Tekst źródłowy strony Geografia Wysp Normandzkich

[[Plik:Channel Islands.svg|thumb|278x278px|Mapa Wysp Normandzkich]]
'''[[Wyspy Normandzkie]]''' – niewielki [[archipelag]] leżący na [[kanał morski|kanale]] [[La Manche]]. Cechują się [[nizina|nizinnym]] [[krajobraz]]em i [[klimat morski|morskim klimatem]]. Wyspy te nie stanowią jednej jednostki politycznej – dzielą się na baliwaty (bailiwicks) Guernsey i Jersey. Nie są one częściami Zjednoczonego Królestwa ani koloniami, lecz podlegają bezpośrednio Koronie brytyjskiej (dependencje). Oba baliwaty posiadają własne parlamenty. Chociaż Wyspy Normandzkie geograficznie nie wchodzą w skład Wysp Brytyjskich, to ze względów politycznych są do nich zaliczane. Koronę brytyjską reprezentują gubernatorzy i urzędnicy królewscy.

== Powierzchnia, położenie i granice ==
Powierzchnia – 198&nbsp;km²

Położenie – Archipelag Normandzki leży w [[Europa Zachodnia|Europie Zachodniej]], na kanale La Manche, w pobliżu wybrzeży [[Francja|Francji]], a dokładniej u wyjścia zatoki [[Saint-Mâlo]], pomiędzy [[Półwysep Bretoński|Półwyspem Bretońskim]], a [[Półwysep Cotentin|półwyspem Cotentin]].

Centralny punkt Jersey znajduje się na 49°13′N i 2°08′W.

Granice – jako terytorium wyspiarskie wyspy poprzez wody terytorialne graniczą od południa z Francją.

[[Plik:Coccoliths in the Celtic Sea-NASA.jpg|thumb|left|240px|Zdjęcie satelitarne ukazujące położenie wysp]]
[[Plik:Jersey_by_Sentinel-2.jpg|mały|Zdjęcie satelitarne wyspy [[Jersey]] |222x222px]]
[[Plik:Guernsey_by_Sentinel-2.jpg|mały|Zdjęcie satelitarne wyspy [[Guernsey]] oraz mniejszych wysp [[Sark]] i [[Herm (Wyspy Normandzkie)|Herm]]|222x222px]]
[[Plik:Alderney_by_Sentinel-2.jpg|mały|Zdjęcie satelitarne wyspy [[Alderney]] oraz mniejszej wysepki [[Burhou]]|222x222px]]
[[Plik:Sark-aerial.jpg|mały|Wyspa [[Sark]] widziana z powietrza|222x222px]]
== Ukształtowanie poziome i pionowe ==
Archipelag Normandzki obejmuje 8 wysp leżących od 13 do 20&nbsp;km od wybrzeży Francji. Są to: [[Jersey]] – 120&nbsp;km², [[Guernsey]] – 64&nbsp;km², [[Alderney]] – 8&nbsp;km², [[Sark]] – 5&nbsp;km², [[Herm (Wyspy Normandzkie)|Herm]] – 2&nbsp;km², [[Jethou]], [[Brecqhou]] i [[Lihou]]. 

Wyspy Normandzkie cechują się urozmaiconą [[linia brzegowa|linią brzegową]], gdzie występują głębokie [[Zatoka (geografia)|zatoki]] i wąskie [[Półwysep|półwyspy]]. Wybrzeże jest przeważnie [[klif]]owe, szczególnie w przypadku Guernsey, na Jersey klify skupiają się na północnej stronie. Skaliste klify wysp sięgają 50 m. Poza klifami występują niskie [[plaża|plaże]], na Jersey skupiają się po południowej stronie wyspy, zaś na Guernsey występują bardziej w mozaice, wraz z klifami. Jednak i tu wybrzeże klifowe, sięgające nawet 100 m dominuje na południowym brzegu wyspy, a długie plaże występują na zachodniej stronie wyspy. Obecny kształt wybrzeża jest wynikiem bezustannej działalności wód morskich (fale), a przede wszystkim [[pływy morskie]], których [[amplituda]] sięga 9 m.

