Wierzch

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wierzch
wieś
Ilustracja
Kościół pw. św. Wawrzyńca
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Głogówek

Liczba ludności (2011)

425[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-250[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0493965

Położenie na mapie gminy Głogówek
Mapa konturowa gminy Głogówek, po lewej znajduje się punkt z opisem „Wierzch”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Wierzch”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Wierzch”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Wierzch”
Ziemia50°21′15″N 17°46′42″E/50,354167 17,778333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Wierzch (dodatkowa nazwa w j. niem. Deutsch Müllmen) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Głogówek[4]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Wysoczyzny Bialskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 425 osób[2].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 6 km od granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Bialskiej, tuż przy granicy gminy Głogówek z gminą Biała. Należy do Euroregionu Pradziad[5]. Leży na terenie Nadleśnictwa Prudnik (obręb Prudnik)[6].

Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]

We Wierzchu panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,2 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Wierzchu wynoszą 627 mm. Dominują wiatry zachodnie[7].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Wieś wzmiankowana w 1217 pod nazwą Virk, która oznacza wierzchołek, wzniesienie, szczyt, co wskazuje na położenie wsi w górnym biegu rzeki Graniczówki[8]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod obecnie stosowaną, polską nazwą Wierzch, a także niemiecką Deutsch Müllmen we fragmencie: „Deutsch Müllmen (1317 Milowano, polnisch Wirok, kirchlich Wierzch, Unhohe)”[9].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pieczęć Wierzchu (1723)

Pierwsze wzmianki o Wierzchu pochodzą z 1217[8]. Kościół w Wierzchu wzmiankowany w 1371[10]. Miejscowość powstała w układzie wsi placowej[11]. W 1573 właścicielem Wierzchu był Henryk Strzela[12]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[13]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[14]. Friedrich Albert Zimmermann w 1784 notował, że w okolicach Wierzchu znajdowały się najżyźniejsze gleby w powiecie prudnickim[15]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu kościół, po prawej lemiesz pługa, po lewej ostrze kosy w słup, a w otoku napis: Sieg. der Gem. Deutsch-Müllmen / Kr. Neustadt (pol. Gmina Wierzch / Powiat Prudnicki)[16].

Pieczęć Wierzchu (1897)
Pomnik upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas I wojny światowej

W 1910 w Wierzchu została założona jednostka ochotniczej straży pożarnej. Remiza strażacka została zbudowana na początku lat 20. XX wieku[17]. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 766 mieszkańców Wierzchu 34 posługiwało się językiem niemieckim, 723 językiem polskim, a 9 było dwujęzycznych[18]. Po I wojnie światowej we wsi powstał pomnik upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas niej[19]. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Wierzch znalazł się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem[20]. Do głosowania uprawnione były w Wierzchu 573 osoby, z czego 426, ok. 74,3%, stanowili mieszkańcy (w tym 418, ok. 72,9% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 565 głosów (ok. 98,6% uprawnionych), w tym 564 (ok. 99,8%) ważne; za Niemcami głosowało 396 osób (ok. 70,2%), a za Polską 168 osób (ok. 29,8%)[21]. Do domu Rudolfa Grelicha w Wierzchu przeniesiono z Mionowa prywatną szkołę polską. We wsi zorganizowano polski zespół teatralny, kółko śpiewacze i Towarzystwo Młodzieży Polskiej przy Związku Polaków w Niemczech. W 1938 polska szkoła w Wierzchu została zamknięta[22].

Pomnik upamiętniający mieszkańców Wierzchu i Mionowa, którzy zginęli podczas II wojny światowej

Podczas II wojny światowej, 7 sierpnia 1944 nad Wierzchem został zestrzelony amerykański bombowiec Liberator B-24 porucznika Lestera Huntera z 460. Grupy Bombowej wracający do bazy we Włoszech po zbombardowaniu zakładów chemicznych w Blachowni i Zdzieszowicach. Został trafiony przez pocisk artylerii przeciwlotniczej, a następnie ostrzelały go niemieckie myśliwce. Z 10-osobowej załogi przeżyło 7 lotników. Samolot rozbił się na polach uprawnych na wzgórzu koło Wierzchu[23]. W sierpniu 2014 stowarzyszenie Blechhammer 1944 przeprowadziło poszukiwania pozostałości samolotu, w których uczestniczył m.in. Adam Sikorski z ekipą programu „Było, nie minęło”. Odnaleziono wówczas niewielkie fragmenty samolotu i pozostałości amunicji[24]. W styczniu 1945 przez Wierzch przeszły kolumny więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych. W toku tzw. „marszu śmierci” wiele osób zmarło lub zostało zamordowanych przez Niemców. Na skraju drogi pod Wierzchem zabito trzech więźniów[25]. W czasie działań wojennych w 1945 w okolicy Wierzchu zginęło 242 niemieckich żołnierzy, którzy następnie zostali pochowani przez miejscową ludność na cmentarzu we wsi[26]. W 2015 przeprowadzono ekshumację masowych grobów[27]. Na placu kościelnym we wsi powstał pomnik upamiętniający mieszkańców Wierzchu i Mionowa, którzy zginęli podczas II wojny światowej[28].

Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[29]. Mieszkańcom Wierzchu, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać we wsi po otrzymaniu polskiego obywatelstwa.

W latach 1945–1950 Wierzch należał do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Racławice Śląskie[30], w latach 1954–1959 była siedzibą gromady Wierzch, w 1959 należała do gromady Błażejowice, a w latach 1959–1972 do gromady Mochów. Podlegała urzędowi pocztowemu w Racławicach Śląskich[31].

1 czerwca 1975 oddano do użytku nową remizę ochotniczej straży pożarnej[17]. W 1998 Wierzch przystąpił do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[32].

Mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]

Tablica z podwójną nazwą przed wjazdem do Wierzchu od strony Głogówka

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków[33]. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Goloki[34].

Liczba mieszkańców wsi[edytuj | edytuj kod]

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół z ogrodzeniem cmentarza
Stodoła w zespole plebańskim

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[39]:

  • kościół par. pw. św. Wawrzyńca wybudowany w latach 1899–1900[40], wybudowany według projektu Ludwiga Schneidera w miejscu poprzedniego z XVI wieku, z którego pochodzi XVI-wieczna wieża. Na murze zewnętrznym sześć renesansowych płyt nagrobnych oraz kartusze herbowe Odrowążów. Wewnątrz namalowany na desce obraz Matki Boskiej z XVI w., wypis z księgi rejestru
  • ogrodzenie cmentarza, wypisane z księgi rejestru.

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Wierzchu chronione są ponadto[41]:

  • układ ruralistyczny wsi
  • kaplica cmentarna
  • kapliczka przy domu nr 14
  • kapliczka przy domu nr 75
  • szkoła, nr 2
  • plebania, nr 3
    • stodoła w zespole plebańskim
  • dom mieszkalny nr 4
  • gospoda, ob. dom mieszkalny nr 9
  • dom mieszkalny nr 15, tzw. Willa Anna
  • dom mieszkalny, ob. bud. gospodarczy w zagrodzie, nr 68A

Pomniki i obiekty upamiętniające[edytuj | edytuj kod]

  • Pomnik poległych w I wojnie światowej – pomnik przy budynku nr 5 w Wierzchu powstały w latach 20. XX wieku jako upamiętnienie mieszkańców wsi, którzy polegli w I wojnie światowej. Na pomniku napis w języku niemieckim: „Treues Gedanken Ihren Gefallenen”[19].
  • Pomnik poległych w II wojnie światowej – pomnik na placu kościelnym w Wierzchu powstały jako upamiętnienie mieszkańców Wierzchu i Mionowa, którzy polegli w II wojnie światowej. Na pomniku napis w języku niemieckim: „WARUM MUSSTEN SIE 1939–1945 IHR LEBEN LASSEN”[28].

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Hodowla trzody w Wierzchu

Wierzch jest miejscowością typowo rolniczą. Osiąga wysokie wyniki w produkcji roślinnej i zwierzęcej[10]. Jej grunty posiadają jedne z najlepszych w gminie Głogówek warunków dla produkcji rolnej[42]. Znajduje się tu stacja benzynowa, sklepy spożywcze i zakład produkcji materiałów budowlanych[10].

Wierzch wraz z całą gminą Głogówek podlega pod inspektorat ZUS w Prudniku[43].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

Przez Wierzch przebiega droga krajowa

Transport autobusowy[edytuj | edytuj kod]

Wierzch posiada połączenia autobusowe z Głogówkiem, Prudnikiem. We wsi znajdują się dwa przystanki autobusowe – „Kościół”, „Wierzch”[44].

