Kalendarium historii Torunia
Wygląd
Kalendarium historii Torunia – chronologiczne zestawienie najważniejszych faktów z dziejów miasta.
Okres starożytny[edytuj | edytuj kod]
- 9000 lat p.n.e. – początek osadnictwa na terenie dzisiejszego Torunia (m.in. w dzielnicy Podgórz)[potrzebny przypis]
- 5500 lat p.n.e. – najwcześniejsze ślady bytności człowieka na terenie obecnego Bydgoskiego Przedmieścia, sięgające neolitu – przy ul. Mickiewicza odkryto ślady kultury pucharów lejkowatych[potrzebny przypis]
- 1000-500 lat p.n.e. – osada kultury łużyckiej[potrzebny przypis]
Wczesne średniowiecze[edytuj | edytuj kod]
- VIII-XII wiek – osada na miejscu późniejszego zamku krzyżackiego, przy przeprawie przez Wisłę, przy bursztynowym szlaku[potrzebny przypis]
- 1217 – najazdy Prusów niszczące dzielnicę mazowiecką, w tym okolice Torunia[potrzebny przypis]
Czasy krzyżackie (1228-1454)[edytuj | edytuj kod]
- 1231 – założenie grodu w Starym Toruniu przez landmistrza Hermana von Balka[potrzebny przypis]
- 28 grudnia 1232 – otrzymanie praw miejskich, Toruń wraz z Chełmnem to pierwsze miasta na ziemiach polskich lokowane według nowoczesnych, zachodnich reguł[potrzebny przypis]
- 1235 – ugoda między Konradem Mazowieckim a zakonem krzyżackim, regulująca m.in. status dotychczasowych posiadłości biskupstwa włocławskiego w ziemi chełmińskiej[potrzebny przypis]
- 1236 – translokacja Torunia na obecne miejsce[1]
- 1239 – osadzenie franciszkanów w Toruniu[2].
- 1242 – atak księcia Świętopełka na ziemię chełmińska, któremu Toruń się oparł[potrzebny przypis]
- 1243 – w klasztorze franciszkanów odbył się synod z udziałem legata papieskiego Wilhelma z Modeny[potrzebny przypis]
- 1243 – utworzono diecezję chełmińską dla całej ziemi chełmińskiej[3]
- 1244-1247 – w Toruniu przebywa wielki mistrz krzyżacki Poppo von Osterna[potrzebny przypis]
- około 1250 – biskup włocławski Wolimir przekazuje wieś Mokre mieszczanom toruńskim[potrzebny przypis]
- 1264 – ulokowano Nowe Miasto[1]
- 1 października 1251 – wydano odnowiony przywilej chełmiński[potrzebny przypis]
- 1252–1259 – prawdopodobny okres poszerzenia obszaru miasta w stronę północną i zachodnią; wchłonięcie przez miasto zabudowań klasztoru franciszkanów[potrzebny przypis]
- 1255 – pierwsza wzmianka o zamku krzyżackim w Toruniu[potrzebny przypis]
- 1259 – przywilej wicemistrza pruskiego Gerharda von Hirzberga, pozwalający na wzniesienie domu kupieckiego na Rynku Staromiejskim w zamian za zrzeczenie się przez miasto prawa do młyna w Trzeposzu[potrzebny przypis]
- 1262 – mieszczanie toruńscy zyskują 70 łanów w pobliżu posiadłości miejskich i 60 łanów we wsi Srebrniki w zamian za pastwiska w Starym Toruniu, strumień Postolsko i dochody z górnego młyna zamkowego; pierwsze znane użycie najstarszej pieczęci miejskiej przedstawiającej Madonnę z Dzieciątkiem[potrzebny przypis]
- 2 kwietnia 1263 – osadzenie przez wielkiego mistrza Anno von Sangerhausena zakonu dominikanów[4]
- 13 sierpnia 1264 – lokacja Nowego Miasta[potrzebny przypis]
- 1266 – przyznanie Nowemu Miastu wszystkich przywilejów, jakimi cieszyło się Stare Miasto[potrzebny przypis]
