Artykuły henrykowskie
Artykuły henrykowskie (łac. Articuli Henriciani) – zostały spisane na sejmie elekcyjnym 20 maja 1573 r., którego głównym zadaniem było wybranie monarchy. Były prawami niezmiennymi, zawierającymi najważniejsze uregulowania dotyczące sprawowania władzy w państwie, oraz określały stosunki między sejmem walnym a monarchą. Był to zbiór przepisów prawnych, których przestrzegać musiał każdy król Polski wybrany w drodze wolnej elekcji. Poprzez podpisanie tych artykułów król uzależniał się od szlachty. Wraz z pacta conventa stanowiły podstawę ustroju państwa polskiego w dobie wolnych elekcji. Nazwa pochodzi od imienia pierwszego władcy, który musiał ten dokument podpisać by wstąpić na tron polski – Henryka Walezego.
Artykuły:
- gwarantowały szlachcie zachowanie przywilejów,
- określały zasady ustroju i prawa Rzeczypospolitej,
- nakazywały królowi zwoływanie sejmu walnego co dwa lata na okres 6 tygodni,
- król na stałe ma przy swoim boku radę doradczą złożoną z szesnastu senatorów (tak zwanych rezydentów),
- nie pozwalały na używanie tytułu dziedzicznego; król miał być wybierany tylko poprzez wolną elekcję,
- politykę wewnętrzną i zagraniczną poddawały kontroli sejmu,
- zabraniały podejmować istotnych decyzji politycznych królowi bez zgody senatorów przebywających na dworze królewskim,
- ukazywały zależność monarchy od praw Rzeczypospolitej, czyli od szlachty, która te prawa sporządzała,
- obywatele mają prawo do wolności wyznania (przysięga na przestrzeganie postanowień konfederacji warszawskiej)
- zezwalały na wypowiedzenie królowi posłuszeństwa (rokosz), w wypadku łamania przez niego przywilejów szlacheckich.