Transport autobusowy w Wierzchu obsługiwany był przez PKS Prudnik[45]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[46]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[47], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[48]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[49]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Wierzchu i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[50]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[51].

Kultura[edytuj | edytuj kod]

W Wierzchu działa Niemieckie Koło Przyjaźni (Deutscher Freundeskreis) – oddział terenowy Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim[52].

Etnograf Adolf Dygacz w 1954 zebrał wśród mieszkańców Wierzchu śląską pieśń ludową „Sami dwóch, sami dwóch”[53]. Zapis pieśni został przekazany muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny”[53]. W 2015 wydana została płyta Musica per Verticem z serii Organy Śląska Opolskiego, nagrana w kościele św. Wawrzyńca w Wierzchu[54].

Religia[edytuj | edytuj kod]

W Wierzchu znajduje się katolicki kościół św. Wawrzyńca, który jest siedzibą parafii św. Wawrzyńca (dekanat Głogówek)[55].

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Wierzchu[56].

Szlaki rowerowe[edytuj | edytuj kod]

Przez Wierzch prowadzi szlak rowerowy[57]:

Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Wierzchu działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[58].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 12 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku (Komisariat Policji w Głogówku)[59].

Teren wsi, jak i całej gminy Głogówek, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa[60]. Gminę Głogówek obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG[61].

Ludzie związani z Wierzchem[edytuj | edytuj kod]

  • Franciszek Strzoda (1857–1922) – rolnik, poseł do landtagu i Reichstagu, działacz narodowy, urodzony w Wierzchu
  • Alfons Rogosz (1858–1934) – franciszkanin, urodzony w Wierzchu
  • Wilhelm Rogosz (1865–1939) – franciszkanin, urodzony w Wierzchu
  • Jan Strzoda (1887–1959) – lekarz, powstaniec śląski, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, działacz społeczny, urodzony w Wierzchu

