30 Poleska Dywizja Piechoty

30 Poleska Dywizja Piechoty

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	„Poleska”
Dowódcy
Pierwszy	płk Mieczysław Mackiewicz
Ostatni	gen. bryg. Leopold Cehak
Działania zbrojne
kampania wrześniowa bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Kobryń
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Armia „Łódź” (1939) GO „Piotrków”

30 Poleska Dywizja Piechoty (30 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Łódź”. Od 1 września walczyła na przedpolu głównej linii obronnej w rejonie Działoszyna, wysunięta aż pod Parzymiechy. W odwrocie stanowiła trzon sił Zgrupowania gen. Thomméego. Odcięta pod Jeżowem, prawie całkowicie straciła 83 pułk piechoty. Pod Żyrardowem starła się z niemiecką 19 Dywizją Piechoty. 13 września przeszła do Modlina i początkowo obsadziła odcinek „Twierdza”, a następnie odcinek „Kazuń”.

Dywizja w okresie pokoju

Syberyjska Dywizja Piechoty została sformowana na podstawie rozkazu Nr 26300/Mob. Ministra Spraw Wojskowych z dnia 20 grudnia 1920. Dywizja powstała w 1921 na bazie Syberyjskiej Brygady Piechoty. Organizacja została przeprowadzona na terenie Okręgu Generalnego „Pomorze”, a po jej zakończeniu dywizja została dyslokowana na teren Okręgu Korpusu Nr IX.

16 lipca 1922 w Brześciu 30 Dywizja Piechoty uroczyście obchodziła drugą rocznicę powrotu do kraju 5 Dywizji Strzelców Polskich i czwartą rocznicę sformowania 1 pułku Strzelców Polskich im. Tadeusza Kościuszki. W trakcie obchodów Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz marszałek Polski Józef Piłsudski osobiście udekorował Orderem Virtuti Militari oficerów i szeregowych Dywizji Syberyjskiej.

Organizacja pokojowa dywizji przed mobilizacją marcową 1939

• dowództwo 30 Poleskiej Dywizji Piechoty w Kobryniu
• 82 Syberyjski pułk strzelców im. Tadeusza Kościuszki w Brześciu
• 83 pułk Strzelców Poleskich im. Romualda Traugutta w Kobryniu
• 84 pułk Strzelców Poleskich w Pińsku (III baon w Łunińcu)
• 30 pułk artylerii lekkiej w Brześciu (II dywizjon w Pińsku)
• 30 dywizjon artylerii ciężkiej w Brześciu
• kompania łączności 30 DP w Brześciu
• Komenda Rejonu PW Konnego 30 DP w Kobryniu

• 
  Twierdza brzeska – miejsce stacjonowania oddziałów dywizji
• 
  Marszałek Józef Piłsudski odznacza oficerów 30 DP
• 
  Rozmieszczenie 30 DP w 1938

Działania zbrojne w wojnie obronnej 1939

Dywizja działała w składzie Armii Łódź

30 DP pod dowództwem gen. bryg. Leopolda Cehaka wchodziła w skład GO „Piotrków”, która podporządkowana była dowódcy Armii „Łódź”.
Była jedyną wielką jednostką armii, która zajęła wyznaczony odcinek obrony już w marcu 1939. Przewieziona została transportami kolejowymi z Okręgu Korpusu IX Brześć do rejonu na południowy zachód od Piotrkowa Trybunalskiego. Krótko przed wybuchem wojny została wzmocniona przez 41 kompanię czołgów rozpoznawczych. Objęła odcinek obrony z linią umocnień polowych od Krzeczowa przez Ogroble, Bobrowniki, Działoszyn, Grądy-Łazy, Niwiska Dolne do Patrzykowa. Odcinek zachodni do Bobrownik obsadził 82 pp, a odcinek południowo-wschodni od Sensowa do mostu kolejowego na Warcie w pobliżu Działoszyna – 84 pp, Działoszyna bronił II batalion 84 pp, na lewo od 84 pp powstała luka, w związku z tym skierowano tam dla dozoru dywizyjną kompanię kolarzy z plutonem ckm, z zastrzeżeniem, że most pod Patrzykowem musi być broniony za wszelką cenę. W Szczercowie pozostały tylko załogi bezpieczeństwa. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, gen. L. Cehak utworzył oddział wydzielony w składzie: 83 pp wraz z I dywizjonem 30 pal, szwadronem kawalerii dywizyjnej i 41 kompanią czołgów rozpoznawczych pod dowództwem kpt. Tadeusza Witanowskiego. Oddział ten miał rozkaz zająć wysuniętą pozycję po drugiej stronie Warty, powstrzymać nieprzyjaciela zdążającego na Działoszyn, prowadząc jednocześnie rozpoznanie jego głównych sił i kierunków uderzeń. Przed świtem 1 września na pozycje dywizji dotarły także dwa pociągi pancerne: pociąg pancerny nr 52 „Baszta” pod dowództwem kpt. Mikołaja Gonczara i pociąg pancerny nr 53 „Śmiały” pod dowództwem kpt. Mieczysława Malinowskiego.