- 1274 – przywilej na budowę kramów i ław chlebowych w miejscu obecnego Ratusza Staromiejskiego; równocześnie zbudowano dolną część zachowanej do dzisiaj wieży[potrzebny przypis]
- 1280 – Toruń został członkiem Hanzy. Kilku torunian pełni funkcje starszych kantoru Hanzy w Brugii (m.in. burmistrz Johann von Soest)[potrzebny przypis]
- 1303 – pruski mistrz krajowy Konrad Sack zastrzega dla Zakonu wszelkie dochody z domu kupieckiego i jatek rzeźniczych na Nowym Mieście[potrzebny przypis]
- 1309 – rozpoczęcie budowy kościoła parafialnego Nowego Miasta pod wezwaniem św. Jakuba[potrzebny przypis]
- 1311 – pierwsza wzmianka o szpitalu dla trędowatych z kościołem św. Jerzego; szpital ten był czynny już w 2. poł. XIII w.[potrzebny przypis]; w tym samym roku zakon krzyżacki ufundował klasztor cysterek, które później przejęły zwyczaje benedyktyńskie[5]
- ok. 1320 – rozpoczęcie budowy nowego kościoła dominikanów[potrzebny przypis]
- 1335 – wyłączenie komturów toruńskich spod władzy komturów Ziemi Chełmińskiej i poddanie ich bezpośredniemu zwierzchnictwu wielkiego mistrza[potrzebny przypis]
- 1345 – potwierdzenie prawa patronatu nad toruńskim kościołem św. Jakuba zakonowi żeńskiemu, prawdopodobnie cysterkom[potrzebny przypis]
- 1349 – wskutek wyczerpania się miejsca na cmentarzu przy kościele śś. Janów, przekazano pod zarząd tego kościoła dotychczasową kaplicę szpitalną na Przedmieściu Chełmińskim pw. św. Wawrzyńca, z prawem pochówku tam mieszczan toruńskich[potrzebny przypis]
- 10 sierpnia 1351 – pożar Starego Miasta[potrzebny przypis]
- ok. 1385 – zbudowanie pierwszego, gotyckiego Dworu Artusa w Toruniu[6].
- 1389 – założenie Apteki Królewskiej, działającej do 2011 roku[7]
- 1391-ok. 1399 – gruntowna przebudowa Ratusza Staromiejskiego[8]
- 1398 – Krzyżacy z toruńskiego zamku dokonali zbrojnego wypadu, zdobywając zamek w Bydgoszczy. Przedmiotem sporu była rywalizacja gospodarcza[potrzebny przypis]
- XIV-XV wiek – okres największego rozwoju miasta, Toruń stał się jednym z największych miast w Polsce, był także dużym ośrodkiem handlowym. Ludność ok. 20000 mieszkańców[potrzebny przypis]
- 1403 – uzyskanie przez Toruń od wielkiego mistrza Konrada von Jungingen ograniczonego prawa składu, połączonego z przymusem drogowym[potrzebny przypis]
- 1409 – Bydgoszcz ponownie stała się łupem Krzyżaków z toruńskiej twierdzy[potrzebny przypis]
- 1 lutego 1411 – I pokój toruński[potrzebny przypis]
- 1416 – w wyniku epidemii zmarło ośmiu radnych i burmistrz[potrzebny przypis]
- 1424–1428 – budowa przez Władysława Jagiełłę Zamku Dybowskiego na zachodnim brzegu Wisły[potrzebny przypis]
- 1440 – przystąpienie do Związku Pruskiego[potrzebny przypis]
W granicach Rzeczypospolitej (1454-1793)[edytuj | edytuj kod]
Złote lata (XV-XVII wiek)[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
- 6 marca 1454 – powstanie antykrzyżackie, początek wojny trzynastoletniej; zburzenie zamku krzyżackiego i połączenie Starego i Nowego Miasta. Torunianie gruntownie przyczyniają się do zniszczenia państwa krzyżackiego, odgrywają kluczową rolę w antykrzyżackim Związku Pruskim, pośrednio otwierając Polsce drogę do Bałtyku[potrzebny przypis]
- 19 października 1466 – II pokój toruński[potrzebny przypis]
- 19 lutego 1473 – urodził się astronom Mikołaj Kopernik[9].
