Węgiersko-Polski Komitet Opieki nad Uchodźcami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Klára Andrássy(inne języki) (1941)
Tablica upamiętniająca miejsce zamieszkania w Budapeszcie Tamása Salamon-Rácza

Węgiersko-Polski Komitet Opieki nad Uchodźcami[1] (WPKOnU; węg. Magyar-Lengyel Menekültügyi Bizottság[2]) – założone przez Węgrów stowarzyszenie, którego celem było niesienie pomocy polskim uchodźcom na Węgrzech, działające w latach 1939–1944[3]. Uznawana za najważniejszą wówczas tego typu organizację[4].

Opis[edytuj | edytuj kod]

Bezpośrednio po przegranej wojnie we wrześniu 1939, na Węgry przybyło ok. 50 tys. Polaków, w tym 40 tys. wojskowych. Przy kierowanym przez Karola Széchenyiego Towarzystwie Polsko-Węgierskim w Budapeszcie uformował się wówczas Węgiersko-Polski Komitet Uchodźczy[5]. Już w pierwszych dniach wzdłuż dróg, które przemierzali uchodźcy, utworzono stacje opiekuńcze i odżywcze[6]. W grudniu 1939 przekształcił się on w Węgiersko-Polski Komitet Opieki nad Uchodźcami. Jego przewodniczącą została hrabina Károlyi, a jej zastępczynią hrabina Klára Andrássy(inne języki) (niekiedy występująca jako Odescalchi Károlyné). W grudniu 1939 miejsce Andrássy jako współprzewodnicząca zajęła Erzsébet Szapáry[5]. Objęcie głównych stanowisk przez kobiety zapewniało komitetowi większe bezpieczeństwo, gdyż Niemcy mieli być wobec nich mniej podejrzliwi[6], łagodniejsi i bardziej wstrzemięźliwi[7]. Siedziba WPKOnU mieściła się w Budapeszcie pod adresem Fő utca 11[2][8] (według innego źródła na placu Kalvina 3)[9].

Komitet tworzyły głównie kobiety pochodzące z miejscowych elit[5] (w których popularne były tradycje przyjaźni polsko-węgierskiej)[7]. Część z nich miało polskie lub żydowskie korzenie. Arystokratyczne pochodzenie działaczek dawało im szerokie możliwości zbierania datków, a także wykorzystywania znajomości z miejscowymi decydentami (przykładowo, Erzsébet Szapáry, współprzewodnicząca komitetu, była spokrewniona z regentem Miklósem Horthym). Pozwalało to, przy cichym wsparciu premiera Pála Telekiego, funkcjonować mimo braku statutu i urzędowych pozwoleń[5]. Niemniej kontrolę nad komitetem sprawował Departament Społeczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[5][9][10].

Szereg węgierskich instytucji państwowych przekazywał komitetowi znaczne wsparcie. Zbiórki datków i materiałów organizowano również wśród węgierskiego społeczeństwa. W początkowym okresie istnienia komitetu zebrano 4 tys. sienników i 27 tys. śpiworów. Komitet współpracował także z działającymi na Węgrzech innymi organizacjami, które pomagały polskim uchodźcom: Związkiem Legionistów Polskich, Węgierskim Towarzystwem im. Adama Mickiewicza, Węgiersko-Polskim Związkiem Studentów czy przede wszystkim kierowanym przez Henryka Sławika Komitetem Obywatelskim do Spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami na Węgrzech[5]. Za pośrednictwem Komitetu istotne wsparcie materiałowe przekazywał Węgierski Czerwony Krzyż: odzież, łóżka, pościel, leki, środki pieniężne[5][6]. Od października 1940 pomoc polskim uchodźcom była wspierana także przez władze RP[11].

Pomoc komitetu obejmowała uchodźców cywilnych, zwłaszcza kobiety i dzieci, którym zapewniono dach nad głową, odzież i wyżywienie. Członkinie komitetu zajmowały się również wydawaniem kart rejestracyjnych oraz legitymacji, które zastępowały dowody osobiste, wypłatą zasiłków, wysyłką paczek żywnościowych dla rodzin w Polsce, reagowaniem na bieżące problemy w 47 obozach uchodźców (m.in. w Balatonboglár oraz Szentendre)[5], a także kolportaż polskiej prasy[9]. Dzięki posiadanym koneksjom działaczkom komitetu udało się zakwaterować polskie elity urzędnicze w najlepszych budapeszteńskich hotelach i pensjonatach, np. Metropol, Imperial, Grand. Znajomości wykorzystywały także do zwalniania Polaków z aresztów oraz ewakuacji internowanych polskich żołnierzy[5]. W tym celu komitet m.in. wystawiał żołnierzom fałszywe legitymacje, dzięki którym mogli przenieść się do obozów cywilnych, z których łatwiej było uciec[7].

Sekretarz generalny komitetu Tamás Salamon-Rácz porzucił studia inżynierskie na rzecz pomocy Polakom. Działał nie tylko w ramach komitetu – we współpracy z Józsefem Antallem organizował przerzuty polskich żołnierzy przez granicę z Jugosławią. Pod naciskiem Niemców Salamona-Ráczę aresztowano i skazano na półtora roku więzienia[5] w 1941[9]. W 2015 został on pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej[12].