1 września

W pasie obrony 30 DP 1 września rano przekroczyły granicę niemieckie 18 i 19 DP. 18 DP nacierała z rejonu Gorzowa Śląskiego przez Praszkę na Dalachów i Niżankowice, a 19 DP z rejonu Skrońska na Julianpol – Działoszyn. W miarę ustępowania z terenów przygranicznych oddziałów rozpoznawczych, inicjatywę przejął oddział wydzielony, który stoczył ciężki bój pod Parzymiechami. A następnie w nocy wycofał się do odwodu dywizji. Zacięty opór 83 pp powstrzymał natarcie niemieckie na najważniejszym kierunku do przepraw przez Wartę pod Działoszynem i opóźnił ją o przeszło jeden dzień. Pozostałe pułki na razie nie były atakowane.

2 września

2 września, wykorzystując silny ostrzał artyleryjski i bombardowania lotnicze, siły niemieckiej 19 DP przeszły do natarcia w rejonie Działoszyna i Sensowa, złamały opór II batalionu 84 pp i uchwyciły przyczółek na północnym brzegu Warty, na rubieżach Działoszyna. Doszło też do walk ulicznych w samym mieście. Jednocześnie Niemcy zajęli Patrzyków. Generalny atak Niemcy przypuścili wieczorem na odcinku 82 pp i po zaciętej walce zajęli rejon Bobrownik wraz z zakolem Warty, ponosząc przy tym duże straty. W rezultacie 84 pp zmuszony był przeprowadzić przegrupowanie w kierunku na Pajęczno, prowadząc jednocześnie walki uliczne w Działoszynie, które przesuwały się w kierunku drogi wylotowej na Trębaczew i Pajęczno.

3 września

W nocy z 2 na 3 września oddziały 30 DP przeszły na główną pozycję obrony bez przeciwdziałania ze strony Niemców. Do wieczora 3 września cała główna pozycja obronna na rzece Widawce pod Szczercowem została obsadzona.

Dowódca 30 DP otrzymał rozkaz odejścia na główną pozycję i obsadzenia odcinka obrony „Szczerców”. Oddziały otrzymały następujące zadania:

• batalion 83 pp obsadzić i utrzymać wzgórza na północ od Działoszyna do rana 3 września z zadaniem osłony odwrotu sił dywizji,
• 83 pp z I/30 pal i 30 dac wykonać marsz na główną pozycję obrony i obsadzić odcinek zachodni w pasie obrony dywizji,
• 82 pp z III/30 pal przegrupować się na wschodni brzeg Widawki i ześrodkować się w rejonie lasu na zachód od Kluk jako odwód dywizji.
• 84 pp z II/30 pal przegrupować się na główną pozycję i zająć obronnie wschodni odcinek w pasie obrony dywizji.
• kawaleria dywizyjna przejechać na wschodnie skrzydło pasa obrony do rejonu Słupia.

Kompania cyklistów maszerowała razem z 82 i 84 pp.

Oderwanie się od nieprzyjaciela odbyło się bez przeszkód. Rano Niemcy wykonali na opuszczoną przez 30 DP pozycję obronną uderzenie ogniowe. Batalion osłony również bez przeszkód oderwał się od nieprzyjaciela i dołączył do sił głównych dywizji.

