Myszków

Myszków

miasto i gmina
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	myszkowski
Data założenia	XIV w.
Prawa miejskie	1950
Burmistrz	Włodzimierz Żak
Powierzchnia	73,6 km²
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość	30 072 406 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 34
Kod pocztowy	42-300
Tablice rejestracyjne	SMY
Położenie na mapie powiatu myszkowskiego Myszków
Położenie na mapie Polski Myszków
Położenie na mapie województwa śląskiego Myszków
50°34′32″N 19°19′33″E
TERC (TERYT)	2409011
SIMC	0932057
Hasło promocyjne: Myszków rozwija możliwości
Urząd miejski ul. Kościuszki 26 42-300 Myszków
Strona internetowa
BIP

Myszków – miasto w Polsce położone w obecnym województwie śląskim, w Zagłębiu Dąbrowskim (Małopolska), siedziba władz powiatu myszkowskiego.

Według danych z 31 grudnia 2021 r. miasto miało 30 072 mieszkańców.

Położenie

Myszków położony jest nad rzeką Wartą.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa częstochowskiego. Do 1949 r. siedziba gminy Myszków.

Myszków leży w dawnej ziemi krakowskiej, będącej częścią historycznej Małopolski. Będusz i Mijaczów, stanowiące obecnie lewobrzeżne dzielnice Myszkowa, w drugiej połowie XVI wieku położone były w księstwie siewierskim, zaś leżące w części miasta na prawym brzegu Warty osiedla Ciszówka, Mrzygłód, Nierada, Nowa Wieś, Nowy Myszków i Stary Myszków należały w tym okresie do powiatu lelowskiego województwa krakowskiego. W latach 1312-1443 części Myszkowa położone na zachód od Warty (tylko Będusz i Mijaczów) należały do Górnego Śląska, po czym w 1443 tereny te zostały odkupione przez biskupa krakowskiego i wówczas zostały ponownie związane z Małopolską (należały do Małopolski do XIII wieku), natomiast bezpośrednio do Polski przyłączono je dopiero w 1790 r. (wcześniej, do 1790, nie były bezpośrednią częścią państwa polskiego). Prawobrzeżne dzielnice Myszkowa cały czas były nieprzerwalnie częścią Małopolski, dlatego lewobrzeżne dzielnice bywają określane jako ziemia siewierska, czyli tereny nieśląskie, ale zarazem nie do końca małopolskie.

Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia miasta wynosi 74 km². W 2005 r. 56% obszaru miasta obejmowały użytki rolne, a 22% – użytki leśne. Myszków stanowi 15,4% powierzchni powiatu myszkowskiego.

Podział miasta

Rozwój terytorialny miasta Myszkowa na przestrzeni lat 1950–1983. ---- 1. Nowa Wieś, 2. Osińska Góra, 3. Połomia Myszków, 4. Helenówka, 5. Czarna Struga, 6. Nowy Myszków, 7. Stary Myszków, 8. Pohulanka, 9. Bory, 10. Michałów, 11. Mijaczów, 12. Ciszówka, 13. Gruchla, 14. Ręby, 15. Kręciwilk, 16. Potasznia, 17. Będusz, 18. Mrzygłód, 19. Mrzygłódka, 20. Nierada, 21. Labry, 22. Smudzówka.

Miasto nieformalnie dzieli się na 22 dzielnice:

Stary Myszków Nowy Myszków Mijaczów Pohulanka Mrzygłód Mrzygłódka Będusz Nowa Wieś Gruchla Kręciwilk Ciszówka

Czarna Struga Helenówka Osińska Góra Potasznia Nierada Bory Smudzówka Labry Michałów Połomia-Myszków Ręby

Warunki naturalne

Ukształtowanie terenu

Miasto usytuowane jest w obniżeniu górnej Warty, w tzw. „obniżeniu myszkowskim”, w północno-wschodniej części rozległej Wyżyny Śląskiej – na skraju Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Sama Wyżyna Śląska rozciąga się od prawego brzegu górnej Odry, aż po krawędź Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Część obszaru miasta położona jest w otulinie Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych (dzielnice: Bory i Helenówka).

