Brama Pilzneńska w Tarnowie
Miejsce, gdzie znajdowała się brama | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Typ budynku | |
Rozpoczęcie budowy | |
Rozebrano |
II poł. XVIII w. |
Położenie na mapie Tarnowa | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |
50°00′46,1471″N 20°59′25,6091″E/50,012819 20,990447 |
Brama Pilzneńska w Tarnowie – średniowieczna brama miejska, położona na tarnowskim Starym Mieście, będąca częścią miejskiego systemu obronnego. Budowla nie zachowała się do dzisiejszych czasów.
Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]
Brama Pilzneńska usytuowana była po wschodniej stronie zespołu tarnowskich fortyfikacji miejskich, w ciągu obecnej ul. Brama Pilzneńska[1].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Brama Pilzneńska była prawdopodobnie umiejscowiona w wybudowanej na planie prostokąta, kilkukondygnacyjnej przelotowej wieży obronnej lub baszcie[2][3]. Jak podaje lustracja z 1732 roku, brama miała być wyposażona, prawdopodobnie od średniowiecza, w potrójne wrota, furty dla pieszych oraz most zwodzony[2][3]. Budowla była obustronnie wysunięta przed mury miejskie, przy czym wyeksponowanie w kierunku miasta, licząc od ściany muru wewnętrznego, sięgało 4,6 metra[2]. Przez bramę usuwano poza obwód murów spływające głównym rynsztokiem miejskie ścieki[3].
Brama Pilzneńska była mocniej ufortyfikowana od bramy Krakowskiej, co wynikało z faktu, że w mieście bardziej lękano się możliwości agresji ze wschodu, ze strony Tatarów i Turków, niźli napaści ze strony zachodniej[4].
W budynku znajdowało się mieszkanie dla stróża bramy, tzw. bramnego, zajmowane także przez instygatora (oskarżyciela miejskiego)[5][6]. Wiadomo również, że było ono wynajmowane (w latach 1632–1633 rejestrowano dochód z czynszu za jego wynajem[2])[5][6]. W bramie umiejscowiony był ponadto, od strony miasta, podobnie jak w krakowskiej bramie Floriańskiej oraz wileńskiej Ostrej Bramie, obraz Najświętszej Marii Panny[2][5][7].
Po obu stronach budowli bramnej zlokalizowane były także baszty[7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Brama Pilzneńska była budowlą pierwotną, wzniesioną w XIV wieku wraz z murami miejskimi[2]. W ramach XVI-wiecznej modernizacji miejskich umocnień została rozbudowana. Prace budowlane przy bramie miały miejsce w 1519 roku, gdy została przebudowana[3], oraz w latach 1519–1520, kiedy to w rachunkach odnotowano wydatki na budowę w niej, podobnie jak w bramie Krakowskiej, hostigiów[2]. W wyniku ówczesnej rozbudowy budowla otrzymała przede wszystkim przedbramie[2], a jeden z badaczy dawnego Tarnowa, Józef Edward Dutkiewicz, przypuszczał również, że wieża bramna uzyskała także attykowe nadbudowy[2].
Według opisu z 1723 roku, budowla podobnie jak pozostałe fortyfikacje, była w złym stanie: miała niesprawne wrota, przez co nie można było jej praktycznie wykorzystywać[3]. W 1732 roku ukazał się szerszy opis budowli, która wcześniej była tylko luźno wspominana w aktach miejskich[1].
Przez Bramę Pilznieńską 31 lipca 1772 roku do Tarnowa po raz pierwszy wkroczyło wojsko austriackie[5], okupujące południe kraju podczas I rozbioru Polski.
Budynek rozebrano pod koniec XVIII wieku, przed 1796 rokiem[8][5]; wiadomo, że widoczny był jeszcze na planach Galicji przygotowanych dla armii austriackiej w latach 1779–1783[9]. Przypuszczalnie, po rozpoczęciu planowego wyburzania murów około 1790 roku, bramę miejską, która przeszkadzała w rozwoju urbanistycznym miasta, wyburzono na samym początku działań rozbiórkowych[3].
Pozostałości bramy kilkukrotnie później odkrywano. W latach 1941–1942, przy okazji prowadzonych prac ziemnych, fundamenty budowli znalazł Józef Dutkiewicz[3][7]. Pozostałości budynku z kamiennymi fundamentami o wymiarach 839×710 cm odkryto także w latach 90. XX wieku, a ich zarys oznaczony został za pomocą kostki brukowej innej barwy[4]. Elementy byłej bramy odkryto jeszcze w 2021 roku, gdy odnaleziono fragmenty XVI-wiecznego mostu będącego częścią budowli[5][4][10]. Ówczesne odkrycie wyjaśniło, jak wyglądało przedbramie bramy Pilzneńskiej[5].
Z bramy wybiegała droga do Pilzna oraz Sandomierza, przebiegał przez nią także handlowy trakt ruski[1][9]. Brama Pilzneńska była jedną z dwóch głównych bram miejskich prowadzących do Tarnowa[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Patrz na Tarnów, na gniazdo Tarnowskich, [w:] S. Wróbel , Opowieści o dawnym Tarnowie, Tarnów: Muzeum Okręg. w Tarnowie, 2003, s. 15–25, ISBN 83-85988-48-3, OCLC 56813663 [dostęp 2022-07-25] .
- ↑ a b c d e f g h i Tarnów, [w:] Jarosław Widawski , Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973, s. 462–471 (pol.).
- ↑ a b c d e f g M. Trusz , Miejskie mury obronne, [w:] Stanisław Potępa, Ryszard Banach, Tarnów. Wielki przewodnik. 2, Stare Miasto, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne [etc.], 1995, ISBN 83-901529-5-9, OCLC 749245859 [dostęp 2022-07-24] (pol.).
- ↑ a b c Paweł Chwał , Tarnów. Pozostałości historycznej Bramy Pilzneńskiej odkopane podczas remontu kamienicy w centrum miasta [online], Tarnów Nasze Miasto, 6 września 2021 [dostęp 2022-08-05] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Niecodzienne odkrycie w domu przy ul. Brama Pilzneńska [online], Tarnów – Polski Biegun Ciepła [dostęp 2022-08-05] (pol.).
- ↑ a b c Brama Pilzneńska: Zaskakujące odkrycie w centrum Tarnowa [online], www.eska.pl [dostęp 2022-08-05] .
- ↑ a b c Średniowieczne mury Tarnowa [online], Tarnowskie Centrum Informacji [dostęp 2022-08-05] (pol.).
- ↑ Krzysztof Moskal , Brama Pilzneńska ulica, [w:] Andrzej Niedojadło, Encyklopedia Tarnowa, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, 2010, s. 66, ISBN 978-83-87366-96-4, OCLC 751483099 [dostęp 2022-08-05] .
- ↑ a b Robotnicy odkopali pozostałości jednej z dwóch bram, które kilkaset lat temu prowadziły do serca Tarnowa [online], Gazeta Krakowska+, 12 czerwca 2019 [dostęp 2022-07-28] (pol.).
- ↑ Niedawno odkryty fragment mostu prowadzącego do Bramy Pilzneńskiej w Tarnowie został zakopany [online], Radio Kraków [dostęp 2022-08-05] (pol.).