Parafia Ewangelicko-Augsburska w Katowicach

Parafia Ewangelicko-Augsburska
w Katowicach

Parafialny kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Katowice
Adres	ul. Warszawska 18 40-006 Katowice
Data powołania	1856
Wyznanie	protestanckie
Kościół	Kościół Ewangelicko-Augsburski
Diecezja	katowicka
Kościół	Zmartwychwstania Pańskiego
Pastor	ks. bp dr Marian Niemiec
Położenie na mapie Katowic Parafia Ewangelicko-Augsburska w Katowicach
Położenie na mapie Polski Parafia Ewangelicko-Augsburska w Katowicach
Położenie na mapie województwa śląskiego Parafia Ewangelicko-Augsburska w Katowicach
50°15′32″N 19°01′36″E
Strona internetowa

Parafia Ewangelicko-Augsburska w Katowicach – parafia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, w diecezji katowickiej. W 2022 liczyła około 850 wiernych.

Historia

W okresie XVI-wiecznej Reformacji Katowic nie było jeszcze na mapie. Jednak powstanie około 1580 roku osady Katowice związane było z ewangelikami: braćmi Boguckimi, którzy założyli tę osadę jako kuźnicy, jak również słynnym kuźnikiem Walentym Roździeńskim z sąsiedniego Roździenia.

W wyniku wojny trzydziestoletniej oraz kontrreformacji Habsburgów ewangelicyzm na Górnym Śląsku został poważnie osłabiony, pozostały tylko nieliczne skupiska ewangelików w okolicach Tarnowskich Gór i Pszczyny. Sytuacja ewangelików uległa znacznej poprawie z chwilą włączenia w 1742 roku Śląska w skład państwa pruskiego. Ponowne odrodzenie ewangelicyzmu na Śląsku związane jest z napływem ludności z zewnątrz, w dużej mierze wyznania ewangelickiego, w związku z gwałtownym rozwojem przemysłu górniczego i hutniczego w XIX wieku na Górnym Śląsku. Wtedy to powstało wiele nowych parafii ewangelickich.

W 1865 roku nadano Katowicom prawa miejskie. Stale zwiększała się liczba ewangelików, którzy musieli uczęszczać do kościoła w Chorzowie. W 1853 roku rozpoczęto starania p utworzenie w Katowicach parafii, którą uzyskano na początku 1856 roku. Parafia katowicka obejmowała swym zasięgiem całe Katowice oraz leżące w pobliżu miejscowości i osady: Załęże, Dąb, Wełnowiec, Józefowiec, Bogucice, Zawodzie, Dąbrówka Mała, Brynów, Ligota, Bederowiec. Nowo powstała parafia liczyła 468 wiernych. Sprowadzono z Tarnowskich Gór ks. Gotholda Clausnitzera (1810-1875), który odprawiał nabożeństwa w jednej z hal huty „Marta”. Halę tę na cele sakralne przekazał przemysłowiec, Hubert von Tiele-Winckler (1823−1893), zaś wyposażenie ufundował zarządzający dobrami Wincklera, Friedrich W. Grundmann (1804-1887). Nabożeństwa odprawiane były w języku niemieckim i polskim. Sala była jednak zbyt mała na potrzeby szybko wzrastającego zboru, powstała więc szybko myśl budowy kościoła.

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach, najstarsza murowana budowla sakralna w Katowicach, wybudowano w ciągu dwóch lat: kamień węgielny pod budowę położono w lipcu 1856 roku, a poświęcenie odbyło się 29 września 1858 roku. Kościół miał 304 miejsca siedzące, skromne organy, jedną wieżę i dzwonnicę. Po wybudowaniu kościoła na parceli obok wybudowano w latach 1859–1860 szkołę, którą w 1873 roku przekazano miastu. W 1875 roku wybudowano nową plebanię (przedtem mieściła się w budynku szkoły), pełniącą tę funkcję do dziś. Wielkie zasługi zarówno w powstawaniu parafii, jak i młodego miasta Katowice mieli: Hubert Tiele-Winckler, Friedrich Wilhelm Grundmann i dr Richard Holtze, dzięki ich staraniom nadano Katowicom prawa miejskie.

