Chmielewo (powiat piski)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Chmielewo
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

piski

Gmina

Orzysz

Liczba ludności (2011)

89[2]

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

12-250[3]

Tablice rejestracyjne

NPI

SIMC

0763695

Położenie na mapie gminy Orzysz
Mapa konturowa gminy Orzysz, po lewej znajduje się punkt z opisem „Chmielewo”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Chmielewo”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Chmielewo”
Położenie na mapie powiatu piskiego
Mapa konturowa powiatu piskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Chmielewo”
Ziemia53°49′10″N 21°45′28″E/53,819444 21,757778[1]

Chmielewo[4] (niem. Chmielewen) – wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

W dokumentach krzyżackich (1512) Camelosen[5], Chmelewen[6], później Chmielewen.
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-Narońskiego – Chmielewo[7].
16 lipca 1938 roku ówczesna niemiecka, nazistowska władza Prus Wschodnich dokonała zmiany historycznej nazwy Chmielewen na Talau[8].
Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 lipca 1947 r. nadano miejscowości obowiązującą nazwę Chmielewo[4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

W pobliżu wsi znajdują się stanowiska archeologiczne z epoki kamienia[9][10][11], epoki żelaza[10][12] i z wędrówki ludów okresu rzymskiego[9].

Przed kolonizacją krzyżacką okolice zamieszkiwali Prusowie z plemienia Galindów.

Wieś lokowana na prawie chełmińskim w 1494 roku na 44 łanach. Sołtys Mikołaj Skuropadło (Zkuropadla)[13], (Nickolay Skarapadla)[14] otrzymał z tego od komtura ryńskiego Rudolfa von Tippelskirchena 4 łany jako wolne łany sołeckie. Był za to winien jedną służbę zbrojną. Wieś otrzymała 14 lat wolnizny, ale po 4 latach mieszkańcy musieli 8 dni w roku odrabiać szarwark od łanu, a po 14 latach pełnić pełny szarwark jak inne wsie chełmińskie, czyli 14 dni w roku. Po 7 latach musieli płacić dziesięcinę, pół korca owsa i tyleż żyta, plebanowi. W Chmielewie mieszkają r. 1539 sami tylko Polacy[13]. Mieszkańcy Chmielewa otrzymali zezwolenie na zakładanie barci i trzymanie pasiek w ogrodach. W 1555 roku płacili czynsz od jednego boru, czyli kawałka lasu z 60 barciami. Otrzymali również prawo małych polowań. Mieli w zamian oddawać Krzyżakom skóry kun, bobrów i innej zwierzyny za stosowną opłatą. Sołtys Chmielewa otrzymał zezwolenie na wolny połów ryb latem i zimą w jeziorze Tuchlin. Obowiązywał zakaz, pod groźbą wysokiej kary, jakiegokolwiek naruszania wód płynących. Sołtys otrzymał również niższe sądownictwo nad chłopami, a także co trzeci denar z wyższego sądownictwa. Chłopi płacili roczny czynsz w wysokości pół grzywny w różnych monetach, a także oddawali dwie kury. Płacili też płużne w wysokości ćwierć korca żyta i pszenicy, a także korzec owsa. Według rachunków krzyżackich z roku 1517 w Chmielewie była karczma, potwierdzona w roku 1540 i 1564. Wieś wymieniona w popisie wojskowym z 1519 roku. W 1539 roku, według rachunków książęcych starostwa ryńskiego wieś czynszowa Chmielewo ciągle posiadała 44 łany. Taki sam stan wykazano w spisie z 1564 i 1568 roku. W tym ostatnim wykazano 4 łany nadwyżki. Chmielewo należało i należy do parafii w Okartowie, administracyjnie podlegało rewirowi w Dąbrówce.

W Chmielewie w 1651 Jan Chmielewski nabył 2 z 8 pustych łanów. Musiał płacić czynsz w wysokości 10 grzywien, kontrybucje i dziesięcinę. Miał też brać udział wraz z całą wsią w polowaniu na wilki i musiał obsadzić pozostałe 6 łanów. W październiku 1656 Tatarzy uprowadzili w jasyr 11 mieszkańców wsi, w tym 8 kobiet.

W 1735 roku założono szkołę[15].