W ciągu całego dnia 3 i w nocy na 4 września wojska niemieckiego XI KA nie nawiązały styczności ogniowej z 30 DP. Lotnictwo niemieckie od rana 3 września prowadziło ożywioną działalność, siejąc spustoszenie wśród uciekinierów. Oddziałom dywizji nie zadało poważniejszych strat.
Z wojsk Armii „Łódź” tylko 30 DP w godzinach wieczornych zajęła w nakazanym terminie główną pozycję obrony i znajdowała się w stosunkowo dobrej kondycji bojowej. Stanowisko dowodzenia rozwinęło się w rejonie Wierzchów Kluckich. Pociąg pancerny nr 53 odesłano do Koluszek.

4 września

4 września około 11.00 znaczne siły XI KA zajęły Szczerców. Po południu z rejonu Szczercowa wyruszyła kolumna piechoty niemieckiej w sile około pułku w kierunku na Lubiec. Prawdopodobnie był to oddział rozpoznawczy, który miał na celu przeprowadzenie rozpoznania systemu obrony broniących się tutaj wojsk polskich. Powyższą kolumnę piechoty niemieckiej puszczono bez przeszkód aż pod Magdalenów. W tym czasie wywołano ogień ześrodkowany trzech dywizjonów artylerii oraz silny ogień broni strzeleckiej I batalionu 83 pułku piechoty. Zaskoczona kolumna nie zdążyła się rozwinąć do walki, rozsypała się chaotycznie, a następnie panicznie wycofała się. Powtórne natarcie niemieckich oddziałów rozpoznawczych na odcinku południowym wyprowadzone około19.00 również zostało odparte przez oddziały polskiej dywizji.

5 września

Przed frontem 30 DP niemiecki XI KA prowadził aktywne działania wiążące. Około 8.00, przy wsparciu ogniem artylerii i lotnictwa, jego oddział wydzielony wykonał natarcie na kierunku Szczerców – Lubiec. Zostało ono załamane przez 83 pułk piechoty. Jednocześnie zestrzelono 2 samoloty niemieckie. Niemieckie natarcie zostało powtórzone w godzinach popołudniowych. Wydzielone siły XI KA uderzyły w rejony obrony III/83 pp i III/84 i włamały się w obronę na kierunku Teofilowa oraz w rejonie Żaru. W celu odtworzenia struktury obrony, dowódca dywizji wyprowadził kontratak drugorzutowym 82 pułkiem piechoty na kierunku Teofilów – Szczerców. Kontratak 82 pp, wzmocnionego 41 skczr, w ścisłym współdziałaniu z 83 pp i wsparty przez własną artylerię odrzucił nieprzyjaciela i odtworzył przedni skraj obrony. Na kierunku Żar dowódca 84 pp wykonał kontratak IV/84 pp, który również odrzucił nieprzyjaciela i wyszedł na przedni skraj własnej obrony.

W walce tej Niemcy ponieśli dotkliwe straty, około stu żołnierzy nieprzyjaciela dostało się do niewoli. Po zapadnięciu zmroku wygasły walki na przednim skraju obrony. Dzięki dobrej bitności żołnierzy oraz należytemu dowodzeniu przez dowódców, dywizja utrzymała pozycję obronną aż do północy, następnie, zgodnie z rozkazem, zaczęła się wycofywać w rejon Dłutowa.

6 września

Jeszcze przed północą 5 września rozpoczęły przegrupowanie: 82 pp z I/30 pal, dowództwo 30 pal z III/30 pal, II/4 pac i 30 dac. Około 2.00 rozpoczął marsz 83 pp z II/30 pal. 84 pp ruszył około północy. Wydzielił on ze swojego składu awangardę boczną w sile IV/84 pp wzmocnioną kompanią rozpoznawczą pułku, plutonem artylerii piechoty i dwoma działami przeciwpancernymi. Ubezpieczająca pułk awangarda przeciwstawiła się nacierającym wojskom XI KA w rejonie Drużbic. Rano w czasie walki kompania rozpoznawcza została rozbita, utracono obydwa działa ppanc i jaszcze plutonu artylerii pułkowej. IV/84 pp dopiero następnej nocy dołączył do macierzystego pułku w Dłutowie.

