Tekst źródłowy strony Krążowniki pancerne typu Garibaldi

{{Typ okrętu infobox
 |nazwa typu             = Krążowniki pancerne typu Garibaldi
 |grafika                = Cristobal-colon h63229.jpg
 |opis grafiki           = „Cristóbal Colón”
 |alt grafiki            = 
 |producent              = 
 |użytkownicy            = {{państwo|ARG}} (4)<br />{{bandera|Włochy|wojenna-1900}} (3)<br />{{bandera|JPN|wojenna-1869}} (2)<br />{{państwo|ESP|1785}} (1)
 |stocznia               = {{link-interwiki|Ansaldo|Q=Q290188}} w [[Genua|Genui]],<br />[[Cantiere navale fratelli Orlando|Orlando]] w [[Livorno]]<br />[[Arsenał w Wenecji|Wenecja]]
 |wprowadzenie do służby = 1896 – 1905
 |koniec służby          = 
 |zbudowane okręty       = 10
 |planowane okręty       = 
 |okręty w służbie       = 
 |źródło danych          = 
 |wyporność              = normalna 6775 ton, pełna 7350 ton
 |długość                = 111,8 m
 |szerokość              = 18,2 m
 |zanurzenie             = 6,9 m
 |napęd                  = [[siłownia]]: 2 [[maszyna parowa|maszyny parowe]] potrójnego rozprężania, [[kocioł parowy|kotły parowe]], moc: 13 000 – 13 500 [[Koń mechaniczny|KM]], 2 [[śruba okrętowa|śruby]]
 |prędkość               = 19,5 [[węzeł (jednostka prędkości)|węzłów]]
 |zasięg                 = 4400 [[Mila morska|Mm]] (przy prędkości 10 w.)
 |załoga                 = 555 ludzi
 |uzbrojenie             = patrz w tekście
 |opancerzenie           = 
 |wyposażenie lotnicze   = 
 |commons                = 
}}
'''Krążowniki pancerne typu Garibaldi''' – typ włoskich [[krążownik pancerny|krążowników pancernych]], budowanych na przełomie wieku XIX i XX w długiej serii liczącej 10 okrętów. Okręty te służyły w kilku marynarkach wojennych świata.

== Historia ==
Projekt okrętów, opracowany we Włoszech, stanowił skrzyżowanie cech wcześniejszych [[krążownik pancerny|krążowników pancernych]] typu ''Vettor Pisani'' i [[pancernik]]ów typu ''Emanuele Filiberto''<ref name=kof>W. Kofman, ''Bronienosnyje...''</ref>. W efekcie powstały okręty ustępujące nieco ówczesnym typowym krążownikom pancernym rozmiarami i podstawowymi „krążowniczymi” parametrami jak prędkością i zasięgiem pływania, lecz za to o silnym [[opancerzenie okrętu|opancerzeniu]]. Typ ''Garibaldi'' wyróżniała szczególnie duża powierzchnia części opancerzonej kadłuba, co stało się zaletą w obliczu okresu dominacji szybkostrzelnej artylerii średnich kalibrów na przełomie wieków<ref name=kof />. Okręty tego typu były budowane w stoczniach {{link-interwiki|Ansaldo|Q=Q290188}} w [[Genua|Genui]], [[Cantiere navale fratelli Orlando|Orlando]] w [[Livorno]], a jeden okręt [[Arsenał w Wenecji|w Wenecji]].

Niespodziewanie krążowniki typu ''Garibaldi'' stały się przebojem eksportowym. Dwa pierwsze okręty, budowane dla marynarki włoskiej, zostały jeszcze przed ukończeniem w 1895 zakupione przez [[Argentyna|Argentynę]], uwikłaną w konflikt z [[Chile]] i weszły do służby w marynarce argentyńskiej pod nazwami „Garibaldi” i „San Martin”. Z kolejnych trzech okrętów, zaczętych dla marynarki włoskiej, dwa zostały również zakupione przez Argentynę i weszły do służby pod nazwami „General Belgrano” i „Pueyrredon”, a trzeci został zakupiony przez [[Hiszpania|Hiszpanię]] i wszedł do służby hiszpańskiej jako „[[Cristóbal Colón (1896)|Cristóbal Colón]]”. Dopiero kolejne trzy okręty weszły do służby włoskiej pod nazwami [[Giuseppe Garibaldi (1899)|„Giuseppe Garibaldi”]], „Varese” i „Francesco Ferruccio”. Dwa ostatnie okręty zostały zamówione przez Argentynę, która jednak zrezygnowała z zakupu z powodu zawarcia pokoju z Chile i okręty te ostatecznie zakupiła w 1903 Japonia pod nazwami „[[Kasuga (1902)|Kasuga]]” i „[[Nisshin (1903)|Nisshin]]”<ref name=kof />.

