Grądy (powiat piski)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Grądy
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

piski

Gmina

Orzysz

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

12-250[2]

Tablice rejestracyjne

NPI

SIMC

0763809

Położenie na mapie gminy Orzysz
Mapa konturowa gminy Orzysz, w centrum znajduje się punkt z opisem „Grądy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Grądy”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Grądy”
Położenie na mapie powiatu piskiego
Mapa konturowa powiatu piskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Grądy”
Ziemia53°49′29″N 21°58′07″E/53,824722 21,968611[1]

Grądy (niem. Gronden, od 1938 Grunden) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

W dokumentach krzyżackich (1550) Grunden[3][4], później Gronden.
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-Narońskiego – Grondy[5].
Zarządzeniem Ministra Administracji Publicznej z 17 października 1949 roku o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości nadano miejscowości obowiązującą nazwę Grądy[6].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Grądy lokowano 18 października 1550 roku[3], kiedy to Jan, sołtys z Orzysza (alte Schulz zum Ariss Jann)[3], kupił od starosty ryńskiego Jerzego von Diebesa (Georg von Diebes) ein Ort Bruch[7] między bagnem Kallen[7], a rzeką Orzyszą, na północ od Orzysza, co potwierdził książę Albrecht. W akcie lokacyjnym nie podano wielkości nadania. Z późniejszych źródeł wiadomo, ze Grądy liczyły 4 łany i były dobrami szlacheckimi.
W trudnym do dokładnego sprecyzowania okresie w Grądach przebywali Drygalscy[8]. W 1669 roku dobra w Grądach nabył starosta ryński Jerzy Krzysztof Finck (Georg Christoff Fincken), otrzymał również wolne rybołówstwo, ale oddawał miód z barci i pasiek. W 1681 roku Finck sprzedał je staroście z Zelek Fryderykowi von Heydeckowi.
W 1719 roku Grądy zaliczono do dóbr kulmerskich (Cöllmer).
Według danych opublikowanych w 1821 roku w Grądach mieszkało 20 osób[9]. W 1857 roku majątek liczył 51 mieszkańców, a jego dzierżawcą był Hugo Scheuman[10]. W 1864 roku w Grądach mieszkało 76 osób, a w 1867 roku – 82 osoby[11]. Według danych opublikowanych w 1871 roku majątkiem o powierzchni 1400 mórg zarządzał Fr. Scheumann. Działała tu destylarnia[12]. W 1879 roku administratorem dóbr nadal był Fr. Scheumann, ale majątek był wielkości 344 hektarów[13].
Według danych z 1907 roku Grądy były majątkiem o powierzchni 287 ha, którego właścicielem był Adolf Phillip[14].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

  • Dawny cmentarz ewangelicki założony w pierwszej ćwierci XIX wieku[15].

Najstarszy zachowany nagrobek: Heinritte Joh. Scheumann †1815. Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Według zachowanych inskrypcji pochowany w niej jest nieznany żołnierz armii rosyjskiej z 10. finnländische Inf. Regt. †1914-15[16].

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Przez Grądy przebiegają trzy szlaki rowerowe:

W pobliżu wsi dwa punkty widokowe na okoliczny krajobraz i panoramę Orzysza.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
  • Barkowski, Otto. Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschunge. 11. Jahrgang, H. 1, s. 197–224, 1934.
  • R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba, Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska, Orzysz, 2004, str. 135, ISBN 83-914508-0-5

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38309
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 338 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ a b c Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein.Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 220.
  4. ↑ Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 483.
  5. ↑ Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
  6. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 17 października 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1949 r. nr 92, poz. 1105).
  7. ↑ a b Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 71.
  8. ↑ Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 485.
  9. ↑ Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Zweiter Band G-Ko. Karl August Kümmel, Halle, 1821, s. 84.
  10. ↑ Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857, s. 300.
  11. ↑ Rudolf von Hippel Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868. Znad Pisy, 19-20. 2010/2011, s. 89.
  12. ↑ General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer. Fr. Calsow, Berlin, 1871, s. 632, 633
  13. ↑ Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Lieferung. Die Provinz Ostpreussen Berlin, 1879, s. 202, 203
  14. ↑ Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Band. Provinz Ostpreussen Nicolaische Verlags-Buchhandlung R. Stricker, Berlin 907, s. 464, 465.
  15. ↑ Karta zabytku
  16. ↑ [OSR] I Wojna Światowa (1914-18r.) : Grądy [online], www.rowery.olsztyn.pl [dostęp 2017-11-23] (pol.).
  17. ↑ R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 49.
  18. ↑ R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 73.
  19. ↑ R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 111.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Grądy

Gmina Orzysz
Miasto
Części miasta
  • Działy Orzyskie
  • Grądy Podmiejskie
Wsie
Części wsi
Kolonia
Osady
Osady leśne
Inne
miejscowości

Gmina Orzysz

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grądy_(powiat_piski)&oldid=72570431”