach z motywami roślinnymi i zwierzęcymi osadzonymi na elemencie kratownicowym[15]. W powojennym dorobku artystki występują żakardy o wzorze rozplanowanym według skośnej kratownicy (tendencja obecna już przed wojną), ale jest ona powyginana[16]. Pod koniec lat 50. nastąpiło odejście od dominujących po wojnie wzorów bukietowo-kwiatowych, Czasznicka powróciła do motywów geometrycznych; w jej projektach można dostrzec inspirację malarstwem kaligraficznym i informelem[17]. Artystka przyczyniła się do stworzenia polskiej odmiany żakardu artystycznego, z lnu, bawełny oraz wełny, charakteryzującego się ornamentami geometrycznymi i roślinnymi[1]. Żakardy Czasznickiej bywały wykorzystywane jako tkaniny obiciowe w obiektach kulturalnych i rządowych – w Pałacu Brühla (1933)[18], w salach Ministerstwa Budownictwa (1945) i sali obrad Sejmu PRL (1946)[12], w gmachu Urzędu Rady Ministrów i teatrze Domu Kultury w Nowej Hucie (obie realizacje 1955)[16].

Od końca lat 50. Czasznicka projektowała również słomianki – makaty ze słomy i lnu[19]. Miały one charakter wertykalny i początkowo komponowane były z układów pasowych, wypełnionych motywami geometrycznymi[19]. Ok. 1962 gama motywów została wzbogacona o uproszczone przedstawienia domów, ryb, motyli, gwiazd i iskier[20]. Od połowy lat 60. artystka zaczęła wykorzystywać w swoich słomiankach ażury, co nadało makatom charakteru przestrzennego[13]. Twórczość w tym zakresie przyniosła artystce złoty medal na XI Międzynarodowym triennale architektury wnętrz w Mediolanie w 1957[21][5].

Do wybuchu II wojny światowej, we współpracy z Towarzystwem Popierania Przemysłu Ludowego w Wilnie, prowadziła ośrodek tkactwa samodziałowego dla wiejskich tkaczek w Opsie[4]. Podobną działalność udało jej się podjąć w powiecie Rawa Mazowiecka, tym razem jednak przy współpracy z Ministerstwem Przemysłu i Handlu[5]. Była wykładowczynią w Szkole Instruktorów Tkactwa i Kilimiarstwa TPPL oraz w Szkole Przemysłowej Żeńskiej w Warszawie[5]. W 1945 roku, jako pierwsza, objęła urząd naczelnika Wydziału Sztuki Ludowej w Ministerstwie Kultury i Sztuki[4], który sprawowała do 1950[2]. Opracowała plan opieki nad sztuką ludową. Kształciła pracowników wydziałów kultury w województwach i powiatach z zakresu dbania o twórczość ludową. Była również inicjatorką wielu wystaw i konkursów przeznaczonych dla lokalnych twórców, m.in. na malowanki zalipiańskie czy tradycyjne urządzenie i dekorację wnętrz izb na Kurpiach, w Kieleckiem i Łowickiem[4]. Współpracowała z Cepelią, pracując jako doradczyni i rzeczoznawczyni, z Państwowym Muzeum Etnograficznym, a także (w latach 1951–1953) z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego jako doradczyni do spraw artystycznych[2]. Była jedną z inicjatorek opracowania Atlasu Polskich Strojów Ludowych.

Publikacje i wystawy[edytuj | edytuj kod]

W czasach studenckich wystawiała swoje prace malarskie w Galerii Zachęta oraz tkaniny na wystawach Spółdzielni Artystów Ład w Brukseli i Warszawie, na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu oraz warszawskim Instytucie Propagandy Sztuki. Do rozpoczęcia II wojny światowej jej prace pojawiały się na wszystkich liczących się wystawach tkanin artystycznych w kraju i poza jego granicami[3][4]. Niedługo przed wojną zorganizowała wystawę poświęconą sztuce ludowej w Inowłodzu. W 1962 w Kordegardzie odbyła się wystawa „Tkaniny, malarstwo i rysunek”, będąca przeglądem jej twórczości[5].