W późnych godzinach popołudniowych dywizja osiągnęła bież wzdłuż południowego skraju lasów dłutowskich i przeszła do obrony. 82 pp wzmocniony artylerią ugrupował się na południowym skraju lasu Podstoła–Żeronie i zamknął kierunek Bełchatów – Dłutów; 83 pp z II/30 pal ześrodkował się w rejonie lasu Mierzączka – Orzk, a 84 pp jako drugorzutowy w rejonie węzła dróg w Dłutowie. 2 pp z III/2 pal wyprowadził z walki około 300 ludzi z sześcioma działami i doszedł do Dłutowa. Tutaj podporządkowany został dowódcy 30 DP i ześrodkował się w rejonie drugorzutowego 84 pp. Stanowisko dowodzenia dywizji rozwinęło się w lesie pod Dłutowem. Od uderzeń lotnictwa niemieckiego rozbita została kompania sanitarna i dywizyjna kompania ciężkich karabinów maszynowych. Ataki zmotoryzowanych pododdziałów rozpoznawczych nieprzyjaciela na przedni skraj obrony zostały odparte przez oddziały dywizji.

Od 7 września

7 września, obawiając się oskrzydlenia z odsłoniętych boków, wycofała się do rejonu Woli Cyrusowej. Tu nie była w stanie wytrzymać ciągłego naporu wroga i rozpoczęła odwrót do lasów skierniewickich.

9 września o świcie, po 15-kilometrowym nocnym przegrupowaniu z pasa obrony Grzmiąca – płn. Brzeziny dywizja osiągnęła rejon lasów na południe od Przyłęku Dużego. Jej oddziały ugrupowały się następująco: 82 pp na zachodnim skraju lasu; 83 pp – na północno-wschodnim i wschodnim skraju lasu; 84 pp – w południowej części lasu, a stanowisko dowodzenia 30 DP rozwinęło się w rejonie Przyłęku Dużego. Ze względu na brak bezpośrednich sąsiadów gen. Cehak ugrupował oddziały do obrony okrężnej. Ugrupowanie dywizji w dużym lesie zapewniało jej maskowanie przed obserwacją lotniczą nieprzyjaciela. Ponadto dowódca dywizji wydał rozkaz oddziałom nieotwierania ognia do przelatujących samolotów niemieckich, by nie zdradzać swojego rejonu obrony. Stąd postanowiono przebijać się dalej przez wrogie oddziały. Natarcie poprowadzono na Słupię i Jeżów. Pod Jeżowem natknięto się na kontrnatarcie niemieckiej 18 DP i rozgorzały ciężkie walki. Słupię udało się odebrać Niemcom i w ten sposób otworzono drogę na Skierniewice. Następnie dywizja dostała rozkaz wycofania się za Rawkę.

10 września otrzymała kolejny rozkaz zmiany drogi odwrotu i teraz zmierzała na Warszawę przez Mszczonów i Nadarzyn. Jednak mimo początkowych sukcesów zabrakło jej sił, aby przebić się przez niemieckie pozycje.

13 września zmieniła kierunek odwrotu na Modlin, gdzie jej oddziały obsadziły odcinek „Twierdza” i walczyły do kapitulacji 29 września. 14 września rano 30 Dywizja Piechoty osiągnęła Kazuń. Jej stan wynosił około 3500 i 9 armat 75 mm. Zgodnie z otrzymanym zadaniem miała bronić bezpośrednio Twierdzy Modlin oraz na zewnętrznym pierścieniu obrony odcinka pomiędzy 2 a 28 Dywizją Piechoty oraz Fortu I. Jej 84 pułk piechoty ześrodkował się w Kazuniu i stanowił odwód dowódcy Grupy Operacyjnej „Piotrków” generała Thommee. 15 września 84 pułk piechoty został skierowany do prowadzenia działań na przedpolu odcinka „Kazuń” i rejonu obronnego „Palmiry”. 16 września jego pododdziały zaatakowały kolumnę artylerii niemieckiej i rozbiły ją. 18 września pułk przeszedł do działań opóźniających a 19 września powrócił na pozycję obronną odcinka „Kazuń”. 24 września odparto natarcie niemieckiej 2 Dywizji Lekkiej. W kolejnych dniach nieprzyjaciel użył lotnictwa, ale ponowne natarcia były odpierane. Walki pozycyjne toczyły się do 28 września, kiedy to z rozkazu dowódcy obrony Twierdzy Modlin, dowódca 30 DP generał Cehak udał się na rozmowy o kapitulacji. 0 14.00 został podpisany protokół kapitulacyjny.