Komitet zlikwidowano 19 marca 1944, kiedy Węgry zostały zajęte przez III Rzeszę. Tego dnia około godziny 9:30 do budapeszteńskiej siedziby komitetu wkroczyło Gestapo. Przez 14 dni okupacji budynku przez Niemców brutalnie traktowano wszystkie osoby, które się tam zjawiły. Węgrów z reguły jedynie aresztowano (część w miarę szybko zwalniając), a Polaków mordowano. Wyposażenie biura zagrabiono[5].

Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]

W 2014 Tamás Salamon-Rácz został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej[13][14].

W uznaniu zasług za pomoc niesioną Polakom w 2021 Prezydent RP wyróżnił Medalem Virtus et Fraternitas działaczy komitetu: Józsefné Margit Károlyi, Edith Weiss, Erzsébet Szapáry i Antala Szapáry[15]. Uroczyste wręczenie odznaczenia odbyło się w 2022[16][17]. W 2022 odznaczenie osobno otrzymała Ilona Andrássy[18].

Erzsébet Szapáry, za zaangażowanie w ratowanie Żydów, w 1998 została uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata[19].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Adam Tokarski: W gościnie u bratanków Węgrów. Zarys dziejów uchodźców polskich na Węgrzech w czasie II wojny światowej 1939-1945. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1998, s. 23, 26-28, 67, 76. ISBN 978-83-71740-60-2.
  2. ↑ a b Magyar-Lengyel Menekültügyi Bizottság – Holokauszt Emlékközpont [online], hdke.hu [dostęp 2023-04-20] (węg.).
  3. ↑ Węgiersko-Polski Komitet Opieki nad Uchodźcami, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-04-20].
  4. ↑ Aleksandra Sylburska, Akcja polskiej placówki dyplomatycznej na Węgrzech wobec „reakcyjnych” organizacji polonijnych (1946–1950), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 93, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014, s. 104, ISSN 0208-6050 [dostęp 2023-04-20] (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Emilia Rydel, Węgiersko-Polski Komitet Opieki nad Uchodźcami (1939–1944), „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 12 (169), przystanekhistoria.pl, grudzień 2019, s. 31–37, ISSN 1641-9561 [dostęp 2023-04-20].
  6. ↑ a b c Kazimierz Stasierski, Polscy uchodźcy na Węgrzech w latach 1939–1945, „Przegląd Historyczny”, 52 (2), bazhum.muzhp.pl, 1961, s. 250–251 [dostęp 2023-04-20].
  7. ↑ a b c Aleksandra Sylburska, Działalność polskiej placówki dyplomatycznej na Węgrzech (1946–1956), wyd. I, wydawnictwo.uni.lodz.pl, Łódź 2020, s. 30–32, ISBN 978-83-8142-671-8, OCLC 1333440666 [dostęp 2023-04-20].
  8. ↑ Miklós Mitrovits, Michał Przeperski, A magyar–lengyel kapcsolatok és a lengyel menekültek Magyarországon (1939–1944) / Stosunki polsko-węgierskie i polscy uchodźcy na Węgrzech (1939–1944) [online], academia.edu, s. 37–38 [dostęp 2023-04-20] (pol. • węg.).
  9. ↑ a b c d Istvân Lagzi, Kształtowanie się i charakter polskiego ruchu politycznego na Węgrzech w latach 1939–1941, dspace.uni.lodz.pl, 1984, s. 52, 62, ISSN 0208-6050 [dostęp 2023-04-20] (pol.).
  10. ↑ Katarzyna Śliwak, Powstanie placówek edukacyjnych w Balatonzamárdi i Balatonboglár na Węgrzech, „Meritum – Rocznik Koła Naukowego Doktorantów-Historyków Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie”, VIII, 2016, s. 276, ISSN 2080-4547 [dostęp 2023-04-20].
  11. ↑ Emilia Rydel, Węgiersko-Polski Komitet Opieki nad Uchodźcami (1939–1944) [online], Przystanek Historia, 30 stycznia 2022 [dostęp 2023-04-20] (pol.).
  12. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 października 2014 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2015 r. poz. 20).
  13. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 października 2014 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2015 r. poz. 20).
  14. ↑ "Polacy i Węgrzy zachowali dobre wartości" [online], prezydent.pl, 19 marca 2016 [dostęp 2023-04-25].
  15. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 maja 2021 r. o nadaniu odznaczeń (M.P. z 2021 r. poz. 658).
  16. ↑ Virtus et Fraternitas - wystawa plenerowa [FOTORELACJA] [online], Narodowe Centrum Kultury, 15 czerwca 2022 [dostęp 2023-04-12] (pol.).
  17. ↑ Gala wręczenia Medali „Virtus et Fraternitas” 2022 [online], Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 15 czerwca 2022 [dostęp 2023-04-12] (pol.).
  18. ↑ Medale Virtus et Fraternitas wręczone po raz kolejny. prezydent.pl, 2022-12-20. [dostęp 2022-12-21].
  19. ↑ Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem by 1 January 2022. HUNGARY [online], yadvashem.org, 2022, s. 15 [dostęp 2023-04-12] [zarchiwizowane z adresu 2023-03-29] (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Węgiersko-Polski_Komitet_Opieki_nad_Uchodźcami&oldid=72108020”