- 1500 – jedna z dat (obok 1523) odlania dzwonu Tuba Dei[10][11]
- 1500 – otwarcie przez Wisłę mostu drewnianego[12]
- 17 czerwca 1501 – w Sali Królewskiej Ratusza umarł król Jan I Olbracht[13]
- 1506 – nadano Toruniowi status miasta królewskiego[potrzebny przypis]
- 1520 – w jednej z chat Mokrem zaczęli spotykać się pierwsi luteranie[14]
- 1520 – Zygmunt I Stary wydał w Toruniu dekret mający zatrzymać rozprzestrzenianie się tekstów Marcina Lutra w Polsce[15]
- 1521 – grupa mieszczan wypędziła z Torunia legata papieskiego i towarzyszących go biskupów, którzy przed kościołem św. Jana pragnęli spalić pisma i wizerunek Lutra[15]
- 1523 – druga z dat (obok 1500) odlania dzwonu Tuba Dei[16]
- 1523 – rewolta pospólstwa przeciw Radzie Miejskiej, zakończona wystawieniem przez króla Zygmunta Starego tzw. „Reformatio Sigismundi”, wprowadzającego zmiany w ustroju Torunia[potrzebny przypis]
- 15 czerwca 1528 – rusza w mieście mennica królewska, w budynkach mennicy miejskiej przy ulicy Mostowej[potrzebny przypis]
- 18 lutego 1537 – Zygmunt Stary zniósł toruńskie prawo składu[potrzebny przypis]
- 16 maja 1555 – najstarszy zapis źródłowy dotyczący osady Podgórz, obecnie części urzędowej Torunia[17]
- 28 grudnia 1558 – król Zygmunt II August nadał Toruniowi przywilej wyznaniowy, gwarantujący protestantom swobodę wyznania[18]
- 1568 – szkoła świętojańska została podniesiona do rangi Gimnazjum[19]
- 9 stycznia 1572 – wielka powódź wdziera się do miasta, ginie 300 torunian[potrzebny przypis]
- 1577 – pojawienie się kaznodziei Marcina Trisnera, początek ruchu kalwinistycznego w Toruniu[20]
- 1581 – otwarcie drukarni przy Gimnazjum Akademickim[potrzebny przypis]
- 1594 – uroczyste podniesienie Gimnazjum Toruńskiego do rangi Gimnazjum Akademickiego[21]
- 1594 – otwarcie pierwszego muzeum w północnej Polsce („Musaeum”), prekursora dzisiejszego Muzeum Okręgowego. Gromadziło szkielety zwierząt, obrazy, globusy, pamiątki po sławnych postaciach)[potrzebny przypis]
- 1598 – Gimnazjum Toruńskie podniesiono do rangi Gimnazjum Akademickiego[22]
- 1623 – założono Aptekę Radziecką[23]
- 1629 – odparcie pierwszego oblężenia Szwedów i budowa fortyfikacji bastionowych typu holenderskiego[potrzebny przypis]
- 1645 – w mieście odbyło się Colloquium charitativum, spotkanie ekumeniczne katolików i protestantów[24].
