Janalif
Janalif (tatarski: jaꞑa əlifba/yaña älifba → jaꞑalif/yañalif, [jɑŋɑˈlif], cyrylica: яңалиф, dosłownie: „nowy alfabet”) – alfabet wykorzystywany dla latynizacji języków mniejszościowych w ZSRR w latach 1921–1938, dopóki nie rozpoczął się proces cyrylizacji. Pierwotnie był projektowany, jako alternatywa grafiki arabskiej w językach turkijskich (stąd turkijska nazwa), aczkolwiek był również wykorzystywany do zapisu języków uralskich, tunguskich, indoirańskich, kaukaskich i innych języków mniejszości ZSRR-u. Później na ten alfabet miał też być przełożony język rosyjski[1].
Stosowanie[edytuj | edytuj kod]
Janalif był stosowany, zgodnie z sowiecką polityką językową[2], do zapisu następujących języków[3]:
- Abazyński (od 1932 r.)
- Abchaski (od 1924 r.)
- Adygejski (od 1926 r.)
- Awarski (od 1928 r.)
- Azerski (od 1922 r.)
- Ałtajski (od 1929 r.)
- Baszkirski (od 1927 r.)
- Beludżi (od 1933 r.)
- Bucharski (od 1929 r.)
- Buriacki (od 1929 r.)
- Cachurski (od 1934 r.)
- Chakaski (od 1929 r.)
- Chantyjski (od 1931 r.)
- Chiński (od 1931 r.)
- Czeczeński (od 1925 r.)
- Czukocki (od 1931 r.)
- Darginski (od 1928 r.)
- Dungański (od 1928 r.)
- Eskimoski (od 1931 r.)
- Ewenkijski (od 1931 r.)
- Eweński (od 1931 r.)
- Ingryjski (od 1932 r.)
- Inguski (od 1923 r.)
- Itelmeński (od 1931 r.)
- Kabardyno-cyrkuński (od 1923 r.)
- Karaczajsko-bałkarski (od 1924 r.)
- Karaimski (od 1928 r.)
- Karakałpacki (od 1928 r.)
- Karelski (od 1931 r.)
- Kazachski (od 1928 r.)
- Kałmucki (od 1930 r.)
- Ketyjski (od 1931 r.)
- Kirgiski (od 1928 r.)
- Komi-permiacki (od 1932 r.)
- Komi (od 1932 r.)
- Koriacki (od 1931 r.)
- Krymczacki (od 1928 r.)
- Krymskotatarski (od 1927 r.)
- Kumandin (od 1932 r.)
- Kumycki (od 1927 r.)
- Kurdyjski (od 1929 r.)
- Lakijski (od 1928 r.)
- Języki lapońskie (od 1931 r.)
- Lazyjski (od 1930 r.)
- Lezgiński (od 1928 r.)
- Mansyjski (od 1931 r.)
- Mołdawski (od 1932 r.)
- Nanajski (od 1931 r.)
- Nieniecki (od 1931 r.)
- Niwchijski (od 1931 r.)
- Nogajski (od 1928 r.)
- Osetyjski (od 1923 r.)
- Perski (od 1930 r.)
- Selkupski (od 1931 r.)
- Asyryjski (od 1930 r.)
- Szorski (od 1931 r.)
- Szugnański (od 1932 r.)
- Tabasarański (od 1932 r.)
- Tacki (od 1933 r.)
- Tadżycki (od 1928 r.)
- Tatarski (od 1928 r.)
- Tałyski (od 1929 r.)
- Turkmeński (od 1927 r.)
- Udehejski (od 1931 r.)
- Udyjski (od 1934 r.)
- Ujgurski (od 1928 r.)
- Uzbecki (od 1927 r.)
- Wepski (od 1932 r.)
- Język górskich Żydów (od 1929 r.)
Przy cyrylizacji nastąpiwszej po 1938 r. z janalifu zostały zapożyczone oznaczenia głosek, będących odpowiednikami niemieckich Ä, Ö i Ü, czyli Ә, Ө i Ү.
Współczesne alfabety łacińskie[edytuj | edytuj kod]
Obecnie cyrylica jest jedynym dozwolonym pismem dla języków mniejszości etnicznych w Rosji. Różne alfabety łacińskie są natomiast wykorzystywane w innych państwach byłego ZSRS do zapisu języka azerbejdżańskiego, turkmeńskiego, uzbeckiego i karakałpackiego. W tym momencie alfabet łaciński wprowadza się do zapisu języka kazachskiego[4].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ НЭБ – Национальная электронная библиотека [online], rusneb.ru – Национальная электронная библиотека [dostęp 2022-07-15] (ros.).
- ↑ НЭБ — Национальная электронная библиотека — скачать и читать онлайн книги, диссертации, учебные пособия [online], xn--90ax2c.xn--p1ai [dostęp 2024-04-23] (ros.).
- ↑ http://xn--90ax2c.xn--p1ai/catalog/000202_000006_2561061/viewer/?page=161 s. 156–160.
- ↑ Kazakh language, alphabet and pronunciation [online], omniglot.com [dostęp 2022-07-20].