Z rozwojem miasta wzrosła także liczba ewangelików, w roku 1883 było ich już prawie 3,5 tys. Nowo wybudowany kościół okazał się za mały, więc postanowiono go rozbudować. Rozbudowa w latach 1887–1889 polegała na przedłużeniu nawę o połowę (15 m), dobudowaniu Dwóch wieżyczek od strony wejścia i powiększeniu organów. Liczba miejsc siedzących wzrosła do 582.

Jednak nie wystarczyło to na długo, i gdy w 1898 roku liczb parafian wzrosła do 10 tysięcy, postanowiono ponownie powiększyć kościół. Przebudowę przeprowadzono w latach 1899–1902, wówczas kościół przybrał kształt zachowany do dnia dzisiejszego. Dobudowano dwa skrzydła boczne, transept, zakrystię, wewnątrz zbudowano galerie (pawłacze), a przy organach miejsce dla chóru. Witraże w prezbiterium ufundowała rodzina Tiele-Wincklerów. Obecne malowanie kościoła przeprowadzone w 1997 roku nawiązuje do malowania z roku 1901. Później zakupiono nowe, 41-głosowe organy firmy Sauer z 1922 roku. Kościół po ostatniej przebudowie posiada 1250 miejsc siedzących.

W latach 1899–1900 wybudowano dom starców przy ul. Damrota oraz w 1908 r. duży dom parafialny przy ul. Bankowej, posiadający kilka sal wykładowych, mieszkania dla księży i pracowników kościelnych. W latach 1903–1905 przy ul. Jagiellońskiej 17 powstał dom parafialny „Hospic”, przygotowujący m.in. na stacjonarnych seminariach pracowników misyjnych dla południowo-wschodniej Europy. W 1884 roku założono nowy, duży cmentarz pomiędzy ulicami Damrota i Francuską, ponieważ dotychczasowy był już za mały.

W tym okresie powstawały w Katowicach również stowarzyszenia ewangelickie, którym patronował proboszcz, ks. F. Kralik. Najstarszym była filia Fundacji Gustawa Adolfa (1857), mającej na celu budowanie nowych obiektów sakralnych i remonty istniejących. Później powstało Ewangelickie Stowarzyszenie Mężczyzn i Młodzieńców (1887), Ewangelickie Stowarzyszenie Niewiast i Panien (1891), które opiekowało się ubogimi, niepełnosprawnymi, starymi i dziećmi – pracę prowadziły 2 diakonie i przytułek dla nieuleczalnie chorych, Ewangelickie Stowarzyszenie Panien „Marta” (1899).

W 1904 proboszczem został ks. dr Herman Voss (1872-1938), który w latach 1919–1923 był superintendentem diecezji, a od 1923 prezydentem Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Polskim Górnym Śląsku; na skutek antypolskiej działalności pozbawiony swojego urzędu. Ze względu na wielkość parafii przydzielono jej najpierw wikariusza, w 1904 utworzono stanowisko drugiego proboszcza, a w 1908 również trzeciego. W ostatnich latach przed wybuchem I wojny światowej liczba parafian doszła do 16 tys. Powstały nowe stowarzyszenia ewangelickie: filia Towarzystwa Ewangelickiej Konfederacji (1907) i Ewangelickie Stowarzyszenie Robotnicze (1907).

Wskutek I wojny światowej i podziału Śląska w 1922, znaczna część ewangelików z Katowic wyprowadziła się poza granice Polski, tak że parafia stopniała do ok. 6 tys. Na mocy Konwencji Genewskiej (1922), która przez 15 lat zapewniała specjalne traktowanie mniejszości narodowych, utworzono w 1923 samodzielny Ewangelicki Kościół Unijny na polskim Górnym Śląsku. Jego zwierzchnikiem – prezydentem został katowicki proboszcz, ks. Voss. Katowice stały się na 16 lat siedzibą władz zwierzchnich Kościoła ewangelickiego, do którego należało 16 parafii, liczących łącznie ok. 40 tys. wiernych. W tym czasie parafia stała się nie tylko znaczącym ośrodkiem religijnym, ale i kulturalnym.

Po wygaśnięciu Konwencji Genewskiej w 1937 i niemożności ugodowego załatwienia problemu równouprawnienia grup narodowościowych polskiej i niemieckiej we władzach Kościoła, Sejm Śląski 16 lipca 1937 roku wydał ustawę o Tymczasowej Organizacji Kościoła Ewangelickiego na Górnym Śląsku, w myśl której władze administracyjne wprowadziły komisaryczny zarząd Kościoła. W 1938 duszpasterzem Polaków-ewangelików został ks. Ryszard Danielczyk (poprzednio polskim prefektem w Katowicach był ks. Jerzy Kahané). Gdy wybuchła II wojna światowa, parafię włączono do niemieckich struktur organizacyjnych, a jej administratorem został Ks. dr Alfred Bolek.