- 1658 – odzyskanie Torunia po wielomiesięcznym oblężeniu przez wojska króla Jana Kazimierza[potrzebny przypis]
Okres wojen (XVII-XVIII wiek)[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
- XVII wiek – wojny ze Szwedami; zniszczenie miasta[potrzebny przypis]
- 30 października 1702 – przybycie do Torunia króla Augusta Mocnego; rozpoczęcie przygotowań na wypadek oblężenia szwedzkiego, wprowadzenie do miasta 300 żołnierzy saskiej gwardii przybocznej[potrzebny przypis]
- 27 listopada-13 grudnia 1702 – obrady rady senatu z udziałem króla Augusta Mocnego oraz przedstawicielami szlachty[potrzebny przypis]
- 21 stycznia 1703 – wprowadzenie do Torunia dalszych 2000 żołnierzy saskich[potrzebny przypis]
- luty 1703-23 maja 1703 – prace nad wzmocnieniem i modernizacją obwarowań Torunia[potrzebny przypis]
- 26 maja 1703 – rozlokowanie się sił szwedzkich w pobliżu Torunia; rozpoczęcie oblężenia przez wojska szwedzkie dowodzone przez Karola XII[potrzebny przypis]
- 24 września–9 października 1703 – katastrofalne w skutkach bombardowanie miasta[potrzebny przypis]
- 1703 – zburzenie Zamku Dybowskiego podczas oblężenia Torunia przez Szwedów[potrzebny przypis]
- 1708, 1710 – epidemie dżumy, w których zmarło ok. 40% mieszkańców[potrzebny przypis]
- 7-22 października 1709 – przebywa w Toruniu car Piotr I[potrzebny przypis]
- 1715–1718 – spór między Radą miejską a przedstawicielami kupiectwa i rzemieślników, zakończony konwencją grudziądzką (23 lutego 1718) zwiększającą kompetencje Ławy miejskiej i Trzeciego Ordynku[potrzebny przypis]
- 16-17 lipca 1724 – tumult toruński: podczas procesji w święto Matki Boskiej Szkaplerznej doszło do awantury pomiędzy uczniami kolegium jezuickiego a protestantami. Następnego dnia spór przerodził się w zamieszki, podczas których ludność protestancka zdemolowała kolegium i klasztor jezuicki[25][26].
- 9 grudnia 1724 – został ścięty Jan Gotfryd Rösner, burmistrz Torunia, uznany za winnego dopuszczenia do rozruchów w lipcu 1724 roku[27][28]. Wyrok na Rösnerze był szeroko komentowany w Europie i doprowadził do zaprzestania postrzegania Rzeczypospolitej jako państwa zapewniającego swobodę religijną[29][30].
- 18 lipca 1756 – poświęcono kościół św. Ducha[31].
- 20 marca 1767 – zawiązanie innowierczej konfederacji toruńskiej[potrzebny przypis]
W Królestwie Prus (1793-1806)[edytuj | edytuj kod]
- 24 stycznia 1793 – II rozbiór: wojska pruskie wkraczają do miasta. Ludność 6000 mieszkańców[potrzebny przypis]
- 7 kwietnia 1793 – oficjalne włączenie Torunia do Prus[potrzebny przypis]
- 1797 – założenie pierwszego w kraju Ogrodu Zoobotanicznego przez botanika dra Johanna Gottlieba Schultza[potrzebny przypis]
- 6 grudnia 1806 – zajęcie miasta przez wojska francuskie dowodzone przez marszałka Michela Neya[32]
W Księstwie Warszawskim (1807-1815)[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
- 7 lipca 1807 – traktat w Tylży – Toruń w Księstwie Warszawskim[potrzebny przypis]
- 21 kwietnia 1809 – na niespełna trzy tygodnie Toruń staje się stolicą Księstwa Warszawskiego[potrzebny przypis]
- 2 czerwca 1812 – cesarz Francuzów Napoleon I przybywa do Torunia[potrzebny przypis]
- 22 stycznia 1813 – pojawił się patrole jazdy kozackiej pod Toruniem[33]
- 10 lutego 1813 – wojska rosyjskie rozpoczęły bombardowanie miasta[33]
W Królestwie Prus (1815-1920)[edytuj | edytuj kod]
- 22 września 1815 – na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Toruń wraca do Prus[potrzebny przypis]
- 1828–1833 – wybudowanie Fortu św. Jakuba[34]
- 1831 – w epidemii cholery zmarło 700 mieszkańców (1/10 mieszkańców)[potrzebny przypis]
- 25 października 1853 – odsłonięto pomnik Mikołaja Kopernika autorstwa niemieckiego rzeźbiarza Christiana Friedricha Tiecka[35]
- 1854 – zorganizowano towarzystwo naukowe Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst[36]
- 10 kwietnia 1861 – zakończono budowę linii kolejowej Bydgoszcz-Toruń[37].