Czasznicka publikowała swoje artykuły m.in. w czasopiśmie Plastyka[3]. Opracowała ilustracje do albumu Haft i zdobienia stroju ludowego wydanego w Warszawie w 1955. Temat ten poruszyła również w artykule Zdobione gorsety ludowe, który ukazał się w czasopiśmie Polska Sztuka Ludowa dwa lata wcześniej. Zebrała materiał ilustracyjny do książki dla dzieci Malowane domy, napisaną przez Wandę Borudzką.

W 1977 warszawski okręg Związku Polskich Artystów Plastyków zorganizował pośmiertną wystawę jej prac[5].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Czasznicka Zofia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-04-30].
  2. ↑ a b c d e f g Huml 1989 ↓, s. 232.
  3. ↑ a b c d e f g h Fryś-Pietraszkowa 2007 ↓, s. 52.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Janina Orynżyna, Wspomnienie pośmiertne, Zofia Czasznicka (1889–1973), „Polska Sztuka Ludowa-Konteksty” (t.28 z 1), 1974, s. 63, ISSN 1230-6142.
  5. ↑ a b c d e f g Fryś-Pietraszkowa 2007 ↓, s. 53.
  6. ↑ Cmentarz Stare Powązki: PIOTR PIOTROWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].
  7. ↑ Piwocki 1967 ↓, s. 25.
  8. ↑ Piwocki 1967 ↓, s. 26.
  9. ↑ Piwocki 1967 ↓, s. 27.
  10. ↑ Piwocki 1967 ↓, s. 38.
  11. ↑ Halina Jurga: Kilimy, gobeliny, dywany. W: Spółdzielnia Artystów „Ład”: 1926–1996. T. 1. Anna Frąckiewicz (red.). Warszawa: Muzeum Akademii Sztuk Pięknych, 1998, s. 166. ISBN 83-87321-08-7.
  12. ↑ a b Bilewicz 1998 ↓, s. 194.
  13. ↑ a b Bilewicz 1998 ↓, s. 214.
  14. ↑ Bilewicz 1998 ↓, s. 184.
  15. ↑ Bilewicz 1998 ↓, s. 191-192.
  16. ↑ a b Bilewicz 1998 ↓, s. 204.
  17. ↑ Bilewicz 1998 ↓, s. 206-207.
  18. ↑ Bilewicz 1998 ↓, s. 186-187.
  19. ↑ a b Bilewicz 1998 ↓, s. 213.
  20. ↑ Bilewicz 1998 ↓, s. 213-214.
  21. ↑ Huml 1989 ↓, s. 14.
  22. ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  23. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Hubert Bilewicz: Żakardy w „Ładzie”. W: Spółdzielnia Artystów „Ład”: 1926–1996. T. 1. Anna Frąckiewicz (red.). Warszawa: Muzeum Akademii Sztuk Pięknych, 1998. ISBN 83-87321-08-7.
  • Ewa Fryś-Pietraszkowa: Zofia Czasznicka. W: Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne Tom II. Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Spiss (red.). Wrocław—Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Krakowie, 2007. ISBN 978-83-87266-96-7.
  • Irena Huml: Współczesna tkanina polska. Warszawa: Arkady, 1989. ISBN 83-213-3340-0.
  • J. Orynżyna, Wspomnienie pośmiertne, Zofia Czasznicka (1889–1973), Polska Sztuka Ludowa – Konteksty 1974 t.28 z.1, s. 63.
  • Ksawery Piwocki: Dzieje Spółdzielni „Ład”. W: 40 lat Ładu. Katalog wystawy. Warszawa: 1967.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zofia_Czasznicka&oldid=73479249”