Po II wojnie światowej parafia katowicka, jak wszystkie parafie na Górnym Śląsku, została włączona do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego z konsystorzem w Warszawie. Na skutek działań wojennych parafia zmalała do około 1600 członków. Pierwsze nabożeństwa odprawiali księża Karol Klus i Edward Dietz. W kwietniu 1945 parafię przejął jako administrator ks. Adam Hławiczka, który później jako proboszcz służył parafii do 1978. Jednak w 1945 parafię spotkał wielki cios: zarządzeniem wojewody śląsko-dąbrowskiego przekazano kościół ewangelicki do użytku kurii rzymskokatolickiej kurii, która przeznaczyła go na kościół szkolny. Natomiast duży dom parafialny przy ul. Bankowej został parafii odebrany, a później przejął go Komitet Miejski PZPR. Nawet parter plebanii było trzeba było oddać. Przy parafii pozostała tylko salka konfirmacyjna na niespełna 100 miejsc. Po interwencjach strony ewangelickiej władze centralne zwołały w maju 1947 konferencję z udziałem obydwóch stron, podczas której doszło do ugody na bardzo trudnych dla ewangelików warunkach: w zamian za kościół w Katowicach strona rzymskokatolicka zatrzymała ewangelickie kościoły w Hołdunowie, Siemianowicach Śląskich i jeden z kościołów w Chorzowie (do przejęcia tego ostatniego jednak nie doszło).

Pierwszą poważniejszą inwestycją zrealizowaną po odzyskaniu kościoła, było wybudowanie w 1949 nowego ołtarza według projektu artysty rzeźbiarza Artura Cieńciały, później dokonywano remontów. Życie religijne odmierzane rytmem niedzielnych i świątecznych nabożeństw, szkółek niedzielnych, lekcji religii, konfirmacji, prób chóru i pomocy charytatywnej, toczyło się ustabilizowanym torem.

Po przejściu na emeryturę ks. Adama Hławiczki, proboszczem parafii został ks. Ryszard Neuman (1979-1992). Przeprowadzono wtedy remont organów, witraży i dachu kościoła. W trakcie stanu wojennego parafia wspierała mieszkańców Katowic, prowadziła akcje charytatywne przy udziale partnerskich parafii z Europy Zachodniej.

W latach 1993–2014 proboszczem parafii był ks. biskup Tadeusz Szurman, od 2001 zwierzchnik diecezji katowickiej. W latach 1995–1996 parafia odzyskała dawny dom parafialny „Hospic” przy ul. Jagiellońskiej 17 oraz dom parafialny przy ul. Bankowej 8. W czasie remontu plebanii w 1993 roku odkryto w piwnicy starodruki, a wśród nich jeden z najcenniejszych zabytków piśmiennictwa polskiego Biblię brzeską (zwaną też radziwiłłowską) z 1564 roku. Biblia została poddana gruntownej renowacji.

W 1997 roku wykonano zewnętrzną iluminację kościoła. W latach 1997–2000 przeprowadzono kompleksowe prace remontowe: przywrócenie pierwotnego malowania wnętrza kościoła oraz remont i czyszczenie zewnętrznej fasady. W 2005 r. wprowadzono gazowe ogrzewanie do kościoła. W latach 2005–2006 wykonano kapitalny remont plebanii.

W 2008 parafia liczyła 898 wiernych.

Po śmierci ks. bpa Tadeusza Szurmana Zgromadzenie Parafialne wybrało na stanowisko proboszcza parafii ks. dr Mariana Niemca, uroczystość instalacji odbyła się w kościele parafialnym 7 września 2014 roku. Tydzień później w tym samym kościele odbyła się uroczysta konsekracja ks. dr Mariana Niemca na urząd biskupa diecezji katowickiej.