- 1861 – otwarto Muzeum Miejskie, kontynuatora założonego w 1594 średniowiecznego „Musaeum"[potrzebny przypis]
- 1867 – początek polskojęzycznej Gazety Toruńskiej wydawanej do 1921[potrzebny przypis]
- 1873 – otwarcie pierwszego, kolejowo-drogowego mostu przez Wisłę i wybudowanie linii kolejowej do Olsztyna i Wystrucia[potrzebny przypis]
- 1874 – w miejsce poprzedniego budynku dworca Toruń Główny zbudowano nowy, stojący do dziś[potrzebny przypis]
- 8 grudnia 1874 – konwencja konsularna między Rosją a Niemcami dotycząca utworzenia w Toruniu pierwszej placówki dyplomatycznej – Wicekonsulatu Rosji[potrzebny przypis]
- 16 grudnia 1875 – założono Towarzystwo Naukowe w Toruniu, jedno z pierwszych w Polsce[38]
- 1877–1894 – wybudowanie twierdzy pierścieniowej, wchodzącej w skład Twierdzy Toruń[39]
- 1890 – pierwsza linia tramwaju konnego[potrzebny przypis]
- 30 września 1904 – otwarto Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu w wybudowanym secesyjnym budynku[potrzebny przypis]
- 1 kwietnia 1906 – włączenie wsi Mokre do Torunia[potrzebny przypis]
Okres międzywojenny (1920-1939)[edytuj | edytuj kod]
- 18 stycznia 1920 – jednostki Wojska Polskiego wkroczyły do Torunia[40].
- 7 kwietnia 1921 – założono Pomorskie Towarzystwo Muzyczne[41][42]
- 1922 – otwarcie lotniska na Bielanach[potrzebny przypis]
- 6 listopada 1922 – utworzono Oficerską Szkołę Marynarki Wojennej (OSMW) w Toruniu do 1938 roku[potrzebny przypis]
- 1923 – uruchomiono największa bibliotekę naukową Pomorza – Książnicę Miejską im. M. Kopernika[potrzebny przypis]
- 1933 – otwarcie drugiego po kolejowym, a pierwszego drogowego mostu przez Wisłę[potrzebny przypis]
- 1934 – zamknięcie mostu kolejowego dla ruchu kołowego (położono drugi tor kolejowy)[potrzebny przypis]
- 1935 – uruchomiono Rozgłośnię Pomorską Polskiego Radia, drugą pod względem mocy w kraju[potrzebny przypis]
- 1936 – przez miasta Pomorza przetacza się fala strajków i demonstracji, w czerwcu 1936 roku dochodzi w Toruniu do starć demonstrantów z policją, kilkanaście osób jest rannych, ginie działacz robotniczy Julian Nowicki[potrzebny przypis]
- 1 kwietnia 1938 – Podgórz został przyłączony do Torunia[43].
