Melancholik (Totenmesse)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Melancholik
Ilustracja
Autor

Wojciech Weiss

Rodzaj

portret

Data powstania

1898

Medium

olej na płótnie

Wymiary

128 × 65,5 cm

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Kraków

Lokalizacja

Muzeum Narodowe

Melancholik (znany także pod tytułem Totenmesse, Portret Antoniego Procajłowicza) – obraz Wojciecha Weissa wykonany w technice olejnej w 1898 roku[1]. Obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie i jest prezentowany w Galerii Sztuki Polskiej XX i XXI wieku[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Melancholik został namalowany wiosną 1898 roku przez absolwenta krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, Wojciecha Weissa[2]. Do obrazu pozował artyście jego przyjaciel i kolega ze studiów, Antoni Procjałowicz, który wówczas chorował[2][3]. Tytuł melancholika nadał niezamierzenie profesor SSP, Jan Stanisławski, który oglądając obraz po raz pierwszy, powiedział do Weissa: No, da nam pan tego melancholika na wystawę <<Sztuki>>[4][3]. Melancholik, Modelka i Studium młodego artysty zostały zaprezentowane pośród prac wybitnych pedagogów i uznanych artystów na II przeglądzie prac Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” w czerwcu 1898 roku[5][6][2][7][8]. Był to debiut wystawienniczy Wojciecha Weissa, który zdobył uznanie i pozytywne recenzje krytyków[9][10]. W 1970 roku Muzeum Narodowe w Krakowie zakupiło obraz od Marii Krupskiej[11][12].

Opis[edytuj | edytuj kod]

Obraz przedstawia siedzącego mężczyznę na tle dekoracyjnej draperii[13]. Mężczyzna, z opuszczoną głową na piersi i zmarszczonym czołem, spogląda w nieokreśloną przestrzeń. Ramiona układa wzdłuż ciała, niezgrabnie składając ręce na kolanach. Ubrany jest w ozdobną koszulę, ciemną kamizelkę i marynarkę z wpiętym do butonierki mleczem o długiej łodydze[13]. Na dekoracyjną tkaninę pada cień głowy mężczyzny w kształcie ludzkiej czaszki[4]. W lewym górnym rogu obrazu znajduje się sygnatura artysty i napis Totenmesse, wywodzący się z języka niemieckiego i oznaczający mszę żałobną[14][3].

Analiza[edytuj | edytuj kod]

Wojciech Weiss, Student, 1897, Zamek Królewski na Wawelu

Melancholik jest często porównywany do innego obrazu artysty, Studenta z 1897 roku[14][15]. Obrazy te łączy podobny sposób kadrowania i układ kompozycyjny – poza oraz ułożenie rąk i głowy postaci[14]. Podobnie jak w przypadku Studenta artysta przedstawia młodego mężczyznę bliżej prawej krawędzi obrazu, ukośnie do widza, uwydatniając tym samym jego lewy profil[14]. Mężczyźni siedzący w odosobnieniu patrzą przed siebie, unikając kontaktu wzrokowego z widzem. To, co wyróżnia oba portrety, to sposób, w jaki skomponowano tło[16]. Weiss przedstawił studenta na dworze w otoczeniu kwiatów, natomiast Antoniego w pracowni na tle tkaniny ozdobionej motywem floralnym.

Gama kolorystyczna Melancholika jest zgaszona i monotonna[14][17]. W obrazie dominuje czerń i tony zielonoszare[14]. Ciemna sylwetka mężczyzny kontrastuje z jasnym odcieniem tkaniny. Artysta wydobywa światłocieniem głowę i dłonie mężczyzny oraz wpięty w marynarkę kwiat[14].

Interpretacja[edytuj | edytuj kod]

W literaturze badacze dostrzegają związki między Melancholikiem a prozą Stanisława Przybyszewskiego[3]. Napis Totenmesse interpretuje się często jako aluzję literacką do poematu z 1893 roku o tym samym tytule[18][19][3][13][20]. Wiesław Juszczak zauważa, że polski przekład tego utworu pojawił się dopiero po powstaniu obrazu, a sam Przybyszewski przybył do Krakowa we wrześniu 1898 roku[21]. Możliwe, że artysta znał utwór z artykułów ukazujących się w lokalnej i ogólnopolskiej prasie, w których pisano o Totenmesse i jego autorze[22]. Nie wiadomo także, czy napis na obrazie był od początku zamierzony i powstał w trakcie malowania, czy tuż przed warszawską wystawą lub po niej[14].

Wiesław Juszczak opisuje Melancholika jako „utajony portret” i klasyfikuje go do nurtu protoekspresjonizmu[23][24][25]. Postać Antoniego Procajłowicza stanowi alegorię melancholii. Alegoryczność przejawia się w tytule obrazu, który nie zdradza ani gatunku, ani tożsamości pozującego[26]. W obrazie mężczyzna nie reprezentuje siebie, lecz melancholika pogrążonego we własnych myślach i wnętrzu[24]. Zrezygnowany układ rąk, opuszczona głowa i melancholijny wyraz twarzy przypisuje się przygnębieniu i apatii mężczyzny spowodowanej chorobą[13]. Nastrój grozy potęguje cień w kształcie czaszki, padający na tkaninę tuż przy głowie[27]. W kontraście pozostaje zdobiący lewą pierś mlecz o intensywnej barwie, symbolizujący siłę i wolę życia[13][20].