Obszar północno-wschodni miejscowości leży w Obniżeniu Górnej Warty, część południowo-zachodnia na Progu Woźnickim ciągnącym się od Zawiercia aż po Kluczbork. Myszków położony jest ok. 280 m n.p.m.

Sama miejscowość usytuowana jest niemal całkowicie w naturalnym obniżeniu terenu (dawna rynna Prawarty), otoczonym z czterech stron wzniesieniami: Góry Włodowskiej, Góry Będuskiej (części pasa Progu Woźnickiego), Góry Jaworznickiej i Osińskiej Góry.

Charakterystyczne dla Myszkowa jest utrzymanie się znacznej ilości zabudowy zagrodowej, jako skutek włączenia w granice administracyjne miasta typowych wiejskich jednostek osadniczych (Nowa Wieś, Osińska Góra, Helenówka, Mrzygłódka, Będusz). Rysującą się tendencją w kwestii rozmieszczenia przestrzennego budownictwa mieszkaniowego jest postępująca koncentracja budownictwa w części „miejskiej” Myszkowa, gdzie znacznemu odmłodzeniu ulegają również zasoby mieszkaniowe (spadek o 50% udziału mieszkań zrealizowanych przed 1945 r.).

Klimat

Wykres obrazujący średnie temperatury dobowe maksymalne i minimalne w ciągu roku dla miasta Myszkowa:

(kliknij, aby powiększyć)

Nazwa

Myszków powstał w 1924 r. w wyniku połączenia wielu mniejszych miejscowości, które w procesie urbanizacyjnym stały się nieformalnymi dzielnicami (rejonami) miasta. Te stare miejscowości, w przeszłości były odnotowywane przez historyków. Na przykład w latach 1470–1480 Jan Długosz, w swoim opracowaniu Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis (Księga beneficjów diecezji krakowskiej), zanotował dzielnicę Mrzygłód jako osobną miejscowość w formie Oppidum Mrziglod oraz Mrzyglod, a także Będusz jako Bandusch.

Historia

Dzieje niektórych osad, obecnie tworzących Myszków, opisane zostały w osobnych hasłach. Poniższe kalendarium odnosi się tylko do gminy i miasta Myszkowa, czyli od 1924 r.

• 1924 – utworzenie gminy Myszków w powiecie będzińskim województwa kieleckiego, II Rzeczypospolitej
• 22 maja 1925 – utworzenie myszkowskiego oddziału Żydowskiego Stowarzyszenia Oświatowo-Kulturalnego „Tarbut”;
• lipiec 1925 – utworzenie gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Myszkowie (ponowne, gdyż pierwsza taka organizacja istniała jeszcze pod zaborami w 1906);
• 13 września 1925 – utworzenie Towarzystwa Oświatowo-Sportowego „Światowit” w Myszkowie;
• 1927 – przeniesienie Myszkowa do powiatu zawierciańskiego, również w województwa kieleckim;
• 1930 – utworzenie w Myszkowie Żydowskiego Stowarzyszenia Niesienia Pomocy Biednym i Chorym „Bikur-Hejlim”;
• maj 1931 – utworzenie oddziału Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet w Myszkowie;
• 17 czerwca 1931 – założenie w Myszkowie Oddziału Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego;
• 1935 – utworzenie Koła Związku Rezerwistów;
• 1938 – utworzenie Koła Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej,
• wrzesień 1939 – Myszków został wcielony do III Rzeszy i wszedł w skład prowincji Górny Śląsk (pod nazwą Myschkow);
• 19 stycznia 1945 – zajęcie gminy Myszków i okolic przez wojska Armii Czerwonej;
• 1 stycznia 1950 – rozporządzeniem ministra administracji publicznej z 8 IX 1949 r. „gminie wiejskiej Myszków w powiecie zawierciańskim województwa śląsko-dąbrowskiego nadano ustrój miejski”;
• 1 stycznia 1956 – na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów powstał powiat myszkowski;
• 24 września 1969 – nadanie herbu miasta na mocy uchwały Miejskiej Rady Narodowej
• 1 czerwca 1975 – w ramach ogólnopolskiej reformy administracyjnej, po likwidacji struktury powiatowej, Myszków wraz z całym obszarem dawnego powiatu został włączony do województwa częstochowskiego;
• 1 grudnia 1983 – znaczne poszerzenie obszarów miasta o obecne dzielnice: Potasznia, Mrzygłód, Mrzygłódka, Nierada, Kręciwilk (dawne sołectwa), Ręby (35 ha), Labry i Smudzówka;
• 1984 – uruchomienie komunikacji miejskiej;
• 1993 – odkrycie i udokumentowanie złoża rud molibdenowo-wolframowo-miedziowych na terenie Mijaczowa;
• 1997 – podpisanie umowy partnerskiej z czeskim miastem Kopřivnice;
• 1999 – podpisanie umowy partnerskiej z Los Alcázares w Hiszpanii;
• 1999 – w ramach kolejnej ogólnopolskiej reformy administracyjnej (przywrócenie trójstopniowego podziału administracyjnego) Myszków ponownie stał się siedzibą powiatu;
• 2001 – podpisanie umowy partnerskiej z niemieckim miastem Zwönitz;
• 2002 – podpisanie umowy partnerskiej z Námestovem na Słowacji;
• 2014 – podpisanie umowy partnerskiej z węgierskim miastem Békés.