Na skutek budowy długiej serii, rozciągniętej w czasie, poszczególne okręty różniły się rozwiązaniami technicznymi. O ile pierwsze trzy argentyńskie okręty miały pancerz ze stali Terni odpowiadającej jakością [[Stal Harveya|stali Harveya]], to pozostałe miały znacznie odporniejszy pancerz, zbliżony do [[Stal Kruppa|stali Kruppa]]<ref name=kof />. Poszczególne okręty miały różne warianty uzbrojenia głównego, składającego się z 2 dział kaliber 254 mm w dwóch [[wieża artyleryjska|wieżach]] na [[Dziób jednostki pływającej|dziobie]] i [[rufa|rufie]] lub 4 dział 203 mm w dwudziałowych wieżach, lub mieszany: 1 działo 254 mm w wieży dziobowej i 2 działa 203 mm w wieży rufowej<ref name=kof />. Okręty różniły się też typem [[kocioł parowy|kotłów parowych]]. Cztery okręty były kolejno nazwane imieniem [[Giuseppe Garibaldi]]ego, z których pierwszy wszedł ostatecznie do służby pod nazwą „Garibaldi”, dwa kolejne pod innymi nazwami, a dopiero czwarty stał się włoskim „Giuseppe Garibaldi”<ref name=kof />.

=== Argentyńskie okręty ===
„Garibaldi” jako pierwszy wszedł do służby w 1896 roku. W 1917 stał się [[okręt szkolny|okrętem szkolnym]]. W 1932 przeklasyfikowano go na okręt obrony wybrzeża, a w 1936 sprzedano na złom. „San Martin” wszedł do służby w 1898 roku, w 1920 przeklasyfikowano go na okręt szkolny, później na okręt obrony wybrzeża. 18 grudnia 1935 wycofano go ze służby, a w 1947 ukończono złomowanie. „General Belgrano” i „Pueyrredon” weszły do służby w 1898 roku, począwszy od 1926 przeszły modernizację, po czym przeklasyfikowano je na okręty obrony wybrzeża. W 1933 „Belgrano” przebudowano na [[okręt-baza|okręt-bazę]] okrętów podwodnych, a w 1947 wycofano ze służby i złomowano. „Pueyrredon” w 1941 przeklasyfikowano na okręt szkolny, w której roli służył aż do wycofania ze służby 2 sierpnia 1954 roku, będąc najdłużej pływającym okrętem typu Garibaldi (56 lat). Okręt w 1955 złomowano<ref name=kof />.

=== Włoskie okręty ===
[[Plik:Varese NH 48661.jpg|thumb|''Varese'']]
[[Giuseppe Garibaldi (1899)|„Giuseppe Garibaldi”]] służył często jako [[okręt flagowy]] zespołów floty. W latach 1911–1912 aktywnie uczestniczył w wojnie włosko-tureckiej, m.in. w [[Bitwa pod Bejrutem|bitwie pod Bejrutem]]. Po wybuchu [[I wojna światowa|I wojny światowej]] uczestniczył w ostrzeliwaniu celów nabrzeżnych. 18 lipca 1915 został zatopiony na Adriatyku przez austro-węgierski [[okręt podwodny]] [[SM U-4 (1908)|U-4]]. „Varese” i „Francesco Ferruccio” również uczestniczyły w wojnie włosko-tureckiej, następnie w I wojnie światowej. Po wojnie „Varese” stał się okrętem szkolnym, a 4 czerwca 1923 wycofano go ze służby. Jako okręt szkolny zastąpił go w 1924 „Francesco Ferruccio”, 13 stycznia 1930 wycofano go ze służby<ref name=kof />.

=== Japońskie okręty ===
Para ostatnich krążowników była budowana na zamówienie Argentyny, złożone w 1902 w związku z napięciem w stosunkach z Chile. Okręty miały nosić nazwy „Mitra” i „Roca”, następnie zmienione na „Rivadivia” i „Moreno”. Ponieważ w odpowiedzi Chile zamówiło w Wielkiej Brytanii dwa pancerniki, co rozpętało kosztowny wyścig zbrojeń między oboma krajami, oba państwa zdecydowały się na negocjacje i za pośrednictwem Wielkiej Brytanii udało się zawrzeć 28 maja 1902 porozumienie o granicy chilijsko-argentyńskiej. W ramach częściowego rozbrojenia, w 1903 Chile zrezygnowało z budowy zamówionych pancerników, a Argentyna – krążowników pancernych i nowo zamówionych we Włoszech pancerników<ref name=kof />.