OZ 30 DP

Ośrodek Zapasowy 30 DP znajdował się w Kobryniu. Po decyzji Naczelnego Dowództwa o obronie Polesia w Kobryniu sformowano na bazie OZ 30 DP trzy pułki piechoty które weszły w skład kombinowanej Dywizji Piechoty „Kobryń” (60 DP), a następnie walczyły do 5 października w składzie SGO „Polesie”.

Organizacja wojenna 30 DP we wrześniu 1939

• Kwatera Główna 30 Dywizji Piechoty
  • kompania gospodarcza Kwatery Głównej 30 DP
  • sąd polowy nr 30
• 82 pułk piechoty
• 83 pułk piechoty
• 84 pułk piechoty
• 30 pułk artylerii lekkiej
• 30 dywizjon artylerii ciężkiej
• baon saperów typ II b nr 30
• bateria motorowa artylerii plot. typ A nr 30 – por. Tytus Jakubowski
• kompania łączności 30 DP – kpt. łącz. Piotr Chełchowski
  • dowódca plutonu – ppor. łącz. Julian Jan Przewoźnik †11 IX 1939 Osuchów
  • dowódca plutonu – ppor. łącz. rez. Stefan Gockowski
• pluton radio 30 DP – ppor. łącz. Bohdan Plisowski †11 IX 1939 Osuchów
• pluton łączności KG 30 DP
• drużyna parkowa łączności 30 DP
• szwadron kawalerii dywizyjnej nr 30 – rtm. Tadeusz Schollenberger
• samodzielna km i broni towarzyszących nr 93 (83 pp)
  • dowódca kompanii – kpt. piech. Czesław Barański †1940 Charków
  • dowódca plutonu – por. piech. Józef Szkuta
• kompania kolarzy nr 93 (82 pp) – kpt. Jan Sylwester Kruziel
• park intendentury typ I nr 903 – kpt. int. st. sp. Augustyn Pojmański

Obsada personalna dowództwa dywizji

Dowódcy dywizji
stopień, imię i nazwisko	okres pełnienia obowiązków	kolejne stanowisko służbowe
płk piech. Mieczysław Mackiewicz	1921 – 28 V 1926	dowódca 26 DP
płk piech. / gen. bryg. Stanisław Tessaro	9 VIII 1926 - 12 V 1929	dowódca KOP
płk piech. Stanisław Wrzaliński	8 X 1929 – 13 X 1931	stan spoczynku z dniem 31 XII 1931
płk dypl. art. / gen. bryg. Emil Krukowicz-Przedrzymirski	13 X 1931 – 28 I 1938	szef Dep. Artylerii MSWojsk.
gen. bryg. Leopold Cehak	1938 – IX 1939	w niemieckiej niewoli
Dowódcy piechoty dywizyjnej
płk piech. Stanisław Tessaro	1921 – 9 VIII 1926	dowódca 30 DP
płk SG Stanisław Wieroński	14 X 1926 – 17 III 1927	dowódca 22 DPG
płk piech. Franciszek Dindorf-Ankowicz	19 III 1927 – X 1935	dowódca 10 DP
płk piech. Stanisław Kalabiński	X 1935 – VIII 1939	dowódca 55 DP
Szefowie sztabu
mjr SG Teodor Furgalski	X 1922 – VI 1924	szef wydziału w Oddziale I SG
ppłk SG (piech.) Florian Smykal	15 X 1924 – 21 VIII 1926	dowódca 13 pp
mjr SG (piech.) Aleksander Misiurewicz	IX 1926 – XI 1928	Oddział I Sztabu Generalnego
mjr dypl. piech. Stanisław II Sienkiewicz	XI 1928 - IX 1930	Oddział III Sztabu Głównego
mjr dypl. piech. Zenon Wzacny	IX 1930 – XII 1932	wykładowca w CWPiech.
mjr dypl. piech. Michał Talikowski	XII 1932 – XI 1934	DOK II
mjr dypl. sap. Leon Bianchi	XI 1934 – XI 1936	dowódca bmost
ppłk dypl. piech. Władysław Suracki	1936 – †12 IX 1939
kpt. dypl. art. Adam Jaworski-Sas-Choroszkiewicz	od 15 IX 1939	w niemieckiej niewoli