Wyspy Normandzkie prezentuje nizinna rzeźbą, urozmaiconą przez wzgórza i [[dolina|doliny]]. Jersey ze względu na układ wybrzeża jest pochylana ku południowi. Najwyższe wzniesienie – [[Les Platons]], o wysokości 148 m n.p.m. znajduje się na Jersey, na Guernsey najwyższe wzniesienie ma 110,6 m n.p.m. Wyspy zbudowane są przeważnie z [[granit]]ów i [[gnejs]]ów i innych [[skały metamorficzne|skał metamorficznych]]. Na Jersey dodatkowo wierzchnia warstwa stanowi [[wapień|wapienną]] płytę przykrytą [[less]]ami. Całość archipelagu stanowi fragment francuskiego [[Masyw Armorykański|Masywu Armorykańskiego]]. Dominują urodzajne [[gleby gliniaste]].

== Klimat ==
Wyspy leżą w strefie [[klimat umiarkowany|klimatu umiarkowanego]] ciepłego o jego morskiej odmianie. Klimat cechuje się dużą łagodnością, bezmroźnymi zimami, zaś latem nie notuje się dni [[upał|upalnych]].

Temperatury zimą zawsze utrzymują się powyżej 0 °C. Przeciętne wartości zimowe wahają się do 1° do 2-3 °C z niewielką amplitudą dobową. Ekstrema termiczne to -3 °C, jednak te wartości należą do rzadkich przypadków. Latem średnie wartości przyjmują od 15 °C do 18 °C, także z niewielkimi amplitudami dobowymi. Maksymalne wartości dla dnia rzadko osiągają 24-25 °C. Za dodatnie wartości termiczne odpowiedzialny jest [[Prąd Zatokowy|Golfsztrom]].

Pomimo wybitnie morskiego klimatu, [[opad atmosferyczny|opady]] nie są zbyt wysokie. Średnia roczna opadowa na wszystkich wyspach sięga 950&nbsp;mm. Wartości opadowe nie schodzą nigdy poniżej 750&nbsp;mm. Rozkład rocznych opadów jest równomierny w ciągu całego roku. Opady [[śnieg]]u praktycznie nie występują, a wyspy niemal przez cały rok znajdują się pod wpływem polarnomorskich mas powietrza. Czasami archipelag dostaje się pod wpływ [[Wyż Azorski|Wyżu Azorskiego]], wtedy lata są dość ciepłe i nie występują opady.

== Wody ==
Na dwóch największych wyspach występuje dość gęsta sieć krótkich rzek. Na Jersey rzeki płyną południkowo zgodnie z nachyleniem podłoża. Na pozostałych niewielkich wyspach wody powierzchniowe w zasadzie nie istnieją. Na dwóch największych wyspach istnieje kilka niewielkich [[jezioro|jezior]] i sztucznych zbiorników.

== Fauna i flora ==
Flora typowa dla obszarów Europy Środkowej i Zachodniej, ale dość mocno przeobrażona. Występują niewielkie kompleksy [[las liściasty|lasów liściastych]] i [[las łęgowy|łęgowych]]. Większość powierzchni czterech największych wysp stanowią tereny rolnicze. Poza nimi występują łąki, miejscami roślinność krzewiasta. Świat zwierząt należy do Regionu Europejskiego i jest znacznie przetrzebiony. Na wyspach żyją głównie [[ptaki]], z największych udziałem ptaków morskich. [[ssaki|Ssaków]] jest niewiele, reprezentowane są głównie przez gryzonie.

== Bibliografia ==
* Encyklopedia Geograficzna Świata: Europa. Wydawnictwo OPRES Kraków 1998 {{ISBN|83-85909-36-2}}.

== Linki zewnętrzne ==
* [http://lajt.onet.pl/encyklopedia/73211,haslo.html Onet Wiem]
* {{encyklopedia PWN|id = 4169192|tytuł=Normandzkie, Wyspy|data dostępu=2010-10-28}}
* {{encyklopedia PWN|id = 4197270|tytuł=Jersey|data dostępu=2010-10-28}}
* {{encyklopedia PWN|id = 4197266|tytuł=Guernsey|data dostępu=2010-10-28}}

{{Geografia państw Europy}}

[[Kategoria:Geografia Wysp Normandzkich| ]]