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 147015
  2. ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1451 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-06-08].
  6. ↑ Bank Danych o Lasach – Mapa [online], bdl.lasy.gov.pl [dostęp 2021-01-23].
  7. ↑ Klimat: Wierzch: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-06-08].
  8. ↑ a b Wierzch [online], www.gminaglogowek.info [dostęp 2023-02-10] (pol.).
  9. ↑ Triest 1865 ↓, s. 1082.
  10. ↑ a b c Studium 2016 ↓, s. 22.
  11. ↑ Studium 2016 ↓, s. 47.
  12. ↑ Roman Sękowski, Stosunki społeczne na wsiach księstw opolskiego i raciborskiego w epoce Habsburgów (XVI–XVII wiek) w świetle aktów prawnych i akt sądowych: Materiały, Chorzów: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowego Instytutu Badawczego, 2016, s. 125, ISBN 978-83-941769-2-1.
  13. ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  14. ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  15. ↑ Powiat prudnicki z perspektywy roku 1784 [online], hkknos.eu [dostęp 2023-11-08] (pol.).
  16. ↑ 854 Deutsch Müllmen (Wierzch) III [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 13 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  17. ↑ a b 90 lat straży we Wierzchu, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 33 (508), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 17 sierpnia 2000, s. 19, ISSN 1231-904X.
  18. ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 75.
  19. ↑ a b Pomnik w Wierzchu upamiętniający poległych podczas I wojny światowej [online], Opolska Baza Upamiętnień [dostęp 2023-02-09].
  20. ↑ Natomiast z pow. prudnickiego należą do terenu plebiscytowego tylko następujące gminy, które tutaj poniżej według polskich i niemieckich nazw imiennie podajemy, „Instrukcja dla Komitetów Parytetycznych”, 2, 1921, s. 22.
  21. ↑ Landsmannschaft der Oberschlesier in B-W [online], web.archive.org, 29 stycznia 2017 [dostęp 2020-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-29].
  22. ↑ Bronisław Pawlik, IV. Polskość powiatu w obliczu hitleryzmu i II wojny światowej, „Głos Włókniarza”, 4 (135), Prudnik: Samorząd Robotniczego PZPB, kwiecień 1971, s. 3.
  23. ↑ Krzysztof Strauchmann, Szukali silnika z bombowca, „Tygodnik Kędzierzyn-Koźle/Prudnik/Głubczyce”, Tomasz Kapica – redaktor prowadzący, 34 (280), bezpłatny dodatek do „Nowej Trybuny Opolskiej”, Opole: Pro Media, 22 sierpnia 2014, s. 4, OCLC 833857597.
  24. ↑ Andrzej Dereń, Szukali amerykańskiego samolotu [online], tygodnikprudnicki.pl, 16 sierpnia 2014 [dostęp 2023-02-09] [zarchiwizowane z adresu 2014-09-20].
  25. ↑ Andrzej Dereń, Zamordowani pod Wierzchem, „Tygodnik Prudnicki”, 31 (766), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 31 lipca 2005, s. 12, ISSN 1231-904X.
  26. ↑ Ekshumowano kilkuset żołnierzy z czasów II wojny światowej [online], Onet Opole, 30 września 2015 [dostęp 2023-02-11] (pol.).
  27. ↑ Krzysztof Strauchmann, Ekshumacja niemieckich żołnierzy w Wierzchu [online], Nowa Trybuna Opolska, 15 sierpnia 2015 [dostęp 2023-02-09] (pol.).
  28. ↑ a b Pomnik upamiętniający mieszkańców Wierzcha, którzy stracili życie podczas II wojny światowej [online], Opolska Baza Upamiętnień [dostęp 2023-02-09].
  29. ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  30. ↑ Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
  31. ↑ Wykaz gromad wchodzących w skład gminy, „Głos Prądnika”, Czesław Żelazny – redaktor naczelny, 3 (4), Prądnik [Prudnik]: Powiatowy Komitet Osadniczy, 23 listopada 1946, s. 5.
  32. ↑ Wierzch, gm. Głogówek [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 23 listopada 2020 [dostęp 2023-02-10] (pol.).
  33. ↑ Ludność Ziemi Prudnickiej, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 52 (266), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 24 grudnia 1995, s. 10, ISSN 1231-904X.
  34. ↑ Robert Hellfeier, Chrzelicka mowa? cz. I, „Panorama Bialska”, Rafał Magosz – redaktor naczelny, 6 (279), Biała: Gminne Centrum Kultury, czerwiec 2018, s. 8, ISSN 1232-7352.
  35. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt in Oberschlesien [online], verwaltungsgeschichte.de [zarchiwizowane z adresu 2017-07-08].
  36. ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 221.
  37. ↑ a b c d Wierzch [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-09-26], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  38. ↑ Andrzej Dereń, Jak wyludniła się Twoja miejscowość: sprzedam wieś pod Prudnikiem, „Tygodnik Prudnicki”, 2 (1202), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 stycznia 2014, s. 11, ISSN 1231-904X.
  39. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 108.
  40. ↑ Wolfgang Globisch: Wczoraj i dziś parafii Wierzch. Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża w Opolu, s. 99. ISBN 978-83-7342-522-4.
  41. ↑ Studium 2016 ↓, s. 67–68.
  42. ↑ Studium 2016 ↓, s. 24.
  43. ↑ ZUS Inspektorat w Prudniku [online], zus.pl [dostęp 2024-04-17] (pol.).
  44. ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Wierzch, gm. Głogówek [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-18].
  45. ↑ PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23].
  46. ↑ Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
  47. ↑ Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  48. ↑ Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
  49. ↑ Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  50. ↑ Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  51. ↑ Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  52. ↑ DFK Wierzch / Deutsch Müllmen
  53. ↑ a b Adolf Dygacz, Sami dwóch, sami dwóch – Wierzch, pow. Prudnik, sbc.org.pl, 1954 [dostęp 2023-12-11].
  54. ↑ Grzegorz Poźniak, Kompozytorzy nadgranicza w obszarze kultury narodowej na przykładzie wybranych śląskich twórców XIX i XX wieku [online], konwencjamuzyki.pl, s. 6 [dostęp 2023-12-11].
  55. ↑ Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  56. ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  57. ↑ Okolice Prudnika, [w:] Karol Kawałko, Szlaki rowerowe Śląska Opolskiego, Piła: Wydawnictwo BIK: na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2009, s. 13, ISBN 978-83-7618-031-1.
  58. ↑ Jednostki OSP oraz OSP KSRG – Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Prudniku [online], gov.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  59. ↑ Komisariat Policji w Głogówku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  60. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie wykazu gmin i innych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa położonych w strefie nadgranicznej oraz tablicy określającej zasięg tej strefy (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
  61. ↑ PSG w Opolu [online], slaski.strazgraniczna.pl, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-05-08].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Głogówek
Miasto
Wsie
Osada
Integralne
części wsi
Części
miasta

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wierzch&oldid=73767204”