Kaplica Dobrego Łotra w Katowicach
 A/356/11 z 21 listopada 2011 roku
| |||||||||||
| kaplica | |||||||||||
 Kaplica od strony południowej (2018) | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||
| Adres |
ul. Gliwicka 32, | ||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Parafia | |||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Katowic  | |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||
 50°15′39,9″N 19°00′25,7″E/50,261083 19,007139
| |||||||||||
Kaplica Dobrego Łotra w Katowicach – zabytkowa, rzymskokatolicka kaplica cmentarna na cmentarzu parafii Przemienienia Pańskiego, położona przy ulicy Gliwickiej 32 w Katowicach, na terenie dzielnicy Załęże, tuż przy granicy ze Śródmieściem, na tzw. Załęskim Przedmieściu.
Powstała ona w 1875 roku według projektu Alexisa Langera i pierwotnie służyła starokatolikom. W niej do 1945 roku pochowani byli duchowni starokatoliccy, a po II wojnie światowej odprawiano w niej msze św. i była miejscem spotkań duszpasterstwa młodzieży.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Kaplica została wzniesiona na najstarszej katowickiej nekropolii, powstałej przy historycznej granicy Katowic z Załężem[1], na tzw. Załęskim Przedmieściu[2]. Poświęcenie cmentarza nastąpiło 11 listopada 1860 roku[1], a w 1871 roku został on wykupiony przez starokatolików. Był w ich posiadaniu do początku lat 20. XX wieku[1]. W 1927 został przekazany rzymskokatolickiej parafii św. Apostołów Piotra i Pawła, a w 1984 roku parafii Przemienienia Pańskiego[3].
Kaplica cmentarna została wybudowana w 1875 roku[1][4], według wykonanych w tym samym roku projektów wrocławskiego architekta Alexisa Langera[2] w stylu neogotyckim. Projekt przewidywał także wykonanie przed wejściem do kaplicy podcienia arkadowego, lecz plany te nie zostały zrealizowane[2]. W kaplicy do czasu jej profanacji w 1945 roku[3] spoczywały prochy dwóch duchownych starokatolickich: Edwarda Wolowskiego i Wilhelma Brożka[2].
Msze święte w kaplicy odprawiane były od końca lat 50. do lat 70. XX wieku[3], w tym przez ks. prof. Remigiusza Sobańskiego, który w listopadzie 1957 roku nadał budowli wezwanie Dobrego Łotra[1]. Kaplica była także miejscem spotkań duszpasterstwa młodzieży[3], które odbywały się w krypcie kaplicy[2].
Kaplica została 21 listopada 2011 roku wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod nr. A/356/11[5].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Kaplica pw. św. Dobrego Łotra położona jest przy ulicy Gliwickiej 32 w Katowicach, na terenie dzielnicy Załęże, zaraz przy granicy ze Śródmieściem[6]. Jest to kaplica cmentarna, zlokalizowana w centralnym punkcie cmentarza przy ulicy Gliwickiej[2]. Właścicielem i użytkownikiem kaplicy jest rzymskokatolicka parafia Przemienienia Pańskiego w Katowicach[7], a we wspomnienie św. Dobrego Łotra 26 marca w kaplicy odprawiane są nabożeństwa i msze św.[8]
Jest to budowla murowana z czerwonej cegły pełnej[3][2], wzniesiona na rzucie sześcioboku z trójkątnymi aneksami, poprzedzona półkolistym przedsionkiem[4], Zwieńczona jest dachem imitującym średniowieczną basztę[3], z krzyżem w wierzchołku[9], krytym pierwotnie łupkiem układanym w łuskę. Z biegiem czasu zastąpiony został papą (nad prezbiterium) i blachą (nad wieżyczką schodową i aneksem)[2]. Powierzchnia zabudowy kaplicy wynosi 80 m²[6].
Kaplica Dobrego Łotra reprezentuje styl neogotycki[1][4]. Detale architektoniczne budowli wykonano głównie z jasnego piaskowca[2], w tym portal i obramienia okienne[4]. Elewacja północna (fasada) jest dwukondygnacyjna, jednoosiowa, z osiowym otworem wejściowym. Nad wejściem znajduje się okrągła kamienna blenda dzielona krzyżem równoramiennym o trójlistnych zakończeniach ramion z winorośli. W górnej części elewacji widnieje okulus w kamiennym obramieniu wypełniony ośmiopłatkową rozetą[9]. Fasada budowli zwrócona jest w kierunku bramy głównej od strony ulicy Gliwickiej, od której biegnie główna aleja cmentarza[2]. Elewacje boczne mają analogiczną kompozycję. W korpusie są jednokondygnacyjne, z wysoko umieszczonymi oknami rozetowymi, oddzielone od bocznych aneksów dwuskokowymi przyporami. Do aneksu dostawiona jest cylindryczna wieżyczka z wejściem od strony zachodniej. W obramieniu tego wejścia wykuta jest data budowy kaplicy („1875”)[9].
Wnętrze kaplicy jest jednoprzestrzenne, rozczłonkowane trójbocznymi wnękami arkadowymi. Nie zachowały się żadne elementy oryginalnego wyposażenia[9]. Wnętrze sklepione jest sześciopolowym sklepieniem klasztornym[2]. Posadzka w kaplicy jest jednolita, terakotowa z małych kostek w kolorach białym i czerwonym, układana w szachownicę. Posadzka w krypcie jest wykonana z cegły i pokryta jest częściowo wylewką cementową[2].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Kaplica od strony południowo-zachodniej (2018) -
Portal wejściowy do kaplicy (2011) -
Jeden z otworów okiennych (2012) -
Portal nad wejściem do kaplicy (2011) -
Jedna z rozet kaplicy (2012) -
Fragment zadaszenia kaplicy (2012) -
Wnętrze widziane przez dziurkę od klucza (2018)
.jpg)
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 211.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Karta… 2011 ↓, s. 2.
- ↑ a b c d e f Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 212.
- ↑ a b c d Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 204.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 79 [dostęp 2023-07-01].
- ↑ a b Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki. emapa.katowice.eu. [dostęp 2023-06-19]. (pol.).
- ↑ Karta… 2011 ↓, s. 1.
- ↑ Klasztor OO. Dominikanów w Katowicach. Parafia Przemienienia Pańskiego: Wspomnienie Dobrego Łotra. katowice.dominikanie.pl. [dostęp 2023-07-01]. (pol.).
- ↑ a b c d Karta… 2011 ↓, s. 5.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Leszek Danilczyk, Maria Kasprzyk, Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Katowice. Tom I tekst. Część II studium konserwatorskie, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1994 (pol.).
- Grzegorz Grzegorek, Piotr Tabaczyński, Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7.
- Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytków. Kaplica cmentarna, zabytek.pl, Katowice 2011 (pol.).