Model postaci odosobnionej i zadumanej jest kontynuowany w późniejszej twórczości Wojciecha Weissa, w portretach Katarzyny Krassowskiej (1912), Emilii Florkowej (1916), żony artysty (1920), Feli z kwiatkiem (1920) oraz Helenki w kolorowym stroju (1927-1928)[28].

Wystawy[edytuj | edytuj kod]

Melancholik pojawiał się na polskich i zagranicznych wystawach poświęconych twórczości Wojciecha Weissa i sztuce przełomu XIX i XX wieku. Oto wybrane przykłady to:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Melancholik [online], Zbiory Cyfrowe MNK [dostęp 2024-04-30] (pol. • ang.), autorką opisu jest Wacława Milewska.
  2. ↑ a b c Juszczak 1979 ↓, s. 47.
  3. ↑ a b c d e Kossowska i Kossowski 2011 ↓, s. 168.
  4. ↑ a b Weissowa i Weiss 1976 ↓, s. 23.
  5. ↑ a b Katalog II. wystawy Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka" : 3 czerwca - 3 lipca (Kraków, Sukiennice) [online], Biblioteka Cyfrowa MNK [dostęp 2024-04-30] (pol.).
  6. ↑ Ławniczakowa 1977 ↓, s. 28.
  7. ↑ Kossowski 2006 ↓, s. 19-20.
  8. ↑ Kluszczyński 2018 ↓, s. 142.
  9. ↑ Juszczak 1979 ↓, s. 49.
  10. ↑ Ławniczakowa 1977 ↓, s. 28-29.
  11. ↑ Ławniczakowa 1977 ↓, s. 78.
  12. ↑ Chmielewska 2012 ↓, s. 306.
  13. ↑ a b c d e Milewska 2011 ↓, s. 28.
  14. ↑ a b c d e f g h Ławniczakowa 1977 ↓, s. 29.
  15. ↑ Juszczak 1979 ↓, s. 58.
  16. ↑ Juszczak 1979 ↓, s. 61.
  17. ↑ Kossowski 2006 ↓, s. 18.
  18. ↑ Juszczak 1979 ↓, s. 50.
  19. ↑ Krzysztofowicz-Kozakowska 1997 ↓, s. 45.
  20. ↑ a b Agata Dobosz, Melancholik [online], Niezła Sztuka, 30 grudnia 2021 [dostęp 2024-04-30] (pol.).
  21. ↑ Juszczak 1979 ↓, s. 50-51, 62.
  22. ↑ Juszczak 1979 ↓, s. 51.
  23. ↑ Juszczak 1976 ↓, s. 6.
  24. ↑ a b Ławniczakowa 1977 ↓, s. 30.
  25. ↑ Juszczak 1979 ↓, s. 52-53.
  26. ↑ Juszczak 1979 ↓, s. 52.
  27. ↑ Kossowski 1996 ↓, s. 23.
  28. ↑ Kossowski 2006 ↓, s. 72.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Katarzyna A. Chmielewska (red.), Muzeum Narodowe w Krakowie i kolekcja książąt Czartoryskich, Warszawa 2012, ISBN 978-83-213-4554-3 (pol.).
  • Agata Dobosz, Melancholik [online], Niezła Sztuka, 30 grudnia 2021 [dostęp 2024-04-30] (pol.).
  • Wiesław Juszczak, Młody Weiss, Warszawa 1979 (pol.).
  • Wiesław Juszczak, Przedmowa, [w:] Aneri Irena Weissowa, Stanisław Weiss, Szkicownik Wojciecha Weissa, Kraków 1976, s. 5-8 (pol.).
  • Katalog II. wystawy Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka" : 3 czerwca - 3 lipca (Kraków, Sukiennice) [online], Biblioteka Cyfrowa MNK [dostęp 2024-04-30] (pol.).
  • Ryszard Jeremi Kluszczyński, Od Malczewskiego do Wyspiańskiego. Malarze Młodej Polski, Kraków 2018, ISBN 978-83-7447-503-7 (pol.).
  • Irena Kossowska, Łukasz Kossowski, Malarstwo polskie. Symbolizm i Młoda Polska, Warszawa 2011, ISBN 978-83-213-4597-0 (pol.).
  • Łukasz Kossowski, Totenmesse, [w:] Piotr Paszkiewicz (red.), Totenmesse. Modernism in the Culture of Northern and Central Europe, Warszawa 1996, s. 17-25, ISBN 978-83-85938-81-1 (ang.).
  • Łukasz Kossowski, Wojciech Weiss (1875-1950), Warszawa 2006 (Ludzie. Czasy. Dzieła), ISBN 83-7477-061-9 (pol.).
  • Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Ruch artystyczny końca wieku. Od narodowego romantyzmu do Młodej Polski, [w:] Marcin Jasionowicz (red.), Młoda Polska: 1890-1920, Bruksela 1997, s. 31-48, ISBN 83-87312-02-9 (pol.).
  • Agnieszka Ławniczakowa (red.), Wojciech Weiss 1875-1950. Wystawa monograficzna, Poznań 1977 (pol. • ang.).
  • Wacława Milewska, Melancholik, [w:] Martyna Orczykowska (red.), Galeria sztuki polskiej XX wieku. Muzeum Narodowe w Krakowie. Przewodnik, Kraków 2011, s. 28, ISBN 978-83-7581-062-2 (pol.).
  • Aneri Irena Weissowa, Stanisław Weiss, Szkicownik Wojciecha Weissa, Kraków 1976 (pol.), autorem przemowy jest Wiesław Juszczak.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Melancholik_(Totenmesse)&oldid=73792540”