Demon (W kawiarni)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Demon
Ilustracja
Autor

Wojciech Weiss

Data powstania

1904

Medium

olej na płótnie

Wymiary

65 × 95 cm, 74 × 103 cm w ramie

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Kraków

Lokalizacja

Muzeum Narodowe

Demon (znany także pod tytułem W kawiarni) – obraz Wojciecha Weissa wykonany w technice olejnej w 1904 roku[1][2]. Obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie i jest prezentowany w Galerii Sztuki Polskiej XX i XXI wieku[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Według badaczy obraz Demon nawiązuje do paryskiego okresu twórczości Wojciecha Weissa, zaś sama scena obrazu jest umiejscawiana w paryskiej kawiarni[3][4]. W 1962 roku obraz został zakupiony przez Muzeum Narodowe w Krakowie od żony artysty, Ireny Weissowej[5][2].

Opis[edytuj | edytuj kod]

Obraz przedstawia parę siedzącą w pustej kawiarni[2]. Na pierwszym planie po lewej stronie znajduje się kobieta pochylona nad stolikiem, zasłaniająca twarz chusteczką. Ma na sobie jednolity, czarny strój. Po drugiej stronie towarzyszy jej mężczyzna wyciągnięty na krześle, ubrany w czarny surdut i kapelusz z krótkim rondem. Mężczyzna przygląda się kobiecie z ukosa, uśmiechając się nieznacznie. W prawej ręce, pomiędzy palcami, trzyma zapalonego papierosa, a lewą ujmuje oparcie krzesła. Na okrągłym stoliku znajduje się pełny kieliszek czerwonego płynu, który badacze identyfikują z popularnie spożywanym przez bohemę absyntem[1][6]. Tło wypełniają rzędy pustych krzeseł i stolików[3].

Analiza[edytuj | edytuj kod]

Demon tematycznie i kompozycyjnie koresponduje z wcześniejszym obrazem artysty z 1899 roku – Cafe d’Arcourt. Kawiarnia paryska[7][3]. Na obu obrazach na pierwszym planie przedstawiono siedzącą parę[3]. To, co jednak je wyróżnia, to sposób w jaki skomponowano tło[3]. W Cafe d’Arcourt bohaterów usadowiono na tle bawiącej się paryskiej bohemy, natomiast w Demonie w opustoszałej kawiarni[3]. Gama kolorystyczna obrazu ogranicza się do czerni, zgaszonych żółci, brązów, szarości i czerwieni[8].

Interpretacja[edytuj | edytuj kod]

Demon Wojciecha Weissa jest inspirowany życiową filozofią i twórczością polskiego dekadenta, Stanisława Przybyszewskiego[9][4][2]. W literaturze za główną inspirację dla tego obrazu wskazuje się utwór De profundis[10]. W swojej sztuce Weiss odwoływał się także do twórczości przedstawiciela postimpresjonizmu, Henri de Toulouse’a Lautreca oraz ekspresjonizmu Edvarda Muncha[11][4][3].

W przeciwieństwie do Cafe d’Arcourt, Demon przybiera formę karykaturalną, nadając scenie ton melodramatyczny i umoralniający[7][3]. Na obrazie mężczyzna występuje jako demon-uwodziciel, natomiast kobieta jako jego ofiara[4][3]. Scena Demona zakomponowana jest na zasadzie kontrastu – smutkowi i rozpaczy artysta przeciwstawia obojętność i cynizm[2]. Tytułowy demon zawadiacko uśmiecha się i wpatruje w płaczącą kobietę. Ta, pochylona na krześle opada na stół, zakrywając twarz chusteczką, pozostaje anonimowa[2]. Natomiast wyciągnięty na krześle mężczyzna pali papierosa i kołysze sąsiednie krzesło[2]. Gest palców można również interpretować jako wystukiwanie rytmu nuconej przez demona melodii[4]. Mężczyznę charakteryzują ostre rysy twarzy oraz ruda, spiczasta (kozia) bródka, które interpretuje się jako diabelskie[12][13][2].

Tytułowy demon jest utożsamiany z „demonem Młodej Polski”, Stanisławem Przybyszewskim, ze względu na podobieństwo rysów twarzy[14][2]. Sam poeta miał pisać o sobie jako o filozofie, demonie, Bogu i wszystkim, który stoi ponad życiem, ponad światem, jest Panem Panów, nie kiełznany żadnym prawem, nie ograniczany żadną siłą ludzką[2].

Demona Wojciecha Weissa interpretuje się jako komentarz i krytykę artysty wymierzoną w stronę krakowskiego środowiska artystycznego, któremu przewodził Stanisław Przybyszewski. To środowisko postulowało styl życia wolny od konwenansów i norm oraz sztukę pozbawioną utylitaryzmu, moralizmu i patriotyzmu[15][16]. O zachwycie i uwielbieniu krakowskiej cyganerii do przywódcy mówi szkic Weissa Opętanie, w którym rozszalały tłum wynosi Przybyszewskiego na ramionach[17].

Wystawy[edytuj | edytuj kod]

Demon pojawiał się na polskich i zagranicznych wystawach poświęconych twórczości Wojciecha Weissa oraz sztuce młodopolskich artystów. Oto wybrane z nich:

  • Symbol i forma. Przemiany w malarstwie polskim 1880-1939, 27.05 – 10.09.2009, Państwowe Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina, Instytut Adama Mickiewicza w Warszawie,
  • Zawsze Młoda! Polska sztuka około 1900, 29.10.2015 – 31.01.2016, National Art Museum of Lithuania, Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Silent Rebels. Symbolism in Poland around 1900, 25.03. – 07.08.2022, Kunsthalle der Hypo-Kulturstiftung in Munich,
  • XX + XXI. Galeria Sztuki Polskiej, 14.10.2021 – 31.12.2030, Muzeum Narodowe w Krakowie[1].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Demon [online], Zbiory Cyfrowe MNK [dostęp 2024-04-14] (pol. • ang.), autorką opisu jest Wacława Milewska.
  2. ↑ a b c d e f g h i j Urszula Kozakowska-Zaucha, Demon, [w:] Magdalena Czubińska (red.), XX + XXI. Galeria Sztuki Polskiej. Katalog, Kraków 2023, s. 98 (pol. • ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i Konrad Niciński, Demon (W kawiarni) [online], Culture.pl, 27 września 2019 [dostęp 2024-04-14] (pol.).
  4. ↑ a b c d e Irena Kossowska, Łukasz Kossowski, Malarstwo polskie. Symbolizm i Młoda Polska, Warszawa 2011, s. 153.
  5. ↑ Katalog prac, [w:] Agnieszka Ławniczakowa (red.), Wojciech Weiss 1875-1950. Wystawa monograficzna, Poznań 1977, s. 85 (pol.), W rozdziale za datę nabycia obrazu wskazuje się rok 1961.
  6. ↑ Paulina Wesołowska, Źródło inspiracji artystów Belle époque – absynt, zwany zieloną wróżką [online], Niezła Sztuka, 4 marca 2016 [dostęp 2024-04-14] (pol.).
  7. ↑ a b Wiesław Juszczak, Młody Weiss, Warszawa 1979, s. 157 (pol.).
  8. ↑ Izabela Kunińska (red.), Muzea Krakowa, Kraków 1981 (Muzea Świata), s. 123 (pol.).
  9. ↑ Łukasz Kossowski, Wojciech Weiss (1875-1950), Warszawa 2006 (Ludzie. Czasy. Dzieła), s. 39 (pol.).
  10. ↑ Agnieszka Ławniczakowa, Wstęp. Sylwetka artystyczna Wojciecha Weissa, [w:] Agnieszka Ławniczakowa (red.), Wojciech Weiss 1875-1950. Wystawa monograficzna, Poznań 1977, s. 35.
  11. ↑ Łukasz Kossowski, Totenmesse, [w:] Piotr Paszkiewicz (red.), Totenmesse. Modernism in the Culture of Northern and Central Europe, Warszawa 1996, s. 20 (ang.).
  12. ↑ Zofia Weiss, Weiss w Paryżu [online], Niezła Sztuka, 26 czerwca 2021 [dostęp 2024-04-14] (pol.).
  13. ↑ Anna Cymer, Diabeł jak malowany [online], Culture.pl, 22 września 2021 [dostęp 2024-04-14] (pol.).
  14. ↑ Tadeusz Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo polskie, t. 3, Wrocław 1964, s. 20 (pol.).
  15. ↑ Janusz R. Kowalczyk, Cyganeria [online], Culture.pl, 10 listopada 2023 [dostęp 2024-04-14] (pol.).
  16. ↑ Agnieszka Rosales Rodriguez, W stronę nowoczesności, [w:] Iwona Danielewicz, Agnieszka Rosales Rodriguez (red.), Polska siła obrazu, Warszawa 2020, s. 84 (pol.).
  17. ↑ Anna Gradowska, Sztuka Młodej Polski, Kraków 1984, s. 74 (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Anna Cymer, Diabeł jak malowany [online], Culture.pl, 22 września 2021 (pol.).
  • Magdalena Czubińska (red.), XX + XXI. Galeria Sztuki Polskiej, Kraków 2023, ISBN 978-83-7581-451-4 (pol.).
  • Iwona Danielewicz, Agnieszka Rosales Rodriguez (red.), Polska siła obrazu, Warszawa 2020, ISBN 978-83-7100-456-8 (pol.).
  • Tadeusz Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo polskie, t. 3, Kraków 1964 (pol.).
  • Anna Gradowska, Sztuka Młodej Polski, Warszawa 1984 (pol.).
  • Wiesław Juszczak, Młody Weiss, Warszawa 1979 (pol.).
  • Irena Kossowska, Łukasz Kossowski, Malarstwo polskie. Symbolizm i Młoda Polska, Warszawa 2011, ISBN 978-83-213-4597-0 (pol.).
  • Łukasz Kossowski, Wojciech Weiss (1875-1950), Warszawa 2006, ISBN 83-7477-061-9 (pol.).
  • Janusz R. Kowalczyk, Cyganeria [online], Culture.pl, 10 listopada 2023 (pol.).
  • Izabela Kunińska (red.), Muzea Krakowa, Kraków 1981 (Muzea Świata) (pol.).
  • Agnieszka Ławniczakowa (red.), Wojciech Weiss 1875-1950. Wystawa monograficzna, Poznań 1977 (pol.).
  • Konrad Niciński, Wojciech Weiss, ,,Demon (W kawiarni)" [online], Culture.pl, 27 września 2019 (pol.).
  • Piotr Paszkiewicz (red.), Totenmesse. Modernism in the Culture of Northern and Central Europe, Warszawa 1996, ISBN 978-83-85938-81-1 (ang.).
  • Zofia Weiss, Weiss w Paryżu [online], Niezła Sztuka, 26 czerwca 2021 (pol.).
  • Paulina Wesołowska, Źródło inspiracji artystów Belle époque – absynt, zwany zieloną wróżką [online], Niezła Sztuka, 4 marca 2016 (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Demon_(W_kawiarni)&oldid=73643955”