Panorama miasta Myszkowa z Góry Będuskiej (367 m n.p.m.) 2008 r., fotomontaż

Zabytki

Kaplica Narodzenia Pana Jezusa

Kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Różańcowej

• XIX-wieczny dworzec kolejowy
• Pałac Augusta Schmelzera w Myszkowie, który pochodzi z lat 80. XIX w. Jest to budynek piętrowy, przykrywa go dach mansardowy z lukarnami. Obiekt ma bogate detale architektoniczne, przeszedł kapitalny remont.
• Kościół św. Stanisława – neogotycka świątynia, powstawała w latach 1908–1936. Została zbudowana na planie krzyża, przy wejściu frontowym wznosi się ponad 60-metrowa wieża (1925) dokończona według oryginalnych projektów około 2000 r. Posiada zabytkowe witraże w nawie głównej, jeden z największych w Polsce ołtarzy marmurowych oraz organy. Wewnątrz ściany pokrywają niedawno wykonane, stylowe malowidła podkreślające neogotycki charakter tej budowli.
• Kaplica Narodzenia NMP na Mijaczowie. Kapliczka jest wykonana z kamienia wapiennego, z zewnątrz nieotynkowana. Ma rozbudowany system piwnic i korytarzy, gdyż stanowiła ongiś część pałacu Joachima Bobrowskiego, który został rozebrany. Pozostała tylko ta kaplica i wspomniane piwnice. Istniała już w 1790 r. Budynek przeszedł renowacje połączoną z montażem iluminacji.
• Budynek Prokuratury Rejonowej to piętrowa budowla z lat 20. XX w. z nietynkowanymi przyporami z wapienia. Nad wejściem tablice upamiętniające nadanie praw miejskich Myszkowowi i jego herb. Obiekt po kapitalnym remoncie.
• Zabytkowe hale fabryczne dawnego Wartexu. Obecnie, wyremontowane służą firmie Sokpol Pochodzą z końca XIX w.
• Miniaturowa kapliczka wzniesiona pod koniec XVII w. Upamiętnia ona zwycięską bitwę miejscowej szlachty ze Szwedami.
• Budynki dworskie (Będusz) pochodzą z przełomu XIX i XX w. Zobaczyć tam można ogród w stylu angielskim, murowane czworaki i wieżyczkę. Obiekty są zbudowane z kamienia wapiennego.
• Kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Różańcowej w Mrzygłodzie pochodzi z XVII w., zbudowany w miejsce starszego drewnianego kościoła. Reprezentuje style: barokowy, rokokowy i renesansowy

Demografia

Dane z 30 czerwca 2014 r.:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	32 595	100	17 836	52	16 659	48
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	443		233,3		213,7

Według danych z 2013 r. Myszków był 139. miastem w Polsce pod względem liczby ludności i 50. pod względem powierzchni. Według danych z 2005 r. średni dochód na mieszkańca wynosił 1480,13 zł.