Kościoły i kaplice

• Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach (diecezjalny i parafialny)

Proboszczowie

• 1884-1875 – ks. Gotthold Clausnitzer (1810-1875) – proboszcz;
• 1876-1903 – ks. Franz Kralik (1837-1903) – proboszcz;
• 1904-1938 – ks. Hermann Voss (1872-1938) – proboszcz; superintendent – zwierzchnik diecezji pszczyńskiej w latach 1919–1922; prezydent – zwierzchnik Kościoła na Górnym Śląsku 1922-1937;
• 1908-1932 – ks. Wilhelm Vogt – II proboszcz;
• 1932-1937 – ks. Oskar Wagner – II proboszcz;
• 1938-1939 – ks. Ryszard Danielczyk (1904-1943) – polski administrator;
• 1938-1939 – ks. Hans Harlfinger (1889-1940) – niemiecki administrator;
• 1939-1945 – ks. Alfred Bolek – administrator; p.o. superintendent diecezji 1939-1945;
• 1945-1978 – ks. Adam Hławiczka (1908-1995) – proboszcz;
• 1979-1992 – ks. Ryszard Neuman (1929-1992) – proboszcz;
• 1993-2014 – ks. Tadeusz Szurman (1954-2014) – proboszcz; biskup – zwierzchnik diecezji 2002-2014;
• od 2014 – ks. Marian Niemiec (1961) – proboszcz; biskup – zwierzchnik diecezji od 2014 roku.

Chór „Largo Cantabile”

Chór parafialny posiada prawie stuletnią historię. Współpracowało z nim 16 dyrygentów, m.in. Fritz Lubrich w latach 1919–1934, Jan Gawlas w latach 1928–1932 (późniejszy rektor Akademii Muzycznej w Katowicach), Karol Stryja w latach 1938–1939 i 1946–1949 (profesor Akademii Muzycznej, wieloletni dyrygent i dyrektor Filharmonii Śląskiej w Katowicach), ks. Adam Hławiczka w latach 1948–1981 oraz Mirosław Bliwert w latach 1981–2007. Obecnie dyrygentem chóru jest Aleksandra Maciejczyk (absolwentka Akademii Muzycznej w Katowicach). Chór koncertował za granicą, a w 1996 roku wydał kasetę „Pieśń dziękczynna”. W 1997 r. przyjął nazwę „Largo Cantabile”.

Działalność parafii

W parafii funkcjonują: Koło Pań, grupy młodzieżowe, studenckie, odbywają się studia biblijne, próby chóru, lekcje religii dla wszystkich klas. W okresie letnim parafia prowadzi akcję otwartego kościoła. W 2000 r. w lewym transepcie kościoła otwarto stałą ekspozycję poświęconą historii parafii. Dzięki koncertowym organom oraz dobrej akustyce w kościele organizowane są koncerty muzyka organowej, chóralnej i kameralnej. Wykonano w nim m.in. takie dzieła, jak „Pasję św. Jana” J.S. Bacha, Requiem i Mszę Koronacyjną W.A. Mozarta, kantaty J.S. Bacha.

• Polskie Towarzystwo Ewangelickie. Od 1987 roku w parafii działa oddział Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego. Oddział oprócz regularnych odczytów i spotkań organizuje sesje popularnonaukowe we współpracy z Muzeum Śląskim. Obecnie w Katowicach mieści się także siedziba Zarządu Głównego.
• Wydawnictwo „Głos Życia”. W 1996 roku parafia powołała do istnienia Wydawnictwo „Głos Życia”, które wydało wiele publikacji religijnych i historycznych.
• Czasopisma („Myśl Protestancka”, „Ewangelik”). W latach 1997–2004 na parafii mieściła się redakcja kwartalnika społeczno-kulturalnego „Myśl Protestancka”, a od 2003 r. wydawany jest kwartalnik diecezjalny „Ewangelik”, którego wydawcą jest Instytut Matki Ewy.

Zobacz też

• cmentarz ewangelicki przy ul. Francuskiej w Katowicach

Bibliografia

• Dzieło łaski Boga. Diecezja Katowicka Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP (historia i współczesność), Wydawnictwo „Głos Życia”, Katowice 2003.
• Parafia ewangelicka Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach, Wyd. „Głos Życia”, Katowice 2002.
• Szturc J., Tymczasowa Rada Kościelna Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Ślasku (1937-1939), Wyd. „Głos Życia”, Katowice 2003.
• Wkład ewangelików w rozwój Katowic i Górnego Śląska. 150 lat parafii ewangelickiej w Katowicach (red. J. Szturc), Wyd. „Głos Życia”, Katowice 2004.

Linki zewnętrzne

• strona Wydawnictwa „Głos Życia” przy Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Katowicach
• strona Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego