Ulica Żelazna w Katowicach

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ulica Żelazna
Dąb, Załęże
Ilustracja
Fragment ulicy Żelaznej w 2023 roku; pośrodku gmach dyrekcji huty „Baildon”
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Długość

598 m

Przebieg
0 m ← ul. Chorzowska →
450 m ← Rawa →
światła 598 m ↙ ul. Gliwicka ↗
↓ ul. ks. P. Pośpiecha ↓
Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, u góry znajduje się punkt z opisem „ulica Żelazna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Żelazna”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Żelazna”
Ziemia50°15′55,8″N 19°00′25,4″E/50,265500 19,007056
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Żelazna w Katowicach – ulica w Katowicach, położona w granicach dzielnic Dąb i Załęże, łącząca ulicę Chorzowską z ulicą Gliwicką.

Przy ulicy koncentruje się zabudowa różnego typu, w tym Face2Face Business Campus czy gmach dyrekcji huty „Baildon”. Sama zaś huta funkcjonowała w latach 1823–2001.

Przebieg[edytuj | edytuj kod]

Ulica Żelazna przebiega przez teren dwóch katowickich dzielnic: Dąb (część północna ulicy) i Załęże (część południowa). Numeracja budynków wzdłuż ulicy rozpoczyna się od strony północno-wschodniej w Dębie, gdzie ulica Żelazna krzyżuje się z ulicą Chorzowską, skąd biegnie w kierunku zbliżonym do południowego-zachodu i na moście nad Rawą wchodzi na tereny Załęża. Za nim ulica skręca w prawo i kończy swój bieg na krzyżowaniu sterowanym sygnalizacją świetlną z ulicami Gliwicką i ks. P. Pośpiecha[1].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Fragment ulicy Żelaznej; na wprost tereny d. huty „Baildon” (2019)

Ulica Żelazna to droga powiatowa nr 6580S o klasie drogi zbiorczej (Z). Szerokości jezdni wynosi 8,1 m[2] i na części odcinku posiada nawierzchnię brukowaną[3]. Łączna długość ulicy wynosi 598 m[4]. Jest ona w administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach[5]. W systemie TERYT ulica widnieje pod numerem 26433[6], a kod pocztowy dla adresów wzdłuż niej to 40-851[7].

Ulicą nie kursują pojazdy miejskiego transportu zbiorowego Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM). Najbliższe przystanki znajdują się przy ulicy Chorzowskiej (Dąb Huta Baildon) i Gliwickiej (Załęże Pośpiecha)[8].

Zabudowę ulicy Żelaznej tworzą zarówno historyczne obiekty (gmach dyrekcji huty „Baildon”), jak i biurowce czy obiekty usługowo-handlowe[3], w tym kompleks Face2Face Business Campus[9] czy budynki biurowo-usługowe pod nr. 17b i 17c[10]. Dodatkowo na skrzyżowaniu ulic Żelaznej i Gliwickiej znajduje się niewielki skwer[11].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pudlingarnia Johna Baildona na litografii z połowy XIX wieku
Jedna z dawnych siedzib Mega Clubu przy ulicy Żelaznej 9 (2012)
Jeden z dwóch budynków kompleksu Face2Face Business Campus; za nim po prawej stronie budynek przychodni (2023)

Wzdłuż późniejszej ulicy Żelaznej, prawdopodobnie jeszcze przed lokacją Dębu, został wytyczony trakt[12], który w 1360 roku był wzmiankowany jako via magna (łac. wielka droga). W Załężu droga ta prowadziła przez groblę stawu załęskiego[13]. W kierunku południowym prowadziła ona przez Załęską Hałdę i Ligoty do Piotrowic i dalej do Mikołowa, a w kierunku północnym do Bytkowa i Bańgowa ukośnie do późniejszej ulicy ks. P. Ściegiennego, gdzie łączyła się ze szlakiem łączącym Bytom z Czeladzią i dalej z Krakowem[12][13].

Prawdopodobnie w II połowie XVI wieku nad Rawą w rejonie późniejszej ulicy Żelaznej na wysokości siedziby Straży Miejskiej w Katowicach powstała kuźnica załęska[14], w której produkowano żelazo kowalne. Nie jest natomiast znana data jej zamknięcia – w 1736 roku była ona jeszcze zaznaczona na mapie, w latach 1746-1753 już na mapach jej nie ma, a na arkuszu z lat 1794–1795 w tym miejscu funkcjonował już młyn[15]. Na mapie z 1827 roku w tamtym rejonie zaznaczono grupę zabudowy[16]. Młyn działał do około 1855 roku[15].

W 1823 roku nad Rawą szkocki inżynier John Baildon rozpoczął budowę pudlingarni[17] – późniejszej huty „Baildon”[18]. Zakład rozbudowywano – na przełomie XIX i XX wieku, wzdłuż późniejszej ulicy Żelaznej na częściowo zasypanym załęskim stawie wzniesiono nowe budynku wydziałów produkcyjnych i administracyjnych[19], w tym 1908 roku budynek dyrekcji, a w późniejszych latach dobudowano wzdłuż ulicy kolejne budynki administracyjne. Od strony ulicy Żelaznej znajdował się główny wjazd do huty[20]. Sama zaś huta wyspecjalizowała się w produkcji stali wysokiej jakości, wyrobów walcowanych oraz wyrobów specjalnych[21].

W 1900 roku załęski odcinek ulicy nazwano Hüttenstrasse, a tę samą nazwę cztery lata później zyskał dębski fragment ulicy[22]. Przed I wojną światową wzdłuż ulicy znajdowały się także izba matki i dziecka oraz żłobek[3].

W 1920 roku drogę po obydwu stronach przemianowano na ulicę Hutniczą[22]. W 1924 roku tereny Dębu i Załęża, a w tym i ulicę Żelazną, włączono do Katowic[23]. Dębski fragment przemianowano na ulicę Żelazną, a załęski na ulicę Ludwika Labusa[22]. W przeciągu kolejnych kilku lat drogę wybrukowano[24].

W czasach niemieckiej okupacji Polski w latach 1939–1945 ulica w całości miała nazwę Hüttenstrasse[22].

W 1945 roku przywrócono przedwojenne nazwy obydwu odcinków, a w 1956 roku cała droga miała już jednolitą nazwę – ulica Żelazna[22]. W latach 1965–1969 na skrzyżowaniu ulic Chorzowskiej (wówczas F. Dzierżyńskiego) i Żelaznej została wzniesiona hala sportowa. Posiadała ona arenę o wymiarach 40×24 m i widownię z 1887 miejscami. Ostatnia ważna impreza sportowa odbyła się w niej w 1995 roku[25]. W 1981 roku po drugiej stronie ulicy oddano do użytku przychodnię[26].

W 1993 roku powstał Mega Club, którego jedną z siedzib był dawny budynek Laboratorium Prób Stali huty „Baildon”[27]. Sama zaś huta w 2001 roku ogłosiła upadłość[18]. Po jej upadku teren został zakładu rozparcelowany na szereg działek zabudowanych obiektami produkcyjnymi, która z biegiem czasu przeznaczono na różnego typu działalności[28].

W latach 2010–2012 gruntownie zmodernizowano dawny gmach dyrekcji huty „Baildon”[3]. W 2011 roku przy ulicy Żelaznej 18 oddano do użytku nową siedzibę Straży Miejskiej w Katowicach[29]. Przy skrzyżowaniu ulic Żelaznej i Chorzowskiej w latach 2018–2020 w miejscu hali sportowej wzniesiono kompleks biurowy Face2Face Business Campus[9]. We wrześniu 2023 roku rozpoczął się remont mostu nad Rawą w ciągu ulicy Żelaznej – w miejsce drewnianej konstrukcji zaprojektowano żelbetowy most[30].

Obiekty historyczne i zabytkowe[edytuj | edytuj kod]

D. gmach dyrekcji huty „Baildon”

Obiekty historyczne i zabytkowe:

  • Gmach dyrekcji huty „Baildon” (ul. Żelazna 9) – z 1908 roku w stylu historyzującym o cechach neobaroku; jest to obiekt dwukondygnacyjny z podpiwniczeniem i poddaszem, wzniesiony na rzucie prostokąta i zwieńczony dachem wielospadowym krytym dachówką; fasada gmachu posiada trzy ryzality, z czego w środkowym znajduje się głownie wejście do budynku, a elewację zdobią dodatkowo ceglane lizeny[31],
  • Kamienica (ul. Żelazna 24 / Gliwicka) – z II połowy XIX wieku i przebudowana na początku XX wieku; w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; kamienica posiada skromną artykulację ceglaną i oryginalną bramę wejściową[32].

Obiekty nieistniejące:

  • Chałupa wiejska (ul. Żelazna 20a) – prawdopodobnie z końca XVIII wieku; był to obiekt wzniesiony w stylu tradycyjnym, drewniany na podmurówce kamiennej, tynkowany, parterowy i zwieńczony dachem dwuspadowym naczółkowym[33]; chata istniała jeszcze w 2003 roku[34].

Gospodarka i instytucje[edytuj | edytuj kod]

W systemie REGON według stanu z marca 2024 roku było zarejestrowanych około 220 przedsiębiorstw z siedzibą przy ulicy Żelaznej. Były to m.in.: związki zawodowe, placówki opieki zdrowotnej, kancelaria radców prawnych, fundacja, biuro rachunkowe, przedsiębiorstwa handlowo-usługowe, kancelarie notarialne i inne[35]. Ponadto siedzibę ma tutaj Straż Miejska w Katowicach (ul. Żelazna 18)[36], a także funkcjonuje sklep sieci Netto (ul. Żelazna 23)[37].

Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Żelaznej przynależą do parafii św. Józefa[38].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  2. ↑ Geoportal Województwa Śląskiego – ORSIP. Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  3. ↑ a b c d Steuer 2024 ↓, Ż.
  4. ↑ Urząd Miasta Katowice: Plan zimowego utrzymania dróg na sezon 2009/2010. www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  5. ↑ Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach: MZUiM w liczbach. www.mzum.katowice.pl. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  6. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  7. ↑ Poczta Polska: Wyszukiwarka kodów pocztowych (Pocztowych Numerów Adresowych). kody.poczta-polska.pl. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  8. ↑ Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia: Mapa połączeń publicznego transportu zbiorowego ZTM. noweinfogzm.metropoliagzm.pl, 2023-06-09. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  9. ↑ a b Urbanity: Face2Face Business Campus. www.urbanity.pl. [dostęp 2024-03-02]. (pol.).
  10. ↑ OPAL Maksimum: Biura do wynajęcia. opal.pl. [dostęp 2024-03-02]. (pol.).
  11. ↑ Kasprzyk 1994 ↓, s. 205.
  12. ↑ a b Rzewiczok 1999 ↓, s. 17.
  13. ↑ a b Musioł 1969 ↓, s. 34.
  14. ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 280.
  15. ↑ a b Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 281.
  16. ↑ Kasprzyk 1994 ↓, s. 146.
  17. ↑ Rzewiczok 1999 ↓, s. 32.
  18. ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 740.
  19. ↑ Rzewiczok 1999 ↓, s. 44.
  20. ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 308.
  21. ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 298.
  22. ↑ a b c d e Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 732.
  23. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 664.
  24. ↑ Rzewiczok 1999 ↓, s. 60.
  25. ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 318.
  26. ↑ Rzewiczok 1999 ↓, s. 76.
  27. ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Mega Club. slaskie.travel. [dostęp 2024-03-02]. (pol.).
  28. ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 311.
  29. ↑ Straż Miejska w Katowicach: Historia. www.strazmiejska.katowice.pl. [dostęp 2024-03-02]. (pol.).
  30. ↑ Marcin Śliwa: Przy Żelaznej w Katowicach twa rozbiórka ostatniego drewnianego mostu na Rawie. Jak długo potrwają utrudnienia?. katowice.naszemiasto.pl, 2023-09-01. [dostęp 2024-03-02]. (pol.).
  31. ↑ Steuer 2024 ↓, D.
  32. ↑ Kasprzyk 1994 ↓, s. 199.
  33. ↑ Kasprzyk 1994 ↓, s. 197-198.
  34. ↑ Szaraniec 2010 ↓, s. 390.
  35. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Baza internetowa REGON. wyszukiwarkaregon.stat.gov.pl. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  36. ↑ Straż Miejska w Katowicach: Dane teleadresowe. www.strazmiejska.katowice.pl. [dostęp 2024-03-02]. (pol.).
  37. ↑ Netto Katowice [online], www.netto.pl [dostęp 2024-03-02] (pol.).
  38. ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 65.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Wybrane ulice i place Dębu w Katowicach
Ulice
Inne

Wybrane ulice i place Załęża w Katowicach
Ulice
Place i skwery
Inne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Żelazna_w_Katowicach&oldid=73037045”