II wojna światowa (1939–1945)[edytuj | edytuj kod]
- 6 września 1939 – wysadzenie mostu kolejowego i drogowego na Wiśle przez wycofujące się wojska polskie[potrzebny przypis]
- 7 września 1939 – do miasta wkraczają oddziały Wehrmachtu – początek okupacji, Toruń wcielony do III Rzeszy w prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie[potrzebny przypis]
- 5 listopada 1939 – utworzenie organizacji konspiracyjnej Grunwald z siedzibą w Toruniu (z inicjatywy członków lokalnej siatki dywersji)[44]
- 1939 – w Forcie VII Niemcy założyli obóz dla internowanych osób cywilnych[potrzebny przypis]
- 28 października–prawdopodobnie 6 grudnia 1939 – w Barbarce Niemcy dokonali mordów ludności z Torunia. Łącznie zginęło ok. 600 Polaków[45]
- 5 listopada 1939 – przy ul. Batorego 11 odbyło się pierwsze spotkanie polskiej cywilno-wojskowej organizacji wojskowej Grunwald[44]
- koniec 1939 – powstanie organizacji konspiracyjnej pod nazwą Polska Akcja Niepodległościowa[46]
- koniec 1940 – założono niemiecki obóz przesiedleńczy „Szmalcówka”[47]
- 1945 – wysadzenie mostu kolejowego i drogowego przez uciekających Niemców[potrzebny przypis]
- 24 stycznia 1945 – na Podgórzu doszło do eksplozji wagonów kolejowych. W wypadku zginęło co najmniej 31 osób[48]
- 1 lutego 1945 – oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do Torunia[49]
Czasy najnowsze[edytuj | edytuj kod]
- 3 marca 1945 – podjęto decyzję o likwidacji w Toruniu Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego i przeniesienia go do Bydgoszczy. Toruń zniesiono do rangi powiatu[50]
- 24 sierpnia 1945 – powołano Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu[50]
- 1945 – Pomorska Rozgłośnia Polskiego Radia została przeniesiona do Bydgoszczy[50]
- 1953 – rozpoczęto budowę Obserwatorium Astronomicznego UMK[50]
- 1958-1966 – przeprowadzono prace archeologiczne na ruinach zamku krzyżackiego[50]
- 1959 – zakończono budowę Obserwatorium Astronomicznego UMK[50]
- lata 60. XX w. – rozwój przemysłu[50]
- 18 lutego 1973 – miała miejsce inauguracja Roku Kopernikańskiego w 500. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika[50]
- 1975 – rozpoczęto budowę Rubinkowa[50]
- 1 czerwca 1975 – powołano województwo toruńskie[50]
- grudzień 1991 – działalność rozpoczęła rozgłośnia katolicka Radio Maryja[50]
- 25 marca 1992 – na mocy bulli papieskiej powołano diecezję toruńską[50]
- 1993 – odbyła się pierwsza edycja festiwalu filmowego Camerimage[50]
- 4 grudnia 1997 – średniowieczny zespół miejski Torunia wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO[50]
- 1 stycznia 1999 – powstało województwo kujawsko-pomorskie z siedzibą wojewódzkich władz samorządowych w Toruniu[50]
- 7 czerwca 1999 – wizyta papieża Jana Pawła II w Toruniu[50]
- 9 grudnia 2013 – oddano do użytku Most gen. Elżbiety Zawackiej[51]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Domasłowski 1998 ↓, s. 6.
- ↑ Nawrocki 2005 ↓, s. 19.
- ↑ Domasłowski 1998 ↓, s. 8.
- ↑ Radzimiński 2002 ↓, s. 28.
- ↑ Domasłowski 1998 ↓, s. 10.
- ↑ Dąbrowska 2017 ↓, s. 114.
- ↑ Przeworska 2013 ↓, s. 38.
- ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 49-50.
- ↑ Urbański 2003 ↓, s. 5.
- ↑ Domasłowski 2003 ↓, s. 159.
- ↑ Rozynkowski 2002 ↓, s. 365.
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 21.
- ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 10.
- ↑ Domasłowski 1998 ↓, s. 11–12.
- ↑ a b Domasłowski 1998 ↓, s. 12.
- ↑ Sumowska i Sumowski 2023 ↓, s. 118.
- ↑ Ciesielska i Zakrzewski 2005 ↓, s. 14.
- ↑ Targowski 2011 ↓, s. 38.
- ↑ Domasłowski 1998 ↓, s. 13.
- ↑ Domasłowski 1998 ↓, s. 15.
- ↑ Domasłowski 1998 ↓, s. 14.
- ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 91.
- ↑ Przewoska 2013 ↓, s. 49.
- ↑ Kucharski 2019 ↓, s. 62.
- ↑ Salmonowicz 1983 ↓, s. 171.
- ↑ Thomsen 2006 ↓, s. 36.
- ↑ Deczyński 2021 ↓, s. 62.
- ↑ Imańska 2012 ↓, s. 30.
- ↑ Swobodziński 2011 ↓, s. 198.
- ↑ Thomsen 2006 ↓, s. 30.
- ↑ Arszyński 1997 ↓, s. 114-115.
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 40.
- ↑ a b Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 44.
- ↑ Pokrzywnicki 2007 ↓, s. 4–5.
- ↑ Niedzielska 2006 ↓, s. 92, 109.
- ↑ Niedzielska 1983 ↓, s. 117.
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 59.
- ↑ Niedzielska 2003 ↓, s. 314.
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 71–72.
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 100.
- ↑ Przybyszewska i Przybyszewski 2011 ↓, s. 78.
- ↑ Ewa Gawrońska: 95 lat PTM. ptm.info.pl. [dostęp 2023-11-03].
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 18–19.
- ↑ a b Komorowski 1993 ↓, s. 63.
- ↑ Grochowina 2019 ↓, s. 40.
- ↑ Komorowski 1993 ↓, s. 143.
- ↑ Ceran 2011 ↓, s. 44, 49, 56.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 169.
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 111.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Kalendarium historii Torunia. turystyka.torun.pl. [dostęp 2022-10-26].
- ↑ Otwarcie mostu Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu. ipn.gov.pl. [dostęp 2022-10-26].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Marian Arszyński: Kościół pw. Ducha Świętego w Toruniu – zarys dziejów i problematyki artystycznej. W: Kazimierz Maliszewski, Waldemar Rozynkowski (red.): Jezuici w Toruniu 1596-1996. Materiały konferencji zorganizowanej w Toruniu 17–23 listopada 1996 r. z okazji Jubileuszu 400 lecia przybycia Jezuitów do miasta. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Scriptor, 1997. ISBN 83-905595-1-X.
- Tomasz Sylwiusz Ceran: „Szmalcówka”. Historia niemieckiego obozu w Toruniu (1940–1943) na tle ideologii nazistowskiej. Bydgoszcz, Gdańsk: Instytut Pamięci Narodowej, 2011. ISBN 978-83-7629-294-6.
- Karola Ciesielska, Tadeusz Zakrzewski: 450 lat toruńskiego Podgórza 1555-2005. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2005. ISBN 83-900852-9-1.
- Krystyna Dąbrowska. Polichromia w sieni Dworu Artusa w Toruniu jako jeden z elementów pruskiej polityki kulturalne. „Rocznik Toruński”. 44, 2017.
- Włodzimierz Ignacy Deczyński. Germanizacja i nazyfikacja nazw topograficznych Torunia dokonana przez niemieckie władze okupacyjne w 1939 roku. „Rocznik Toruński”. 48, 2021.
- Jerzy Domasłowski: Zarys dziejów. W: Jerzy Domasłowski, Jarosław Jarzewicz: Kościół Najświętszej Marii Panny w Toruniu. Toruń: 1998. ISBN 83-87639-06-0.
- Jerzy Domasłowski: Wyposażenie wnętrza. W: Marian Biskup (red.): Bazylika katedralna Świętych Janów w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2003. ISBN 83-87639-59-1.
- Eugeniusz Gąsiorowski: Ratusz Staromiejski w Toruniu. Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu, 2004. ISBN 83-87083-78-X.
- Mirosław Giętkowski, Zbigniew Karpus, Waldemar Rezmer: Twierdza Toruń. Toruń: Dom Wydawniczy Duet, 2004. ISBN 83-89706-12-1.
- Sylwia Grochowina: Barbarka jako jedno z miejsc niemieckich zbrodni na Pomorzu Gdańskim w 1939 roku. W: Sylwia Grochowina, Waldemar Rozynkowski (red.): Barbarka. Miejsce kultu, męczeństwa i pamięci. Toruń: 2019. ISBN 978-83-952086-2-1.
- Iwona Imańska. Z badań nad księgozbiorem prywatnym toruńskiego burmistrza Jana Gotfryda Rösnera. „Folia Toruniensia”. 12, 2012.
- Katarzyna Kluczwajd: Podgórz. Toruńskie przedmieścia sprzed lat. Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2018. ISBN 978-83-7729-452-9.
- Krzysztof Komorowski: Konspiracja pomorska 1939–1947. Leksykon. Gdańsk: Novus orbis, 1993. ISBN 83-85560-06-08.
- Adam Kucharski. Tumult i konfederacja, Konfesyjne znaczenie wydarzeń toruńskich z lat 1724 i 1767 w ujęciu gazet pisanych. „Studia Historyczne”. 62.1, 2019.
- Zbigniew Nawrocki: Kościół Mariacki w Toruniu – budowa i przebudowy w świetle odkryć w ostatnim ćwierćwieczu. W: Katarzyna Kluczwajd (red.): Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki przy współpracy Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (Toruń 14–16 kwietnia 2005 roku). Toruń: 2005. ISBN 83-7285-259-6.
- Magdalena Niedzielska. Dzieje toruńskiego towarzystwa Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst (1853–1945). „Rocznik Toruński”. 16, 1983.
- Magdalena Niedzielska: Życie polityczne i kulturalne Torunia (1815–1914). W: Historia Torunia. Marian Biskup (red.). T. III: Część I W czasach zaboru pruskiego (1793–1920). Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 2003. ISBN 83-87639-58-3.
- Magdalena Niedzielska. Pomnik Kopernika w Toruniu. Historia jego powstania. „Rocznik Toruński”. 33, 2006.
- Janusz Pokrzywnicki: Fort Jakuba. Geneza powstania Fortu. W: Marian Biskup, Lech Narębski (red.): Atlas Twierdzy Toruń Zeszyt 3. Fort Jakuba (Jacobsfort). Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2007. ISBN 978-83-87639-92-1.
- Katarzyna Przeworska. Historia i dzieje pierwszych aptek w Toruniu. „Rocznik Toruński”. 40, 2013.
- Anna Przybyszewska, Kazimierz Przybyszewski. Konserwatorium Muzyczne Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego w Toruniu za dyrekcji Piotra Perkowskiego w latach 1936-1939. „Rocznik Toruński”. 38, 2011.
- Andrzej Radzimiński: Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w topografii sakralnej średniowiecznego Torunia. W: Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.): Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002]. Toruń: 2002. ISBN 83-7285-116-6.
- Waldemar Rozynkowski. Kilka uwag o sakralnej funkcji dzwonów w średniowieczu. „Nasza Przeszłość”. 97, 2002.
- Stanisław Salmonowicz. O toruńskim tumulcie z roku 1724. „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”. 28, 1983.
- Alicja Sumowska, Marcin Sumowski. Toruński dzwon Tuba Dei ulany dnia 27 września 1522 roku. Nowa datacja w świetle źródeł pisanych. „Zapiski Historyczne”. 88, 2023.
- Marcin Swobodziński. Narodziny mitu „toruńskiej krwawej łaźni” i „krwawego sądu”. „Rocznik Toruński”. 38, 2011.
- Michał Targowski: Ruch protestancki w Toruniu do końca 1558 roku. W: Jarosław Kłaczkow (red.): Ewangelicy w Toruniu (XVI-XX w.). Toruń: Adam Marszałek, 2011. ISBN 978-83-7780-051-5.
- Martina Thomsen. „...i tak zostanie toruńska Niniwa zburzona”. Pismo Daniela Ernesta Jabłońskiego „Das Betrübte Thorn” z 1725 r.. „Rocznik Toruński”. 33, 2006.
- Andrzej Urbański: Mikołaj Kopernik. Osobliwości Kujaw i Pomorza. Toruń: 2003. ISBN 83-88219-07-3.