Według danych opublikowanych w 1821 roku w Chmielewie mieszkało 120 osób[16]. W 1834 roku na skutek oddzielenia gruntów od gminy Chmielewo powstały dwa nowe majątki. Około 2 kilometry na północ od wsi: Neuendorf - obecnie Nowa Wieś, a około 1 kilometra na wschód od wsi: Chmielewo Małe (Klein Chmielewen)[17]. W 1857 roku Chmielewo Małe było posiadłością na 315 morgach i liczyło 18 mieszkańców, a jego właścicielem był Michał Danielczyk (Danielzig)[18]. Chmielewo Małe przestało istnieć jeszcze w XIX wieku. Po majątku pozostał cmentarzyk rodzinny[19]. W tym samym roku Chmielewo liczyło 232 mieszkańców, a nauczycielem był P. Bukowicz[18]. W 1864 roku w Chmielewie mieszkało 238, a w 1867 - 259 osób[20].

W 1935 roku w szkole[21] w Chmielewie jeden nauczyciel uczył 57 uczniów[15]. W 1933 roku w miejscowości mieszkało 309 osób, a spis powszechny z maja 1939 roku wykazuje 269 mieszkańców[8].

W latach 1954–1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chmielewo, po jej zniesieniu w gromadzie Orzysz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

  • Budynek szkoły z drugiej lub trzeciej dekady XX wieku[21].
  • Dom murowany z 1922 roku[22].
  • Dom murowany z pierwszej ćwierci XX wieku[23].
  • Dom murowany z lat dwudziestych XX wieku[24].
  • Dawny cmentarz ewangelicki, założony w połowie XIX wieku[25].

Najstarszy zachowany nagrobek: Otto Griggo †1881. Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Według zachowanych inskrypcji pochowany w niej jest żołnierz armii niemieckiej Musk. Friedrich Arndt z 1. komp. Inf. Regt. 45 †10.12.1914[26].

  • Dawny cmentarz ewangelicki (Klein Chmielewen)[19].

Najstarszy zachowany nagrobek: August Danielczyk †1864.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
  • Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.
  • Barkowski, Otto. Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschunge. 11. Jahrgang, H. 1, s. 197–224, 1934.
  • http://www.orzysz.pl/index.php?wiad=907#

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 15580
  2. ↑ Wieś Chmielewo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-06-04], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 145 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ a b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 lipca 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 111, poz. 719)
  5. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 208.
  6. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 223,224.
  7. ↑ Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
  8. ↑ a b Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Kreis Johannisburg. 2006. [dostęp 2012-12-07]. (niem.).
  9. ↑ a b Stanowisko archeologiczne 1
  10. ↑ a b Stanowisko archeologiczne 2
  11. ↑ Stanowisko archeologiczne 3
  12. ↑ Stanowisko archeologiczne 4
  13. ↑ a b Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 476.
  14. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 205.
  15. ↑ a b Pisz. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1970, s. 168.
  16. ↑ Dr. Leopold Krug, Alexander August Mützell Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Erster Band A-F. Karl August Kümmel, Halle, 1821, s. 227.
  17. ↑ Johannes Sembritzki Die topographischen Veränderungen in den lieben Masurischen Kreisen des Regierungsbezirk Gumbinnen während des neunzehten Jahrhunderts. Mitteilungen der Literarischen Gesellschaft Masovia, 10. Jahrgang 1904, s. 49, 54.
  18. ↑ a b Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857 s. 299.
  19. ↑ a b Karta zabytku - cmentarz rodzinny
  20. ↑ Rudolf von Hippel Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. według zestawienia starosty von Hippela w roku 1868. Znad Pisy, 19-20. 2010/2011, s. 90.
  21. ↑ a b Karta zabytku - szkoła
  22. ↑ Karta zabytku - dom 1
  23. ↑ Karta zabytku - dom 2
  24. ↑ Karta zabytku - dom 3
  25. ↑ Karta zabytku - cmentarz
  26. ↑ [OSR] I wojna światowa (1914-18r.) : Chmielewo

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Gmina Orzysz
Miasto
Części miasta
  • Działy Orzyskie
  • Grądy Podmiejskie
Wsie
Części wsi
Kolonia
Osady
Osady leśne
Inne
miejscowości

Gmina Orzysz

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chmielewo_(powiat_piski)&oldid=73148939”