Piramida wieku mieszkańców Myszkowa w 2014 r.:

Zatrudnienie

Mieszkańcy ze stałym zatrudnieniem	26 815
Średnia pensja miesięczna	3586 złotych brutto
Bezrobotni	6780
Stopa bezrobocia	20,8%

Gospodarka

Pałacyk fabrykanta z 1895 roku

Przemysł metalurgiczny

Myszków od setek lat jest związany z przemysłem metalurgicznym. Decydowały o tym złoża rud żelaza, z której już w XVIII w. wytapiano stal. Jeszcze w pierwszych kilku powojennych latach po II wojnie światowej kontynuowano produkcję w nieistniejących już zabudowaniach na terenie obecnych Hal Targowych w okolicach dworca kolejowego po stronie dzielnicy Mijaczów. W 1955 przetwórstwo zostało przeniesione do nowo zbudowanego zakładu odlewniczego w dzielnicy Pohulanka. Do dziś w tym rejonie koncentruje się ta gałąź przemysłu. Po wielu przekształceniach własnościowych, zmianach nazwy (Myszkowskie Zakłady Metalurgiczne (MZM), Mistal, wreszcie Nowy Mystal) fabryka nadal produkuje części maszyn i urządzeń dla przemysłu kolejowego, górniczego i stoczniowego (wózki wagonowe, belki, ostojnice itp.). Zakład przeszedł modernizację. Obecnie największy pakiet kontrolny jest w posiadaniu kapitału rosyjsko-ukraińskiego. Pracuje w nim około 300 osób.

Na terenie Będusza australijska firma prowadzi badania związane z odkryciem znacznych złóż molibdenu, wolframu, srebra i miedzi.

Przemysł elektromaszynowy

Ten rodzaj przemysłu w Myszkowie to przede wszystkim Myszkowska Fabryka Naczyń Emaliowanych „Światowit”.

Firma powstała na początku XX w. W czasie II wojny światowej okupant niemiecki produkował tu części do samolotów.

Po II wojnie światowej, w okresie gospodarki socjalistycznej nastąpił dynamiczny rozwój fabryki, która stała się najpoważniejszym w Polsce producentem naczyń emaliowanych i jednym z największych producentów elektrycznych pralek. Znacząca część produkcji była eksportowana. W tych czasach zakład zatrudniał kilka tysięcy pracowników, będąc jednym z najpoważniejszych pracodawców w mieście, a marka „Myszków” nieformalnym synonimem polskich naczyń emaliowanych i sławnych pralek „Frania”.

Transformacja gospodarcza i prywatyzacja fabryki w ramach ogólnopolskich przemian w zakresie gospodarki po 1989 r. (powrót do tzw. gospodarki rynkowej) spowodowała podzielenie jej majątku na liczne mniejsze spółki zależne od siebie, które jednak nie zdołały utrzymać produkcji na poprzednim poziomie, co doprowadziło większość z nich do upadłości.

Obecnie jest to niewielka firma, która w bardzo ograniczonym zakresie dalej wyrabia rozmaite naczynia cynkowane, garnki, sprzęt AGD (popularne w czasach PRL pralki wirnikowe „Frania”, wirówki, kuchenki gazowe) i inne podobne artykuły. Zatrudnienie w zespole spółek wynosi około 300–400 osób.

Przemysł papierniczy

Przemysł papierniczy koncentruje się wokół dawnych Myszkowskich Zakładów Papierniczych (MZP), jednej z największych papierni w Polsce, założonej w 1894 r. Od początku swego istnienia fabryka zwiększała produkcję, zatrudnienie i wreszcie stała się centralną częścią MZP, na które składały się mniejsze jednostki rozlokowane w byłym woj. częstochowskim. Część terenu fabryki zajmuje zakład produkcji ścieru drzewnego, ściśle współpracujący z papiernią. Fabryka Papieru S.A. Myszków, mimo upadłości, kontynuowała produkcję papieru (gazetowego, offsetowego i tektury falistej) na nowoczesnej maszynie nr 6, dając zatrudnienie 350 pracownikom. Papiernia w Myszkowie została kupiona przez firmę Schumacher Packaging, która zainwestowała w zakład i wznowiła produkcję.

Przemysł włókienniczy

Przemysł włókienniczy praktycznie przestał istnieć z chwilą upadku zakładu Wartex. Tereny i hale wykorzystuje obecnie firma Sokpol, i w mniejszym stopniu, inne podmioty gospodarcze jak np. fabryka opakowań tekturowych czy drukarnia. Działają jednak mniejsze firmy o zbliżonym profilu produkcji jak np. Brotex, tj. wyroby dziewiarskie.

Przemysł obuwniczy

Kilkaset lat temu w Mrzygłodzie (obecna dzielnica Myszkowa) działał niezwykle liczny cech szewców. Z początkiem lat 90. XX w. nastąpił gwałtowny rozwój tej branży. Obecnie w Myszkowie i Żarkach działa wiele mniejszych lub większych firm zajmujących się produkcją obuwia lub komponentów do tego niezbędnych.

Przemysł spożywczy

Produkcja artykułów spożywczych koncentruje się w Sokpolu, który dynamicznie rozwija się i rozbudowuje. Pracuje tam ponad 200 osób. Mająca swoją siedzibę w pobliskim Postępie firma Jurajska specjalizuje się zaś w produkcji wody mineralnej i rozmaitych napojów orzeźwiających. W trosce o stan środowiska naturalnego prowadzi też sprzedaż swych produktów w butelkach wielokrotnego użytku (szklanych).

Sport

Myszków posiada w ramach Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji kryty basen, saunę, siłownię i studio odnowy biologicznej oraz salę gimnastyczną. Przez klub piłkarski MKS Myszków jest eksploatowany zmodernizowany stadion sportowy. Na terenie osiedli są rozlokowane liczne boiska, bieżnie oraz korty tenisowe. Od kilku lat użytkowana jest też nowoczesna hala sportowa przy LO.

Kluby sportowe

• MKS Myszków – piłka nożna
• LKS Myszków – boks
• ULKS Będusz – piłka nożna
• UKS Maraton Myszków – futsal
• Warta-Callida Myszków – piłka nożna
• Myszkowski Klub Karate Kyokushin – karate kyokushin
• LO Myszków – futsal
• LZS Mrzygłód – piłka nożna
• KS LOK Myszków – strzelectwo sportowe

Oświata

W Myszkowie działają:

Rodzaj szkoły	Liczba placówek
Przedszkola	6
Oddziały przedszkolne	5
Szkoły podstawowe	8
Szkoły średnie techniczne	2
Szkoły średnie ogólnokształcące	1

Przedszkola

• Przedszkole nr 1 „Bajka”
• Przedszkole nr 2
• Przedszkole nr 3 z Oddziałem Integracyjnym
• Przedszkole nr 4
• Przedszkole nr 5 im. Marii Konopnickiej
• Przedszkole nr 6 (w Zespole Szkół Publicznych Nr 4)

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Adama Mickiewicza
• Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Jana Pawła II
• Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi Nr 3 im. Tadeusza Kościuszki (w Zespole Szkół Publicznych Nr 3)
• Szkoła Podstawowa Nr 4
• Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi Nr 5 im. Henryka Sienkiewicza
• Szkoła Podstawowa Nr 6
• Szkoła Podstawowa Nr 7 im. Jana Brzechwy
• Szkoła Podstawowa Nr 8 im. Noblistów Polskich (w Zespole Szkół Publicznych Nr 4)

Szkoły średnie techniczne

• Zespół Szkół nr 1 im. Eugeniusza Kwiatkowskiego
• Zespół Szkół nr 2 im. Hugona Kołłątaja

Szkoły średnie ogólnokształcące

• Liceum Ogólnokształcące im. mjr. Henryka Sucharskiego

Służba Zdrowia

Lekarze	140
Szpitale	2
Specjalistyczne ośrodki terapeutyczne	19
Gabinety Stomatologiczne	23
Apteki	19

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

• Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
  • placówka misyjna w Myszkowie
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego:
  • zbór w Myszkowie
• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Męczeństwa św. Jana Chrzciciela
  • parafia Najświętszej Maryi Panny Różańcowej
  • parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
  • parafia Przenajświętszej Trójcy
  • parafia św. Andrzeja Boboli
  • parafia św. Anny
  • parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła
  • parafia św. Stanisława Biskupa Męczennika
• Kościół Wolnych Chrześcijan:
  • zbór w Myszkowie
• Świadkowie Jehowy( Sala Królestwa ul. Bolesława Prusa 72):
  • zbór Myszków-Wschód
  • zbór Myszków-Zachód

Transport

Drogowy

• droga wojewódzka nr 789 Brusiek – Kalety – Woźniki – Koziegłowy – Myszków – Żarki – Lelów
• droga wojewódzka nr 791 Wanaty – Zawiercie – Ogrodzieniec – Olkusz – Trzebinia
• droga wojewódzka nr 793 Św. Anna – Żarki – Myszków – Siewierz

Kolejowy

Dworzec kolejowy w Myszkowie

• linia kolejowa nr 1 – Kolej Warszawsko-Wiedeńska. Stacje: Myszków, Myszków Nowa Wieś, Myszków Światowit, Myszków Mrzygłód
• W południowo-zachodniej części miasta na terenie dzielnic Nierada, Kręciwilk, Gruchla i Ręby od Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej odłącza się Centralna Magistrala Kolejowa, która biegnie dalej w kierunku Warszawy.

Przez Myszków przebiega jedna z najstarszych linii kolejowych w Polsce, łącząca Warszawę z Katowicami, powstała jako fragment linii kolei warszawsko-wiedeńskiej (odcinek Częstochowa, przez Myszków, do Maczek (dziś dzielnica Sosnowca), oddany do użytku 1 grudnia 1847 r.), natomiast obrzeżami miasta biegnie Centralna Magistrala Kolejowa.

Autobusowy

Autobusy w Myszkowie

Do 2013 r. spółka PKS Myszków prowadziła przewozy w regionie – działały połączenia autobusowe z Częstochową, Katowicami, Lublińcem, Tarnowskimi Górami, Krakowem, Łebą, Gdynią, Zakopanem i Poznaniem. Po likwidacji PKS Myszków, transport lokalny na trasach cieszących się większym zainteresowaniem podróżnych, świadczą prywatni przewoźnicy.

Zakład Komunikacji Miejskiej Myszków (ZKM Myszków) został uruchomiony w 1984 r. jako publiczna komunikacja zbiorowa. Do 2011 r. usługi świadczyła spółka miejska – SANiKO (dawniej pod nazwą RPGKiM). Od listopada 2011 r. usługi komunikacyjne świadczy prywatna spółka LZ Lazar z Zendka.

Prasa

• Dziennik Zachodni – wydawany jest lokalny dodatek
• Gazeta Wyborcza – wydawany jest lokalny dodatek
• Gazeta Myszkowska
• Głos Regionu Myszkowa
• Serwis informacyjny miastomyszkow.pl

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:
Kraj	Miasto
Czechy	Kopřivnice
Hiszpania	Los Alcázares
Niemcy	Zwönitz
Słowacja	Namiestów
Węgry	Békés

Sąsiednie gminy

Koziegłowy, Poraj, Poręba, Siewierz, Włodowice, Zawiercie, Żarki

Linki zewnętrzne

• Internetowy serwis Urzędu Miasta
• Myszków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 842 .
• Strona internetowa „Zeszytów Myszkowskich” – wydania