Obsada personalna
Ostatnia „pokojowa” dowództwa dywizji w marcu 1939		Kwatery Głównej 30 DP we wrześniu 1939
dowódca dywizji	gen. bryg. Leopold Cehak	dowódca dywizji	gen. bryg. Leopold Cehak (VM)
dowódca piechoty dywizyjnej	płk piech. Stanisław Kalabiński	dowódca piechoty dywizyjnej	wakat
		oficer ordynansowy dowódcy PD	kpt. Zdzisław Szwarnowiecki
dowódca artylerii dywizyjnej	płk art. Zygmunt Łakiński	dowódca artylerii dywizyjnej	płk art. Zygmunt Łakiński (VM)
		oficer sztabu dowódcy AD	mjr art. Stanisław Reichert (KW)
oficer sztabu artylerii dywizyjnej	kpt. art. Czesław Roman	oficer służby wywiadu artylerii	kpt. art. Czesław Roman
w organizacji pokojowej stanowisko nie istniało		dowódca saperów	kpt. inż. Jerzy Skalski (KW)
komendant Rejonu PW Konnego	rtm. Tadeusz Schollenberger	dowódca kawalerii dywizyjnej	rtm. Tadeusz Schollenberger (KW)
szef sztabu	ppłk dypl. piech. Władysław Suracki	szef sztabu	ppłk dypl. piech. Władysław Suracki
I oficer sztabu	kpt. dypl. piech. Janusz Chmielowski	oficer operacyjny	kpt. dypl. art. Adam Jaworski-Sas-Choroszkiewicz
I oficer sztabu (dubler)	kpt. dypl. piech. Kazimierz Czechowski	pomocnik oficera operacyjnego	kpt. piech. Włodzimierz Janiga (VM)
II oficer sztabu	kpt. adm. (piech.) Adam Suski	oficer informacyjny	kpt. Kazimierz Stanisław Rady
w organizacji pokojowej stanowisko nie istniało		pomocnik oficera informacyjnego	kpt. Kazimierz Stanisław Prede
dowódca łączności	mjr łącz. Władysław Maron-Marwicz	dowódca łączności	mjr łącz. Władysław Maron-Marwicz (VM)
oficer taborowy	kpt. tab. Paweł Wit	dowódca taborów	kpt. tab. Paweł Wit
oficer intendentury	kpt. int. z WSW Stanisław Słomka	szef służby intendentury	kpt. int. z WSW Stanisław Słomka (VM)
w organizacji pokojowej stanowiska nie istniały		kwatermistrz	kpt. dypl. Janusz Chmielowski (VM)
		zastępca kwatermistrza	kpt. adm. (piech.) Adam Suski (VM)
		pomocnik kwatermistrza	por. Józef Kuczak (VM)
		szef służby sprawiedliwości	mjr aud. mgr Jan Józef Piątkowski
		szef służby duszpasterskiej	ks. kpl. Władysław Holak
		szef służby zdrowia	mjr lek. dr Adam Płatek
		komendant Kwatery Głównej	kpt. piech. Piotr Wasilewski

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Barański Czesław	kapitan	żołnierz zawodowy		Charków
Popiński Stanisław	chorąży	żołnierz zawodowy		Charków

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych na pocz. lipca 1944 w okolicach Siemiatycz w lasach nurzeckich (Okręg Polesie) powstała 30 Dywizja Piechoty AK (kryptonim „Twierdza”) pod dowództwem ppłk. Henryka Krajewskiego ps. „Trzaska”.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
• Mirosław Barczyński: 30 Dywizja Piechoty 1918 – 1939. Biała Podlaska: Oficyna Wydawnicza „Donatech”. Muzeum Okręgowe w Białej Podlaskiej, 1996. ISBN 83-903827-7-6.
• Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X.
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Juliusz Rómmel: Za honor i ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1958.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Andrzej Wesołowski: 30 Poleska Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2018, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-622-2.
• Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.