Włosi zaoferowali wówczas w sierpniu 1903 zakup znajdujących się w końcowym stadium budowy krążowników pancernych Rosji, jednakże w grudniu 1903 rosyjski sztab morski odrzucił ofertę kupna (jego naczelnikiem był wówczas [[Zinowij Rożestwienski]]). Japonia natomiast szybko skorzystała z okazji wzmocnienia swojej floty i 29 grudnia 1903 zakupiła oba krążowniki pancerne za cenę 760 000 funtów szt. każdy<ref name=kof />.

Decyzja Rosji o odrzuceniu oferty kupna krążowników, podjęta w sytuacji napięcia w stosunkach z Japonią, jest przedmiotem krytyki wielu historyków, aczkolwiek w pewien sposób była usprawiedliwiona tym, że gdyby nie doszło do wojny, to okręty takiego rodzaju nie były potrzebne w świetle rosyjskiej doktryny morskiej, miały przy tym niestandardowe uzbrojenie (trzy nowe typy dział)<ref name=kof />. Doktryna rosyjska kładła nacisk na typowo „krążownicze” charakterystyki okrętów, jak dzielność morską, prędkość i zasięg, których nie spełniał typ ''Garibaldi'', oferując za to dużą siłę bojową. Prawdopodobna jest opinia, że zakup obu okrętów nie byłby w stanie zmienić w znaczący sposób przebiegu wojny<ref name=kof />. Oba państwa starały się o zakup budowanych dla Chile pancerników, lecz ostatecznie zostały one przejęte jako HMS „Swiftsure” i „Triumph” przez Wielką Brytanię, która nie chciała wzmocnić Rosji ani dopuścić się wobec niej wrogiego aktu oddania okrętów Japończykom.

Oba krążowniki, nazwane „[[Nisshin (1903)|Nisshin]]” i „[[Kasuga (1902)|Kasuga]]” osiągnęły gotowość bojową 11 kwietnia 1904 i weszły w skład głównego pierwszego zespołu floty japońskiej admirała [[Heihachirō Tōgō|Tōgō]] (wraz z pancernikami, jako najsilniejsze z japońskich krążowników pancernych). Brały one następnie udział we wszystkich głównych starciach [[wojna rosyjsko-japońska|wojny japońsko-rosyjskiej]] 1904-1905: działaniach pod [[obrona Port Artur|Port Artur]], [[bitwa na Morzu Żółtym|bitwie na Morzu Żółtym]] i [[bitwa pod Cuszimą|bitwie pod Cuszimą]], odnosząc niewielkie uszkodzenia. Brały następnie udział w [[I wojna światowa|I wojnie światowej]]. „Nisshin” w 1927 został okrętem szkolnym, 1 kwietnia 1935 wycofano go ze służby i następnie zatopiono jako [[okręt-cel]]. „Kasuga” od 1925 również służył jako okręt szkolny. 18 lipca 1945 został zatopiony przez amerykańskie samoloty w porcie w [[Yokosuka]]<ref name=kof />.

=== Hiszpański okręt ===
„[[Cristóbal Colón (1896)|Cristóbal Colón]]” wszedł do hiszpańskiej służby 16 maja 1897. Wybuch [[wojna amerykańsko-hiszpańska|wojny amerykańsko-hiszpańskiej]] spowodował, że okręt nie otrzymał przewidywanych dział artylerii głównej 240 mm. W kwietniu 1898 został wysłany na [[Kuba|Kubę]] w składzie eskadry kontradmirała [[Pascual Cervera y Topete|Cervery]]. Okręt został samozatopiony przez załogę 3 lipca 1898 w bitwie z okrętami amerykańskimi [[bitwa pod Santiago de Cuba|pod Santiago de Cuba]], nie mając szans na przedarcie się przez blokadę<ref name=kof />.

== Dane techniczne ==
Poszczególne okręty różniły się w szczegółach.
* uzbrojenie (włoskie okręty i „Kasuga”; inne – różnice w tabeli):
** 1 [[działo]] [[Kaliber broni|kalibru]] 254 mm (w [[wieża artyleryjska|wieży]] na dziobie)
** 2 działa kalibru 203 mm (w wieży na rufie)
** 14 dział kalibru 152 mm (w kazamatch)
** 10 dział kalibru 76 mm
** 6 dział kalibru 47 mm
** 4 [[wyrzutnia torpedowa|wyrzutnie torpedowe]] kalibru 450 mm

* pancerz:
** burty – [[pas burtowy]]: 80 – 152 mm, [[kazamata (okrętownictwo)|kazamaty]]: 152 mm
** wewnętrzny pokład pancerny: 22 – 37 mm
** [[wieża artyleryjska|wieże]] artylerii głównej – 120–150 mm
** stanowisko dowodzenia: 152 mm

