Tekst źródłowy strony Lewis Morgan

[[Plik:Lewis henry morgan.jpg|thumb|200px|Lewis H. Morgan]]
'''Lewis Henry Morgan''' (ur. [[21 listopada]] [[1818]] w [[Aurora (Nowy Jork)|Aurora]] w stanie [[Nowy Jork (stan)|Nowy Jork]], zm. [[17 grudnia]] [[1881]] w [[Rochester (Nowy Jork)|Rochester]] w stanie Nowy Jork) – [[Stany Zjednoczone|amerykański]] [[Antropologia kultury|antropolog kulturowy]] i historyk, jeden z przedstawicieli [[ewolucjonizm (nauki społeczne)|ewolucjonizmu]] w [[nauki społeczne|naukach społecznych]]. W 1856 roku został członkiem [[American Association for the Advancement of Science]], a w 1875 – [[National Academy of Sciences]].

== Twórczość ==
Morgan był badaczem historii i [[kultura|kultury]] [[Irokezi|Irokezów]], których opisał w swej pierwszej pracy ''The League of the Ho-dé-no-sau-nee or Iroquois''. W 1847 roku największy irokeski szczep Seneca przyjął go w poczet członków plemienia i nadał imię Ta-ya-da-wah-kugh.
W roku 1877 wydał swoją najgłośniejszą książkę '''Społeczeństwo pierwotne''', w której zawarł swoją teorię na temat ewolucji społeczeństw od okresu dzikości do rozwoju [[Cywilizacja|cywilizacji]] (na podstawie obserwacji życia Indian amerykańskich). Wyodrębnił trzy etapy rozwoju ludzkości:
# Dzikość
#* Niższy: Zbieranie owoców, orzechów
#* Średni: Narzędzia łowieckie i rybackie, wynalezienie ognia,
#* Wyższy: Łuk i strzała
# Barbarzyństwo
#* Niższy: Wyroby z gliny
#* Średni: Udomowienie zwierząt i roślin. Budowle z cegły i kamienia.
#* Wyższy: Narzędzia żelazne
# Cywilizacja
#* Alfabet

Morgan analizował również rozwój [[rodzina|rodziny]] i zbiorowości związanych [[pokrewieństwo|pokrewieństwem]]. Według niego rodzina przeszła przez pewne stadia rozwoju:
# Promiskuizm – brak norm regulujących seksualność – wszelkie zachowania są praktykowane i dozwolone.
# Rodzina kazirodcza – {{link-interwiki|małżeństwo grupowe|tekst=małżeństwa grupowe|Q=Q1196441}} w obrębie tej samej generacji (małżeństwo między braćmi i siostrami),
# Rodzina punalna – rodzaj małżeństwa grupowego między rodzeństwem, swoboda seksualna,
# Rodzina symbiasmiczna lub parzysta – nietrwałe małżeństwo monogamiczne,
# Rodzina patriarchalna, oparta na małżeństwie w którym władzę zwierzchnią sprawował mąż nad wieloma żonami,
# Rodzina monogamiczna, oparta na jednożeństwie i zrównaniu pozycji kobiet, stopniowo przechodząca do współczesnej [[Rodzina nuklearna|rodziny nuklearnej]].

== Znaczenie i krytyka ==
Dorobek Lewisa Henry’ego Morgana jest bardzo bogaty i różnorodny. Jego poglądy na temat ewolucji społeczeństw miały duży oddźwięk w kręgach etnologów, archeologów i socjologów. Zwraca się też uwagę, że był jednym z pierwszych naukowców w systematyczny sposób badających pokrewieństwo.

Tezy Morgana spotkały się jednak również z ostrą krytyką następnych pokoleń naukowców. ''Życie seksualne dzikich'' [[Bronisław Malinowski (antropolog)|Bronisława Malinowskiego]] jest skierowane częściowo przeciwko poglądom ewolucjonistów na temat pokrewieństwa i seksualności tubylców<ref>Bronisław Malinowski; Dzieła, t. 2; PWN, Warszawa 1980, s. 130–131.</ref>. Malinowski zwraca uwagę, że takie pojęcia jak „pierwotny promiskuityzm”, „zbiorowe małżeństwo” czy „rodzina konsangwinistyczna” są bardzo niejasne, a tezy na ich temat opierały się na wyrwanych z kontekstu faktach i ich błędnej interpretacji. Jasny ogląd kwestii pokrewieństwa miały Morganowi dodatkowo utrudniać brak warsztatu naukowego i purytańskie wychowanie, niepozwalające na nieuprzedzone podejście do problemu seksualności. Jak twierdzi Malinowski, w dłuższej perspektywie czasowej jego teoria i oparte na niej pojęcia stały się przeszkodą dla dalszego rozwoju antropologii.

== Dzieła ==
* ''The League of the Ho-dé-no-sau-nee or Iroquois'' (1851)
* ''The American Beaver and his Works'' (1868)
* ''Systems of Consanguinity and Affinity of the Human Family'' (1871)
* ''Ancient Society, or Researches in the Lines of Human Progress from Savagery, through Barbarism, to Civilization'' (Nowy Jork, 1877).
* ''Houses and House-life of the American Aborigines'' (1881).

=== Polskie przekłady ===
* {{cytuj książkę |nazwisko= |imię= |autor link= |tytuł= Społeczeństwo pierwotne, czyli badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacji|wydawca= |miejsce= Warszawa|rok= 1887, oryginał 1877|isbn= |strony =}}, przekł. Aleksandra Bąkowska; objaśnienia i uzupełnienia Marksa-Engelsa Ludwik Krzywicki; Red. „Prawdy”
* ''Liga Ho-de'-no-sau-nee, czyli Irokezów'', 2011, oryginał 1851, wstęp, przekł. i red.nauk. Bartosz Hlebowicz, [[Wydawnictwo Marek Derewiecki]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
{{Wikicytaty|dopełniacz=|Lewisa Morgana}}
* {{cytuj książkę |nazwisko= Ławecka|imię= Dorota|autor link= |tytuł= Wstęp do archeologii|wydawca= Wydawnictwo Naukowe PWN|miejsce= Warszawa – Kraków|rok= 2003|isbn= |strony =}}

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Morgan, Lewis}}
[[Kategoria:Amerykańscy antropolodzy]]
[[Kategoria:Amerykańscy archeolodzy]]
[[Kategoria:Amerykańscy historycy]]
[[Kategoria:Członkowie National Academy of Sciences]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1818]]
[[Kategoria:Zmarli w 1881]]