== Wykaz okrętów ==
{| border="0" cellspacing="2" cellpadding="2"
|- valign="bottom" bgcolor="#a0a0a0"
| '''Okręt''' || '''Położenie stępki''' (stocznia)
| '''Wodowanie'''
| '''Wejście do służby''' || '''Zakończenie służby'''
| '''Artyleria główna i średnia'''
|-
|colspan="6" bgcolor="#a0a0a0"| '''Argentyna'''
|- valign="top" bgcolor="#dcdcdc"
| Garibaldi<br />(''ex Giuseppe Garibaldi'')
| 1894 (Ansaldo) || 27 maja 1895 || 12 października 1896
|
| 2&nbsp;×&nbsp;254&nbsp;mm, 10 × 152mm, 6 × 120mm
|- valign="top" bgcolor="#c3c3c3"
| San Martin<br />(''ex Varese'') || 1895 (Orlando)
| 25 maja 1896 || maj 1898 || || 4&nbsp;×&nbsp;203&nbsp;mm, 10 × 152mm, 6 × 120mm
|- valign="top" bgcolor="#dcdcdc"
| General Belgrano<br />(''ex Varese'')
| czerwiec 1896 (Orlando) || 25 lipca 1897
| 1898 ||
| 2&nbsp;×&nbsp;254&nbsp;mm, 14 × 152mm
|- valign="top" bgcolor="#dcdcdc"
| Pueyrredon<br />(''ex Giuseppe Garibaldi'')
| 1896 (Ansaldo) || 25 września 1897
| wrzesień 1898
|
| 2&nbsp;×&nbsp;254&nbsp;mm, 10&nbsp;×&nbsp;152&nbsp;mm, 6 × 120mm
|-
|colspan="6" bgcolor="#a0a0a0"| '''Hiszpania'''
|- valign="top" bgcolor="#c3c3c3"
| [[Cristóbal Colón (1896)|Cristóbal Colón]] (''ex Giuseppe Garibaldi'')
| 1895 (Ansaldo) || 16 września 1896
| 16 maja 1897
| 3 lipca 1898 zatopiony podczas [[bitwa pod Santiago de Cuba|bitwy pod Santiago de Cuba]]
| 10 × 152mm, 6 × 120mm
|-
|colspan="6" bgcolor="#a0a0a0"| '''Włochy'''
|- valign="top" bgcolor="#dcdcdc"
| [[Giuseppe Garibaldi (1899)|Giuseppe Garibaldi]]
| 8 czerwca 1898 (Ansaldo) || 29 czerwca 1899
| 1 stycznia 1901
| 18 lipca 1915 zatopiony na [[Morze Adriatyckie|Adriatyku]]
| 1&nbsp;×&nbsp;254&nbsp;mm, 2&nbsp;×&nbsp;203&nbsp;mm, 14 × 152mm
|- valign="top" bgcolor="#c3c3c3"
| Varese || 21 kwietnia 1898 (Orlando)
| 6 sierpnia 1899
| 5 kwietnia 1901 || 4 stycznia 1923
| 1&nbsp;×&nbsp;254&nbsp;mm, 2&nbsp;×&nbsp;203&nbsp;mm, 14 × 152mm
|- valign="top" bgcolor="#dcdcdc"
| Francesco Ferruccio || 19 sierpnia 1899 (Wenecja)
| 23 kwietnia 1902
| 1 września 1905 || 1 kwietnia 1930
| 1&nbsp;×&nbsp;254&nbsp;mm, 2&nbsp;×&nbsp;203&nbsp;mm, 14 × 152mm
|-
|colspan="6" bgcolor="#a0a0a0"| '''Japonia'''
|- valign="top" bgcolor="#dcdcdc"
| [[Nisshin (1903)|Nisshin]]<br />(''ex Roca'') || maj 1902(Ansaldo)
| 9 lutego 1903 || 7 stycznia 1904 ||
| 4&nbsp;×&nbsp;203&nbsp;mm, 14 × 152mm
|- valign="top" bgcolor="#c3c3c3"
| [[Kasuga (1902)|Kasuga]]<br />(''ex Mitra'') || marzec 1902 (Ansaldo)
| 22 października 1902 || 7 stycznia 1904 ||
| 1&nbsp;×&nbsp;254&nbsp;mm, 2&nbsp;×&nbsp;203&nbsp;mm, 14 × 152mm
|}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{lang|ru}} W.Ł. Kofman (В.Л. Кофман): ''Bronienosnyje kriejsera tipa „Garibaldi” (Броненосные крейсера типа «Гарибальди»)'', Morskaja Kollekcja nr 3/1995

{{Włoskie okręty wojenne 1WŚ}}
{{Japońskie okręty wojenne 1WŚ}}

{{SORTUJ:*}}
[[Kategoria:Krążowniki pancerne typu Garibaldi]]
[[Kategoria:Włoskie krążowniki pancerne]]
[[Kategoria:Włoskie okręty z okresu I wojny światowej]]